Սիրամարգերով բնապատկեր
«Սիրամարգերով բնապատկեր» («Մահ», թահիթ. Matamoe, ֆր.՝ Le paysage aux paons (La mort)), ֆրանսիացի նկարիչ Պոլ Գոգենի կտավը՝ Պուշկինի անվան կերպարվեստի թանգարանից։
 | |
|---|---|
 | |
| տեսակ | գեղանկար |
| նկարիչ | Պոլ Գոգեն |
| տարի | 1892 |
| բարձրություն | 115 սանտիմետր |
| լայնություն | 86 սանտիմետր |
| ժանր | բնանկար |
| նյութ | յուղաներկ և կտավ |
| գտնվում է | Պուշկինի անվան Կերպարվեստի թանգարան |
| հավաքածու | Պուշկինի անվան Կերպարվեստի թանգարան |
| սեփականատեր | Իվան Մորոզով |
| կայք | |
Ծանոթագրություններ | |
Նկարում ձախից պատկերված են բարձր ծառեր, որոնք վերածվում են համատարած կանաչ պատի։ Ավելի աջ՝ կենտրոնում՝ միջին պլանում, գտնվում է խրճիթը, որի մոտ նկատելի են երկու կանացի կերպարանք։ Խրճիթի դիմաց վառված է խարույկ, որից աջ և հանդիսատեսին ավելի մոտ երևում է կացնով տղամարդը, որը փայտ է կոտորում։ Խրճիթից այն կողմ երևում է դեպի վեր բարձրացող լեռնալանջը։ Առջևի պլանում՝ կենտրոնից ավելի ձախ, երկու սիրամարգներ են։ Ներքևում աջից նկարի անվանումն է տահիտերեն, նաև նկարիչի ստորագրությունը և ամսաթիվը՝ MATAMOE P. Gauguin. 92։
Ինչպես կարելի է ենթադրել հեղինակային ստորագրությունից, նկարը վրձնվել է Տահիտիում 1892 թվականին։ Նկարի ստեղծման պահին Գոգենը արդեն հեռացել էր Պապեետեից և բնակություն էր հաստատել Մատայեա գյուղում՝ կղզու հարավային մասում։ Իր «Նոա Նոա» գրքում Գոգենը նկարագրել է տեսարանը, որը նախատիպ է ծառայել կտավի համար․
«Մի կողմից ծովն է, մյուսից՝ մեկ այլ լեռ <…> մի քանի խոշոր մանգոյի ծառ։ Լեռան և ծովի արանքում իմ հյուղակն է բուրաո ծառից <…> Գրեթե մերկ տղամարդ, նրա կողքին՝ չորացած կոկոսյան արմավենի՝ նման խոշոր թութակի՝ ոսկեզօծ պոչով <…> Տղամարդը նրբաճաշակ ու ճկուն շարժումով երկու ձեռքով բարձրացնում է ծանր կացինը, որը վերևում թողնում է իր կապույտ փայլը երկնքի արծաթափայլ ֆոնին, ներքևում՝ իր նշանը մեռած ծառի վրա, որի վրա մի ակնթարթ կրկին կենդանանում է կրակի մեջ կուտակված անցած դարերի շոգը» [1]։
Նկարի անվան տահիտերեն թարգմանությունը՝ «Matamoe», երկար ժամանակ տարաձայնություններ է առաջացրել, քանի որ, օրինակ եղել են փորձեր թարգմանել այն որպես «Նախկին ժամանակներում», «Երբեք», «Ճամփորդներ», «Օտարներ»։ Գոգենը այս բառը գործածել է նաև իր մեկ այլ նկարի վերնագրում՝ «Arii matamoe» («Թագավորի մահը»), որում պատկերված է տահիտեցու կտրված գլուխ[2]։ Այս նկարը գտնվում է Փոլ Գեթիի թանգարանում[3]։ Ինքը՝ Գոգենը, այդ բառը 1893 թվականի Դյուրան Ռյուելի մոտ վաճառքի կատալոգում թարգմանել է ֆրանսերեն որպես «La Mort (Մահ)» [4]։
«Նոա Նոա»-ում Գոգենը նաև նկարագրել է մի դրվագ, որը լույս է սփռում նկարի անվանման վրա․ նա իր ընկեր Իոտեֆոյի հետ գնացել էր սար վարդագույն ծառի հետևից, որը պետք էր Գոգենին քանդակ ստեղծելու համար։ Գոգենը հետևյալ բառերով է փոխանցել ծառը կտրելու պահի իր զգացմունքները․
