Հռոմեական կայսրության լեզուները

Հռոմեական կայսրությունը բազմալեզու պետություն էր։ Կայսրությունում պաշտոնական լեզվի գործառույթներն էին ստանձնում լատիներենը և հին հունարենը։ Այդ երկու կարևորագույն լեզուների օգտագործումն պայմանավորված է աշխարհագրական տարբերությամբ։ Կայսրության ծաղկման շրջանում բարձր խավի մարդիկ աշխատում էին տիրապետել երկու լեզուներին։ Ներկայումս լատիներենի և հին հունարենի կրողներն ավելի ակտիվ կապ ունեն մեկը մյուսի հետ։ Բալկանյան թերակղզու հյուսիսում գտնվող, ինչպես նաև Սիցիլիայում և Հարավային Իտալիայում։

V դարի պապիրուս՝ հունարեն-լատիներեն տեքստով. Կիկերոն

Լեզվական աշխարհագրություն

Դասական կայսրության շրջանում հունարենը ունենալով հին գրավոր ավանդույթ համարվում էր կարևոր հունական իդենտիկացման հարցում։ Հունական միջավայրի հետ ցանկացողները շատ էին և այդ իսկ պատճառով լեզվական պահանջները ավելի շատ էին, որը դժվարեցնում էր ոչ միայն միջոցների միաձուլումն այլ նաև արատավորումը։ Ավելի երիտասարդ ռոմանական միջավայրում լեզվական պահանջները մեղմ էին։ Այստեղ բարքերին առաջնորդները ավելի տեղ էին տալիս նոր հետո լեզվին։

Կայսրության արևմտյան մասում լատիներենը դարձավ կարևորագույն կրթություն, կրոնի լեզու՝ Ք. ա. առաջին դարում։ Վերջինս կայսրը լատիներենը համարել է կայսրության հիմնաքարերից մեկը։ Կայսրը ցանկացել է սահմանապակել հունարենի ազդեցությունը, սակայն փոքրամասնությունների հանդեպ ոչ ոքու բռնություն չի կիրառվել։ Ժամանակակից հետազոտությունները՝ Բռունո Ռոշետտը համարում էր, որ ռումինիզացիան ոչ թե հռոմեական զավթիչների նախաձեռնությունն է, այլ հռոմը գրաված բնակչության նախաձեռնությունն է։ Նրանք էին որոշողները անցնել լատիներեն լեզվին թե ոչ։ Ներկայումս աշխարհում 1 մլրդ մարդուց ավել խոսում է ռումանական լեզվով։ Բացառություն են համարվում բրիտանիայի և աֆրիկայի ծայրամասերը, որտեղ լավ պահպանվել են նաև տեղական լեզուները։

Հին Հունական լեզու

Արևելյան մասում պաշտոնական լեզուն հին հունարենն է։ Այստեղ լատիներենը օգտագործվում է որպես բանակի լեզու։

Ուսումնական հաստատություններից միակ լատիներենը հռոմեական իրավունքի Բեյրութի դպրոցն է։

Համաձայնությամբ հռոմեական սենատում թույլատրելի էր հունարեն լեզվով ելույթ ունենալը, այդ թվում առանց թարգմանչի։ Ալեքսանդր Մակեդոնացու կառավարման օրոք հունարենին մրցակից լեզուներ էին համարվում արաբերենը, հայերենը։ Այդ իրավիճակը ազդել է հունական լեզվի դերի վրա այդ դարաշրջանում։ Միայն հրեաներն են պահպանելիրենց մայրենի լեզուն։

Գրականություն

Մենագրություններ

• Adams, J.N. Bilingualism and the Latin Language. Cambridge University Press, 2003.
• Anderson, Graham The Second Sophistic: A Cultural Phenomenon in the Roman Empire. Routledge, 1993.
• Clifford Ando|Ando, Clifford. Imperial Ideology and Provincial Loyalty in the Roman Empire. University of California Press, 2000.
• Clackson, James; Horrocks, Geoffrey. The Blackwell History of the Latin Language. Blackwell, 2007, 2011.
• Goodman, Martin Welsh. Mission and Conversion: Proselytizing in the Religious History of the Roman Empire. Oxford University Press, 1994.
• Herman, József. Vulgar Latin. Translated by Roger Wright, based on the original 1975 publication in French. Pennsylvania State University Press, 2000.
• Fergus Millar. A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius II (408–450). University of California Press, 2006.
• Mullen, Alex. Southern Gaul and the Mediterranean: Multilingualism and Multiple Identities in the Iron Age and Roman Periods. Cambridge University Press, 2013.
• Treadgold, Warren. A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press, 1997.

Մի քանի հեղինակներ

• Apologetics in the Roman Empire: Pagans, Jews, and Christians. Edited by Mark Edwards, Martin Goodman, and Simon Price, with Christopher Rowland. Oxford University Press, 1999.
• A Companion to the Latin Language. Edited by James Clackson. Blackwell, 2011.
• Multilingualism in the Graeco-Roman Worlds. Edited by Alex Mullen. Cambridge University Press, 2012.

Հոդվածներ

• Adams, J.N. "Romanitas and the Latin Language." Classical Quarterly 53.1 (2003) 184–205.
• Ramsey MacMullen. "Provincial Languages in the Roman Empire." American Journal of Philology 87.1 (1966) 1–17.
• Millar, Fergus. "Local Cultures in the Roman Empire: Libyan, Punic and Latin in Roman Africa." Journal of Roman Studies 58 (1968) 126–134.
• Moatti, Claudia. "Translation, Migration, and Communication in the Roman Empire: Three Aspects of Movement in History." Classical Antiquity 25.1 (2006) 109–140.
• Rance, Philip. "The De Militari Scientia or Müller Fragment as a Philological Resource. Latin in the East Roman Army and Two New Loanwords in Greek: palmarium and *recala." Glotta 86 (2010) 63–92.