Մասնակից:Aslanyan Gevorg Levoni/Ավազարկղ
Կացին, կտրող գործիք՝ կարճ բռնակով և բռնակին ամրացված աշխատանքային սայրով։ Կացնի տեսակներից է նաև ուրագը, որի շեղբը տեղադրված է բռնակին ուղղահայաց։ Կացինը հիմնականում օգտագործվում է փայտի հետ աշխատելու համար՝ չհաշված հազվադեպ բացառությունները։ Հնուց ի վեր կացինն օգտագործվում է նաև որպես սառը զենք, ավելի եզակի դեպքերում այն օգտագործվել է որպես նետվող զենք։
Կացնի շեղբը կացնակոթին ամրացնելու եղանակը ժամանակի ընթացքում զգալիորեն փոփոխվել է։ Առանց անցքի քարե կացինը ուղղակի կապվում էր բռնակին կամ տեղադրվում բռնակի վրայի բնիկի մեջ: Բրոնզե կելտը (զինատեսակ) հարմարացվում էր հանգուցավոր բռնակին։ Ավելի ուշ կացնակոթը սկսեցին ամրացնել բռնակին վերևի (որոշ հին ռուսական, կարպատական) կամ ներքևի հատվածից։ Երկրորդ դեպքում հարկավոր է բռնակն ամրացնել սեպով[1]։
Պատմություն խմբագրել
Նախնադարյան ձեռքի կացին-հատիչը հաճախ մի կողմից սրված, իսկ մյուս կողմից կլորավուն քար էր: Այդպիսի գործիքը (տարբեր տվյալներով մոտ 800-400 հազար տարվա պատմություն ունի) միաժամանակ օգտագործվել է որպես կացին, դանակ և քլունգ[2][3]:
Առաջին բռնակով կացիններն ի հայտ են եկել հին քարի դարի վերջում (35-12 հազար տարի առաջ): Կացինն օգտագործում էին փայտ կտրելու և այլ աշխատանքների համար։ Նոր քարի դարից սկսած՝ տարածում գտան քարե հղկված կացինները: Էնեոլիթի դարաշրջանում ի հայտ եկան պղնձե շեղբով կացիններ, իսկ բրոնզի դարում՝ բրոնզե շեղբով կացինները, միևնույն ժամանակ շարունակում էին օգտագործել նաև քարե կացինները[4]:
Կացնի տեսակներ խմբագրել
- Աբորդաժային կացին
- Ալպինիստական կացին - սառցատապար[5]
- Ամերիկյան կացին - երկաթի յուրահատուկ ձևով և երկար բռնակով, երբեմն երկկողմանի
- Բանակային կացին - օգտագործվում է զինված ուժերում, սովորաբար լինում է փոքր, ամրացվում է գոտուց
- Տապար (լեհ.՝ berdysz)
- Մարտական կացին
- Մորուքաձև կացին
- Վալախ (սլովակ.՝ valaška) - կացին-ձեռնափայտ
- Դրաչ - փայտը ճեղքելու կացին
- Քարե կացին (անգլ.՝ stone axe)
- Կելտ (անգլ.՝ celt)
- Կտուցավոր կացին
- Սակուր - ծանր կացին, հիմնականում ունի նեղ շերտ, որը կռնակի շերտի հետ ձևավորում է հաստ սեպ, օգտագործվում է փայտը ճեղքելու համար
- Տանիքի կացին (տանիքագործի կացին) - մեխահանով կացին-մուրճ մետաղյա շերտի վրա
- Դարբնի կացին - օգտագործվում է դարբնի մուրճի օգնությամբ մետաղը կտրելու համար (վերջինս հարվածում է կացնի բութ կողմին), ունի մետաղական բռնակ
- Անտառահատ կացին - կացնի ամենածանր տեսակներից է, օգտագործվում է ծառահատման համար
- Նետելու կացին - բոլոր այն տեսակի կացինները, որոնք օգտագործվում են նետելու համար
- Երիտասարդական կացին - երկկողմանի շեղբով կացին (բռնակի տարբեր կողմերում), ունի դուր հիշեցնող նեղ ու երկար շեղբ
- Հյուսնական կացին (ռուս.՝ Плотницкий топор) - ամենատարածված ու համապարփակ տեսակն է, շեղբն ունի կլորավուն կառուցվածք
- Կիսակացին - մետաղական շերտի վերևի հատվածը գտնվում է կռնակի հետ նույն մակարդակի վրա և ուղղահայաց է բռնակին
- Պոտոս (պլանկաչ) - ունի շատ լայն մորուքավոր շերտ և ուղիղ շեղբ, նախատեսված է տաշելու համար
- Կաշեգոտու կացին (անգլ.՝ belt axe)
