Հետերոհայրիշխանություն

Հետերոհայրիշխանություն կամ հետերոպատրիարխատ (հետերոսեքսուալություն և հայրիշխանություն բառերից), սոցիալ-քաղաքական համակարգ, որտեղ ցիսգենդեր տղամարդիկ իշխանություն ունեն ցիսգենդեր կանանց, այլ սեռական կողմնորոշում և գենդերային ինքնություն ունեցող անձանց նկատմամբ։ Հետերոհայրիշխանությունը տերմին է, որը ընդգծում է, որ կանանց և ԼԳԲՏՔ անձանց նկատմամբ խտրականությունը հիմնված է նույն սոցիալական սեքսիստ սկզբունքի վրա[1][2][3]։

Հետերոհայրիշխանությունը ստեղծում է ռասայական և սեռական փոքրամասնությունների ճնշման և անհավասարության միջավայր[4]։ Այն հիմնվում է գենդերային դերերի այն պատկերացումների վրա, որտեղ տղամարդիկ պատկերվում են ուժեղ, կարողունակ և խելացի, իսկ կանայք՝ թույլ, անկարող և հիմար։ Հարկադիր հետերոհայրիշխանության ռեժիմում ստեղծված գենդերային և սեռական այսպիսի ինքնություններն ապահովում են հետերոսեքսուալ տղամարդկանց իշխանությունը[5]։

Հետերոհայրիշխանական հասարակության համար հիմնարար է գենդերը «կանանց խնդիրներին», իսկ սեռական կողմնորոշումը «սեռական փոքրամասնությունների խնդիրներին» վերագրելը[6]։ Հետերոսեքսուալ տղամարդկանց այսպիսի համակարգը օժտում է առավելություն այլ գենդերի և սեռական փոքրամասնություն ունեցող անձանց նկատմամբ, որը խրախուսվում է և պարգևատրվում[7]։

Ֆեմինիզմի տեսանկյունից «հայրիշխանություն» տերմինը բնութագրում է ընտանիքում հոր իշխանությունը, որտեղ կանայք դառնում են իշխանության ենթականեր։ 1980-ական և 1990-ական թվականներին քվիր տեսության առաջացման և հետերոնորմատիվության, գենդերային բինարության խնդրականացման հետ տղամարդու այսպիսի գերիշխանությունը սկսեց քննվել ոչ միայն սեռի և գենդերի, այլև սեռականության մակարդակում[1][8]։ Հայրիշխանություն տերմինի հիման վրա սկսեց ձևավորվել հետերոհայրիշխանություն տերմինը՝ ընդգծելու տղամարդու գերակայությունը հասարակության մեջ սեքսիզմի/հետերոսեքսիզմի մշակութային գործընթացների արդյունքում[9]։

Հետերոհայրիշխանությունը շատ հաճախ դառնում է ֆեմինիստական վերլուծությունների առարկա, որի օգնությամբ փորձ է կատարվում բացատրելու ժամանակակից հասարակության կառուցվածքը՝ հիմնված իշխանության և ճնշման փոխկապակցվածության հիերարխիկ համակարգի վրա։ Այս ենթատեքստում սովորաբար հասկանում են, որ տղամարդը սովորաբար զբաղեցնում է իշխանության գլխավոր դիրքը, իսկ կանայք հիմնականում ենթարկվում են սոցիալական ճնշումների[10]։ Նմանօրինակ կառուցվածքը ամրապնդվում է գենդերային նորմերով, որոնք տղամարդկանց և կանանց վերագրում են տղամարդկային և կանացի հատկանիշներ[11]։ Հետերոհայրիշխանությունը սոցիալ-քաղաքական գերիշխանության մի համակարգ է, որտեղ ցիսգենդեր հետերոսեքսուալ տղամարդկանց տրվում է առավելություն, և անձինք պարգևատրվում են տղամարդկային հատկանիշների արտահայտման համար։ Նմանապես, կանայք կամ կանացի հատկանիշներ ունեցող անձինք ստանում են ավելի քիչ արտոնություններ, որի պայմանավորում է սոցիալ-քաղաքական, տնտեսական անբարենպաստ վերաբերմունքի[12]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 Unpacking Hetero-Patriarchy: Tracing the Conflation of Sex, Gender & Sexual Orientation to Its Origins.
  2. De la cama a la calle: perspectivas teóricas lésbico-feministas (PDF) (Spanish). Brecha Lésbica. 2006. էջ 83. ISBN 978-958-9307-61-8. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 4-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  3. (Իսպաներեն) La persistencia del heteropatriarcado.
  4. Decolonizing Feminism: Challenging Connections between Settler Colonialism and Heteropatriarchy. Feminist Formations. 2013.
  5. Valdes, Francisco. «Unpacking Hetero-Patriarchy: Tracing the Conflation of Sex, Gender & Sexual Orientation to Its Origins». Yale Journal of Law and Humanities. 8.
  6. Coombs, Mary (1996) "Comment: Between Women/Between Men: The Significance for Lesbianism of Historical Understandings of Same-(Male)Sex Sexual Activities," Yale Journal of Law & the Humanities: Vol. 8: Iss. 1, Article 9.
  7. Pierceson, Jason (2016). Sexual Minorities And Politics. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. էջ 9. ISBN 9781442227682.
  8. Jeffreys, Sheila (1993). The Lesbian Heresy: A Feminist Perspective on the Lesbian Sexual Revolution. Spinifex Press. էջ 208. ISBN 1-875559-17-5.
  9. Glick, Peter (2001 թ․ փետրվար). «An ambivalent alliance: Hostile and benevolent sexism as complementary justifications for gender inequality». American Psychologist. 56 (2): 109–118. doi:10.1037/0003-066x.56.2.109. PMID 11279804. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  10. Connell, Raewyn (2013). «The Social Organization of Masculinity». Feminist Theory Reader Local and Global Perspectives. Routledge. էջեր 253–263.
  11. de Beauvoir, Simone (2013). «The Second Sex : Introduction». Feminist Theory Reader. Routledge. էջեր 40–48.
  12. Kandiyoti, Deniz (2013). «Bargaining with Patriarchy». Feminist Theory Reader Local and Global Perspectives. Routledge. էջեր 98–106.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հետերոհայրիշխանություն» հոդվածին։