Յահ[1] (կամ Աահ[2], եգիպտերեն՝ Jˁḥ - լուսին)[1][3], հին եգիպտական լուսնի աստված[4]։

Յահ
Տեսակհին եգիպտական աստվածություն և լուսնային աստվածություն
ԴիցաբանությունՀին Եգիպտոսի դիցաբանություն և Ancient Egyptians?
Սեռարական
Երևի համընկնում էՅարիխ
 Iah Վիքիպահեստում

Պաշտամունք

խմբագրել

Լուսինը, որը լուսավորում էր երկիրը գիշերը, համարվում էր արև հակապատկերը։ Նրան փոխաբերական իմաստով անվանել են «Ժամանակի հաշվիչ», ով «բաժանում էր ամիսները և տարիները»[4]։ Լուսինն ու Արևը համարվում էին Գոռի աջ ձախ աչքերը։ Դրանց իշխանության համար հակամարտության համար Սեթը պոկում է լուսնին ու արևին և թաղում։ Մեկ այլ տարբերակում արևին անվանում էին «Ռա աչք», իսկ լուսնին «Հորուսի աչք»[4]։ Խնումը, Թոթը Մինը դուրս եկան Լուսնի տնից, ինչը միավորեց նրանց Յահի հետ։ Այդ պատճառով Յահի երկրպագությունը սովորական էր այս աստվածների ավանդական կենտրոններում `Թեբեում և Հերմոպոլիսում։ Մադամունդում, որտեղ Մոնտի տաճար կար, պահպանվել է «Յահի տունը»[4]։

Նկարագրություն

խմբագրել

Նա նկարագրված է փարավոնի փաթաթաններում նեղ գլխարկով և Լուսնային սկավառակով[4]։ Երբեմն պակերված է որպես անափահաս, խոպոպներով պատանի[5]։

Սինկրետիզմ

խմբագրել

Հին Թագավորությունում ավելի շատ երկրպագող է ունեցել, քան հաջորդ դարերում[4], քանի որ գյուղացիները սահմանել էին լուսնի տակ աշխատելու ժամեր։

 
Օսիրիս-Յահը Մետրոպոլիտենի թանգարանում

Համաձայն Ամդուատի գրքի` ինչ-որ ժամանակ, Լուսնի աստվածը համարվել է Օսիրիսը, սակայն Դիոդորը սխալմամբ նրան անվանել է արև, իսկ Իսիդին՝ լուսին[6]։ Որպես հանդերձյալ աշխարհի աստված Օսիրիսը կարող է ստանձնել լուսնի աստծո պաշտոնը` փոխաբերական իմաստով «մահացածների արևը»[7]։ Պլուտարքոսին համաձայն, Օսիրիսի սգո փառատոնի համար, քուրմերը ամենամսյա ծեսերի ժամանակ հողից ծեփում էին Օսիրիսի քանդակը։ Քանդակը մեծարում և զարդարում էին, ցույց տալով, որ աստվածները նույնպես ջրից ու հողից են ստեղծված[8]։

Յահը կարեւոր դերակատարում ունեցավ XVII դինաստիայի վերջում, Յահմոնսիդերում, որոնք իրենց անունները ստացել են այս աստծո անունից։ Օրինակ՝ Ահմոս (Ծնված Յահը), Ահհոտեպ (Յահը գոհ է), Ահմոս-Նեֆերտարի։ Միևնույն ժամանակ Յահը և Թոթը միավորվում են Յահ-Թոթ անունով, որտեղ նրան կամ Թոթին նկարագրում են լուսնի ձևով։ Արդյունքում, Թոթի պաշտամունքը, կարևոր դերի համար, դիցաբանության մեջ իշխում է։ Այն ներկայացվում է հետագա 18-րդ Թութմազիդների դինաստիայի անուններով[4]։

Տանիս քաղաքի Նեղոսի դելտայում տարածված էր լուսնի աստվածուհի Ատստարտի պաշտամունքը, որը անձնավորում էր Յահին կամ իր հետ հարաբերությունների մեջ գտնվող եգիպտական Հաթոր Աստվածուհուն[5]։

Այս ամենը ցույց է տալիս Յահի աստիճանաբար միաձուլումը լուսնի հետ կապված տարբեր աստվածությունների հետ[4]։ Սակայն Յահի պաշտամունքը ամբողջությամբ չվերացավ, և փոքր-ինչ վերականգնվեց Ամասիսի XXVI դինաստիայի ժամանակ։

Տես նաև

խմբագրել
  • Խոնսու - հյուսիս-արևմտյան սեմական լուսնի աստված

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 М. А. Коростовцев Религия древнего Египта. — Наука, 1976. — С. 84. — 344 с.
  2. Рак И. В. Египетская мифология. — М.: Терра, 2004. — С. 63. — 320 с. — ISBN 9785275009972
  3. E. A. Wallis Budge An Egyptian Hieroglyphic Dictionary: With an Index of English Words, King List and Geographical List with Indexes, List of Hieroglyphic Characters, Coptic and Semitic Alphabets. — Cosimo, Inc., 2013-01-01. — С. 29. — 740 с. — ISBN 9781616404604
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Hans Bonnet Reallexikon der ägyptischen Religionsgeschichte. — Walter de Gruyter, 2000-01-01. — С. 355—356, 470-474. — 901 с. — ISBN 9783110827903
  5. 5,0 5,1 Pat Remler Egyptian Mythology, A to Z. — Infobase Publishing, 2010. — С. 1—2, 21. — 233 с. — ISBN 9781438131801
  6. E. A. Wallis Budge Osiris and the Egyptian Resurrection. — Courier Corporation, 2013-10-09. — С. 21. — 466 с. — ISBN 9780486143552
  7. British Museum The British Museum book of ancient Egypt. — Published for the Trustees of the British Museum by British Museum Press, 1992-06-15. — 248 с.
  8. Плутарх. «Об Исиде и Осирисе» (ռուսերեն). astronline.pro. էջ 39. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 15-ին.