Մասնակից:LianaDallakyan/Ավազարկղ
Մայրական իրավունք -այլ կերպ ասած մայրիշխանության դրսևորման ձև, որի պարագայում ազգակցության աղբյուրը ներկայանում է մայրը, ով և կազմում է մայրական սերունդ՝ իր մայրական իրավուքներով։
Ծագումը
խմբագրելՄարդկության հասարակական կյանքի արշալույսին ընտանիքը միանգամայն զուրկ է եղել այն անհատական բնավորությունից, որ ժամանակակից ընտանեկան կազմի հատուկ գիծն է։ Նախապատմական այդ ընտանիքները բաղկացած են եղել խմբակներից, որոնք կազմել են սերունդներ, տոհմեր, ցեղեր և հիմնված են եղել մայրիշխանության մայրական իրավունքի սկզբունքի վրա։ Սերնդական խմբերը համայնորեն են տիրել իրենց կանանց և ունեցել են ազատ սեռական հարաբերություններ։ Այսպիսի պայմանններում ամուսնական կապերի տևականության մասին, իհարկե, խոսք անգամ լինել չի կարող։ Հետևաբար զավակների և ծնողների միջև անհնարին էր որոշ իրական հարաբերություն հաստատել։ Հետևապես և միայն մայրը կարող էր ճանաչվել իբրև զավակի միակ տերը, ինչպես և ճանաչվել է․ ուստի և վերջինս պատկանել է բացառապես այն ցեղին կամ այն սերնդին, որին պատկանում է նրա մայրը։ Այսպիիս պայմաններում սերված մարդկային խմբակցությունների մեջ ազգակցությունը տիրապետում էր լոկ մայրական գծով։ Սերունդն աճում ու զարգանում էր կանանց շնորհիվ, ովքեր այդպիսով դառնում էին խմբական կյանքի մի տեսակ կենտրոն[1]։
Մայրական իշխանություն կամ մայրական իրավունք ասելով, չպտեք է հասկանալ մոր միանձնյա իշխանություն ընտանիքում՝ հոր ներկայության պարագայում։ Մայրիշխանությունը, փաստորեն առաջացել է տղամարդու ֆիզիկական բացակայության պատճառով։ Այսինքն «ընտանիք»-ի այսպիսի մոդելն առաջացել է ժամանակի թելադրանքով, այլ ոչ թե տղամարդու դիրքերի զիջման արդյունքում։ Այսինքն, այն սխալ ընկալումը, որը շատերի մոտ կա մայրական իրավունքի վերաբերյալ, չի համապատասխանում իրականությանը։
Անցումը հայրիշխանության
խմբագրելԱմուսնական հարաբերությունների զարգացմանը զուգընթաց մայրիշխանությունը ենթարկվում է էվոլյուցիոն զարգացման, քայքայվում է և հետզհետե իր տեղը զիջում է հայրիշխանությանը։ Ամուսնու՝ ընտանիքում մշտական ներկայաությունը փոխում է իրավիճակը օգուտ տղամարդկանց։ Նրանք ձեռք են բերում իրավունքներ իրենց կանանց և երեխաների նկատմամբ։Չնայած, որ նահապետական գերդաստանը տրամաբանորեն հակառակ էություն է պարունակում մայրական ընտանիքի հետ համեմատած, բայց և այնպես, զարգանալով վերջինից, իր մեջ պահպանել է հետքեր, որոնցից կարելի է եզրակացնել մայրական իրավունքի երբևիցե գոյություն ունելալը։ Հայ սովորութական իրավունքի մեջ հայ նահապետական գերդաստանի բարքերում ու հայացքներում կարելի է գտնել բազմաթիվ փաստեր, որոնցից պետք է եզրակացնել, որ հայ ընտանիքի զարգացման պատմության մեջ եղել է մի շրջան, երբ բացառապես գերիշխում էր մայրական իրավունքը, երբ ընտանիքն ամբողջությամբ հիմնված էր մայրական իրավունքի վրա, որը տարածվում էր զավակների վրա և սահմանում էր մշտական ազգակցական կապեր լոկ կանացի, մայրական գծով[2]։
Հայրիշխանական ընտանիքն այնքան խոր արմատներ էր գցել հայկական նահապետական ընտանիքում, որ օրինակ Ջավախքում ժողովրդի մեջ պահպանվել է ծայրահեղական մի խոսք՝ «Հայրն անսահման իշխանություն ունի որդիներին ծախելու և գինն ուտելու»[3]:
Բայց տարբեր ժամանակներում եղել են շատ տարբեր հեղինակներ, ովքեր միանշանակ ըդունում են մայրիշանության պատմական յուրահատկությունը[4][4]:
[1] Սամուելյան Խ․, Առևանգմամբ և գնմամբ ամուսնութիւն, ԱՀ, Գիրք 12, Երևան, 1904, էջ 40-41։
[2]Սամուելյան Խ․,Մայրական իրավունքը(տեսութիւն հայ սովորութական իրաւունքից), ԱՀ, Գիրք 17, Թիֆլիս, 1908, էջ 129։
[3]Սամուէլեան Խ․, Հայոց ժառանգական իրավունքը, ԱՀ, N 15, Թիֆլիս, 1907, էջ 69։
[4]Косвен М. О., ,,Матриархат,,. Москва, 1948, стр. 4:
- ↑ «http://ethno.asj-oa.am/533/1/40.pdf» (PDF).
{{cite web}}: External link in|title= - ↑ «http://ethno.asj-oa.am/476/1/126.pdf» (PDF).
{{cite web}}: External link in|title= - ↑ «http://ethno.asj-oa.am/508/1/68.pdf» (PDF).
{{cite web}}: External link in|title= - ↑ Косвен (1948). Матриархат. Մոսկվա. էջ 4.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)