Սոփեստներ

Սոփեստներ (հին հունարեն՝ σοφιστής, հմուտ, իմաստուն, հետագայում նաև՝ իմաստակ), մեր թվարկությունից առաջ 5-4-րդ դարերի հունական փիլիսոփաներ՝ իմաստության և պերճախոսության պրոֆեսիոնալ ուսուցիչներ, ովքեր առաջինն սկսեցին իմաստասիրություն ուսուցանել փողով։ Այսպես կոչված ավագ սոփեստ էին Պրոտագորասը, Գորգիասը, Հիպիասը, Պրոդիկոսը, Անտիփոնը, Քսենիադեսը և ուրիշներ, կրտսեր սոփեստներ՝ Կրիտիասը, Ալկիդամասը, Էվթիդեմոսը, Լիկոփրոնը, Թրասիմաքոսը, Հիպոդամոսը, Պոլոսը և ուրիշներ։ Իրենց փիլիսոփայական հայացքներով և հասարակական-քաղաքական կողմնորոշմամբ սոփեստները միասնական ուղղություն չէին կազմում։ Սոփեստների փիլիսոփայական հետաքրքրությունների ծանրության կենտրոնը բնափլիսոփայությունից փոխադրեցին բարոյականության քաղաքականության, հռետորության, այդ ուղիով՝ խոսքի ու մտածողության կառուցվածքի, առհասարակ իմացաբանության հարցերի ոլորտը, և դա նրանց պատմական ծառայությունն է։

Իմացաբանության մեջ սոփեստները հակված էին ոելյատիվիզմին։ Այդ տեսակետից հատկանշական է Պրոտագորասի այն գաղափարը, որ մարդն ամեն ինչի չափանիշն է, որից բխում էր, որ օբյեկտիվ ճշմարտություն չկա, յուրաքանչյուր մարդ ունի իր ճշմարտությունը, և այդ առումով ամեն կարծիք էլ ճշմարիտ է։ Քսենիադեսը, ընդհակառակը, պնդում էր, որ բոլոր կարծիքներն էլ կեղծ են։ Պրոտագորասը շրջանառության մեջ դրեց սոփեստությունները։ Ս-ի երևան գալը պայմանավորված էր ժամանակի հասարակական մշակութային զարգացման պահանջմունքներով, ստրկատիրական դեմոկրատիայի ծաղկումը, կուսակցությունների պայքարը, դատական, քաղաքական, գիտական հրապարակային վեճերի ծավալումը, հռետորության դերի մեծացումը պահանջում էին համապատասխան գիտելիքների, հմտությունների մշակման և ուսուցման ընդունակ մարդիկ, որպիսիք եղան սոփեստները, ովքեր որոշակի դեր խաղացին տրամաբանության, որպես գիտության, սկզբնավորման մեջ՝ տրամաբանական պրոբլեմատիկան մշակելով որպես «համոզելու արվեստ»՝ հարմարեցված հռետորության և էրիստիկայի (վիճաբանության արվեստի) կարիքներին։

Սոփեստները, մասնավորապես կրտսեր, վիճաբանության, ապացուցման մեջ հաճախ գործադրում էին սոփեստություններ, որը նրանց անունով կոչվեց սոփեստաբանություն (այդպես է կոչվում նաև նրանց ուսմունքը)։ Կրտսեր Ս-ի հայացքներում հետզհետե ետին գիծ մղվեցին իմացաբանական լուրջ հարցադրումները, սկսեցին գերակշռել բառախաղերն ու անպտուղ վեճերը։ Արիստոտելը նրանց անվանում էր «կեղծ իմաստության ուսուցիչներ»։

Գրականություն

Blackwell, Christopher. Demos: Classical Athenian Democracy. 28 February 2003. The Stoa: a Consortium for Scholarly Publication in the Humanities. 25 April 2007.
Clarke, M.L. "Cicero at School". Greece & Rome, Second Series, Vol. 15, No. 1 (Apr., 1968), pp. 18–22; Published by: Cambridge University Press on behalf of The Classical Association; JSTOR 642252
Eyre, J.J. "Roman Education in the Late Republic and Early Empire". Greece & Rome,Second Series, Vol. 10, No. 1 (Mar., 1963), pp. 47–59, Published by: Cambridge University Press; JSTOR 642792
Guthrie, W. K. C. Vol. 3 of History of Greek Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 1969
Jarratt, Susan C. Rereading the Sophists: Classical Rhetoric Refigured. Carbondale and Edwardsville: Southern Illinois University Press, 1991.
Kerferd, G. B., The Sophistic Movement, Cambridge University Press, Cambridge, UK, 1981 (0-521-28357-4).
Mac Suibhne, Seamus (Jan 2010). «Sophists, sophistry, and modern medical education». Medical Teacher. 32 (1): 71–75. doi:10.3109/01421590903386799. PMID 20095778. S2CID 36624580.
Rosen, Stanley, Plato's 'Sophist', The Drama of Original and Image, Yale University Press, New Haven, CT, 1983.
Sprague, Rosamond Kent, The Older Sophists, Hackett Publishing Company (0-87220-556-8).
Herrick, James A. The History and Theory of Rhetoric: An Introduction. Boston: Allyn and Beacon, 2005. Print
McKay, Brett, and Kate McKay. "Classical Rhetoric 101: A Brief History." The Art of Manliness RSS. The Art of Manliness, 30 Nov. 2010. Web.
Corey, D. 2002. "The Case against Teaching Virtue for Pay: Socrates and the Sophists." History of Political Thought 23:189–210.
Dillon, J., and T. Gergel. 2003. The Greek Sophists. London: Penguin.
Gibert, J. 2002. "The Sophists." In The Blackwell Guide to Ancient Philosophy. Edited by C. Shields, 27–50. Oxford: Blackwell.
Montiglio, S. 2000. "Wandering Philosophers in Classical Greece." Journal of Hellenic Studies 120:86–105.
Robinson, E. 2007. "The Sophists and Democracy beyond Athens." Rhetorica 25:109–122.
Dupréel, Eugéne. Les sophistes. — Neuchâtel, Éditions du Griffon ; Bruxelles, Les Éditions du Temple, 1948. — 408 pp.
Jaeger W. W. Paideia — B., 1959. — Bd 1.
Gomperz H. Sophistik und Rhetorik… — Lpz.: Nachdruck, 1965.
Guthrie W. K. A history of Greek philosophy — Camb., 1969. — р. 1−322.
Reding J. P. Fondements philosophiques de la rhetorique chez les sophists grecs et chez les sophists chinois — Berne, 1985.

Արտաքին հղումներ

The Sophists - Stanford Encyclopedia of Philosophy

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 11, էջ 45)։