«Ես կտրում էի, ես ձեռքերս էի շաղախում նրա հյութերի արյան մեջ երանելի զայրույթի մեջ՝ լարված սպասումով հագեցնելով ինձ համակած ինչ-որ սրբազան դաժանություն։ Ծառին չէի հասցնում ես հարվածները, նրան չէի ձգտում ես գետին գցել <…>։ Այո, հին քաղաքակիրթ մարդը այսուհետև իսկապես ոչնչացված է, մեռել է։ Ես վերածնվում էի, ավելի ճիշտ՝ իմ մեջ կրկին առաջանում էր ուժեղ և մաքուր մարդը։ Այս դաժանության նոպան քաղաքակրթությանը, չարին վերջին հրաժեշտի խոսքն էր։ Անկումային քաղաքակրթության առաջացրած բոլոր հոգիների հատակին նիրհած այլասերվածությունը հանկարծ ճեղքվեց և իր զզվանքով հազիվ խավարեց լույսի պայծառ մաքրությունը, որով ես շնչում էի < ... > իմ ներքին ապրումները հասունության փորձություն էին։ Հիմա ես դարձա ուրիշ մարդ՝ վայրենի, մաորացի։ <…> Եվ ամեն մի հարվածով կտրիչի այս կտոր ծառի վրա ես ավելի ու ավելի խորն եմ շնչում հաղթանակի բույրը և թարմացումը»[5]։
։
Այս հիմնավորմամբ Մ․Ա․ Բեսոնովան առաջարկում է «նկարը դիտարկել որպես խորհրդանշական կտավ, որը պատմում է եվրոպական գիտակցության կործանման և օվկիանոսում կորած կղզիներում նոր մարդու ծննդյան մասին»[6]։
Գոյություն ունի Գոգենի նույն սյուժեով ավելի վաղ կտավ՝ «Կացնով տահիտեցին» (1891 թվական, մասնավոր հավաքածու), կացնով տղամարդու կերպարը լրիվ նույնական է Պուշկինի թանգարանում գնվող նկարի հետ[7]։ Գոգենի ստեղծագործությունը ուսումնասիրող շվեդ Բ․ Դանիելսոնը կարծում է, որ նկարի համար որպես մոդել է ծառայել դպրոցի տուզեմցի հավաքարարը, որը Պապետտեից 21 կմ հեռավորության վրա գտնվող Պաեա գյուղից էր, որտեղ Գոգենը հյուրընկալվել էր տեղի դպրոցի ֆրանսերենի ուսուցիչ Գաստոն Պիային[8]։
1893 թվականին Գոգենը նկարն ուղարկել է Պոլ Դյուրան Ռուե պատկերասրահ։ 1895 թվականի փետրվարի 18-ին նկարը ցուցադրվել է Գոգենի նկարների վաճառքում՝ փարիզի «Օտել Դուրո» աճուրդի տանը, որից ստացված հասույթը գնացել է նրա՝ Տահիտի նոր ճամփորդության ֆինանսավորման վրա, որտեղ էլ այն 480 ֆրանկով գնել է Ա․ Սեգան։ 1906 թվականից նկարը գտնվել է Ամբրուազ Վոլարի պատկերասրահում և 1907 թվականի մայիսի 4-ին այն մեկ ուրիշ կտավի՝ «Զրույց»-ի հետ 15000 ֆրանկով ձեռք է բերել մոսկովյան արդյունաբերող և հավաքորդ Ի․Ա․ Մորոզովը։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Մորոզովի հավաքածուն ազգայնացվել է և 1923 թվականից նկարը գտնվել է Նոր արևմտյան արվեստի թանգարանում։ 1948 թվականին հանձնվել է Պուշկինի անվան կերպարվեստի թանգարան[6] (Գոգենի նկարների կատալոգում, որը կազմել էր Վիլդենշտեյնը, սխալմամբ նշվում է, որ նկարը գտնվում է էրմիտաժում[9])։ Նկարը ցուցադրվում է Գոլիցինների առանձնատան նախկին կցաշենքում՝ 19-20-րդ դարերի Եվրոպայի և Ամերիկայի երկրների արվեստի պատկերասրահում, 17-րդ սրահում (Գոգենի սրահ)[10]։
-
Պարթենոնի արևմտյան ֆրիզի ռելիեֆներից մեկը -
«Փայտահատ»։ Մասնավոր հավաքածու, Շվեյցարիա -
«Թագավորի մահը».
Փոլ Գեթիի թանգարան, Լոս Անջելես
_-_Google_Art_Project.jpg)
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Ноа Ноа, 1972, էջ 145—146
- ↑ Wildenstein, 1964, էջ 181
- ↑ The J. Paul Getty Museum. Arii matamoe (The Royal End)
- ↑ Братья Морозовы, 2019, էջ 140
- ↑ Ноа Ноа, 1972, էջ 154—155
- ↑ 6,0 6,1 Бессонова, Георгиевская, 2001, էջ 68
- ↑ Wildenstein, 1964, էջ 168—169
- ↑ Даниельссон, 1973, էջ 77
- ↑ Wildenstein, 1964, էջ 196
- ↑ ГМИИ им. А. С. Пушкина. — Поль Гоген. «Matamoe (Смерть). Пейзаж с павлинами».