- Խոհանոցային կացին, մսագործի կացին (կտրիչ) - ծանր, կարճ բռնակով սուր կացին, կտրող մասը կարող է լինել ուղիղ կամ մի փոքր կլորավուն (ավելի հաճախ վերափոխված է միսը կտրտելու համար)
- Հյուսնի կացին (ռուս.՝ Столярный топор) - նման է հյուսնական կացնին, սակայն ավելի փոքր է ու թեթև, ունի ուղիղ շեղբ, նախատեսված է տաշելու համար
- Ուրագ (անգլ.՝ adze) - կացնի նման գործիք, որի շեղբը տեղադրված է բռնակին ուղղահայաց
- Տոմահավկ (անգլ.՝ tomahawk) - հյուսիսամերիկյան հնդկացիների մարտական կացին
- Դահճի կացին - երկար բռնակով, սուր, ծանր կացին, կտրող հատվածը կլորավուն է
- Հրշերջի կացին - մետաղական կացին, որի բութ կողմի փոխարեն քլունգ է, օգտագործվում է դռներ և պատուհաններ բացելու, թեթև կառույցներ քանդելու, վթարային մտոցի կափարիչը բացելու համար և թեք կտուրների վրայով քայլելու ժամանակ, բռնակը որպես կանոն Էլեկտրամեկուսիչ է (մինչև 1000 վոլտ)
- Շրիշակային կացին (ռուս.՝ Планочный топор), մեխահանով մուրճ-կացին, նախատեսված է շրիշակներ մեխելու համար, իր կառուցվածքով կիսակացին է
- Հրշեջի գրոհային կացին - մեծ կացին՝ նախատեսված հրդեհների ժամանակ շինություններ քանդելու և բացելու համար, բռնակը որպես կանոն Էլեկտրամեկուսիչ է (մինչև 1000 վոլտ)
- Տուրիստական կացին
- Ֆրանցիսկա (անգլ.՝ francisca) - ֆրանկների և մյուս գերմանական ցեղերի մարտական կացին
- Չեկան - մարտական կացին
- Ցալդա - մանգաղաձև շեղբով երկաթե կացին հողը թփերից ու փշերից մաքրելու համար[6]
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Կացին -
Կացնի շեղբը փայտ կտրելիս -
Հին ռուսական մորուքաձև կացին ժամանակակից վերակառուցմամբ, 10-13-րդ դարեր -
Հին ռուսական կացին, Ռյազանի իշխանություն, 13-րդ դար -
Քարե կացին -
Բրոնզե կացին չինական Շան արքայատոհմից, մ․թ․ա․ 12-11-րդ դարեր
Ոչ նպատակային կիրառություն խմբագրել
Գուշակության հնագույն տեսակներից մեկն արվել է կացնի օգնությամբ։ Գուշակության այդ ձևը կոչվել է աքսինոմանտիա (հին հունարեն՝ ἀξῑνο-μαντεία, ἀξίνη - կացին և μαντεία - գուշակություն)[7]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Этимологический словарь Фасмера
- ↑ Hiscock, P.; O'Connor, S.; Balme, J.; Maloney, T. (2016). «World's earliest ground-edge axe production coincides with human colonisation of Australia». Australian Archaeology. 82 (1): 2-11. doi:10.1080/03122417.2016.1164379.
- ↑ Geneste, J.-M.; David, B.; Plisson, H.; Clarkson, C.; Delannoy, J.-J.; Petchey, F.; Whear, R. (2010). «Earliest evidence for ground-edge axes: 35,400 ± 410 cal BP from Jawoyn Country, Arnhem Land». Australian Archaeology. 71 (1): 66-69. doi:10.1080/03122417.2010.11689385.
- ↑ Бодэ А. Б., Зинина О. А. Традиционные русские плотницкие технологии: Работа с деревом, конструкции, архитектура. — М.: Институт Наследия, 2016. — 142 с., ил. — ISBN 978-5-86443-209-9
- ↑ Ледоруб: Большой толковый словарь русского языка. — 1-е изд-е: СПб.: Норинт. С. А. Кузнецов. 1998.
- ↑ Johan David. "Notes sur trois outils anciens du charpentier : le bondax, la bisaiguë, le piochon" Արխիվացված 28 Հոկտեմբեր 2011 Wayback Machine, Revue des archéologues et historiens d'art de Louvain 10. 1977.
- ↑ Аксиномантия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907