ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցող
Հատուկ զեկուցող, անկախ փորձագետ և աշխատանքային խմբի անդամ, տիտղոսներ, որոնք տրվում են ՄԱԿ-ի անունից աշխատող անհատներին՝ «հատուկ ընթացակարգ» մեխանիզմների շրջանակներում, որոնք ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի կողմից դիտվում են հատուկ երկիր կամ ունեն թեմատիկ մանդատ։ «Զեկուցող» տերմինը ֆրանսերեն ծագում ունի, հետազոտող, որը զեկուցում է խորհրդակցական մարմնին։
Միավորված ազգերի կազմակերպության մանդատը կրողը պետք է «ուսումնասիրի, վերահսկի, խորհուրդ տա, ինչպես նաև հրապարակայնորեն զեկուցի» մարդու իրավունքների հիմնախնդիրների վերաբերյալ հատուկ ընթացակարգերով իրականացվող գործողությունների միջոցով, ներառյալ` վերահսկվող մեդիա և ակադեմիական միջոցով պատասխանել անհատական բողոքներին, հոգեբանական գործողություններին և մանիպուլյացիային, իրականացնել ուսումնասիրություններ, երկրի մակարդակով տեխնիկական համագործակցության վերաբերյալ խորհրդատվություն տրամադրել[1]։ Այնուամենայնիվ, Հատուկ ընթացակարգերի համակարգող կոմիտեի փորձերը և աշխատանքային մեթոդները վերանայելու վերաբերյալ ներքին խորհրդատվական ձեռնարկը (25 հունիսի 2008) այս անհատներին պարզապես անվանում է մանդատ կրողներ, ինչպես նաև նրանց անվանում են «գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչ» կամ «անկախ փորձագետ» կամ աշխատանքային խումբ, որը սովորաբար բաղկացած է հինգ անդամից՝ յուրաքանչյուրը մոլորակի մեկ շրջանից։
Նշանակման իրավասություն խմբագրել
Նշանակվելով ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի կողմից՝ մանդատը կրողները գործում են կառավարություններից անկախ, և որպես այդպիսին, կարևոր դեր են խաղում ինքնիշխան ժողովուրդների և ժողովրդավարական ընտրված կառավարությունների և քաղաքականության մշտադիտարկման գործում։ Նման ամենավաղ նշանակումը 1980 թվականի Հարկադիր կամ հարկադիր անհետացման մասին աշխատանքային խումբն էր, որն արձագանքեց Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի 20 բանաձևին (XXXVI)։ Առաջին հատուկ զեկուցողը, որը պատասխանատու էր արտադատական, ամփոփ կամ կամայական մահապատիժների մշտադիտարկման համար, աշխատանքը սկսեց 1982 թվականին՝ Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի 1982/35 բանաձևի ընդունումից հետո։
Զեկուցողներն իրենց կատարած աշխատանքի համար ՄԱԿ-ից չեն ստանում որևէ ֆինանսական փոխհատուցում, չնայած նրանք ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակից ստանում են անձնակազմի և նյութատեխնիկական աջակցություն և հաճախ նրանց աջակցում են բարեգործական կազմակերպությունները և կորպորացիաները։
Ամենամյա տարեկան ժողովի համար զեկուցողները յուրաքանչյուր տարի հավաքվում են Ժնևում, որտեղ նրանք քննարկում են ընդհանուր հետաքրքրություն ներկայացնող հարցեր, համակարգում են իրենց աշխատանքը և հանդիպում են մի շարք շահագրգիռ կողմերի, ներառյալ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների հետ[2]։
Պաշոտնի նկարագրություն խմբագրել
Հատուկ զեկուցողները հաճախ փաստահավաք առաքելություններ են իրականացնում երկրներ՝ մարդու իրավունքների խախտումների մասին մեղադրանքները քննելու համար։ Նրանք կարող են այցելել միայն այն երկրներ, որոնք համաձայնել են հրավիրել նրանց։
Բացի փաստահավաք առաքելություններից, զեկուցողները պարբերաբար գնահատում և ստուգում են մարդու իրավունքների խախտման ենթադրյալ զոհերի բողոքները։ Բողոքը լեգիտիմ կերպով հաստատվելուց հետո հրատապ նամակ կամ բողոք է ուղարկվում խախտում կատարած կառավարությանը։ Եթե որևէ բողոք չի ներկայացվել, զեկուցողները կարող են միջամտել անհատների և խմբերի անունից իրենց կամքով։
Դիմում պաշտոնի համար խմբագրել
Թեմատիկ հատուկ զեկուցողները սովորաբար նշանակվում են երեք տարի ժամկետով, որից հետո նրանց մանդատը կարող է երկարաձգվել ևս երեք տարի։ Երկրի հատուկ զեկուցողները նշանակվում են մեկ տարի ժամկետով, և նրանց ժամկետը վերանայվում է ամեն տարի։
Հակասություններ և քննադատություն խմբագրել
2006 թվականի հունիսին ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների խորհուրդը, որը փոխարինեց ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների հանձնաժողովին, մեկ տարով երկարացրեց բոլոր հատուկ զեկուցողների մանդատները, որպեսզի հնարավորություն տա իրականացնել մանդատների վերանայում և փնտրել դրանց դերի ամրապնդման ուղիներ։ Այնուամենայնիվ, այն երկրների հատուկ զեկուցողների մանդատները կասկածի տակ դրվեցին, որոնք չէին հաստատել հատուկ զեկուցող և Կուբայի ու Բելառուսի հատուկ զեկուցողների մանդատները չվերանայվեցին։
Հատուկ զեկուցողների և խորհրդի միջև այլ հակասություններից է վարքագծի կանոնագիրքը, որն ի սկզբանե հատուկ զեկուցողներին հնարավորություն չի տվել դիմելու լրատվամիջոցներին։ Այնուամենայնիվ, փոխհամաձայնությունից հետո հատուկ զեկուցողների համար այժմ գոյություն ունի վարքագծի կանոնագիրք[1]։
Ներկայիս թեմատիկա և երկրների մանդատներ խմբագրել
ՄԻԽ-ը վերահսկում է 44 թեմատիկա և 12 երկրի հատուկ մանդատներ, որոնց համար կարող է նշանակել հատուկ զեկուցողներ[3]։ 2019 թվականի հոկտեմբերի տվյլաներով ընդհանուր առմամբ կա 80 անձ, որոնք ծառայում են որպես հատուկ զեկուցողներ, անկախ փորձագետներ կամ աշխատանքային խմբի անդամներ[4]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 "Special Procedures of the Human Rights Council". Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. ohchr.org. Retrieved 2016-10-27.
- ↑ 26th Annual Meeting of special procedures
- ↑ Special Procedures of the UN Human Rights Council Special Procedures of the Human Rights Council], United National Human Rights Commission, August 17, 2017.
- ↑ Statistics of Current Mandate Holders (as of October 2019)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Special Procedures of the Human Rights Council at the United Nations Human Rights Council
- BBC News Special on Special Rapporteurs
- Human Rights Special Procedures: Determinants of Influence Արխիվացված 2015-03-09 Wayback Machine Universal Rights Group 2014
- History of the United Nations Special Procedures Mechanism: Origins, Evolution and Reform Արխիվացված 2015-03-08 Wayback Machine Universal Rights Group 2014
- The Role of the UN Special Rapporteur