Կոմունիստական զտումներ Սերբիայում
Կոմունիստական զտումներ Սերբիայում, պատերազմական հանցագործություններ[1], որ Հարավսլավիայի պարտիզանական շարժման անդամներն ու հետպատերազմյան կոմունիստական իշխանությունները 1944-1945 թվականներին Սերբիայում իրենց վերահսկողությունը հաստատելուց հետո կատարել են այն անձանց նկատմամբ, ովքեր դիտվել են որպես պատերազմի հանցագործներ, գաղափարական հակառակորդներ, ֆաշիստների հետ գործակցողներ։ Այդ զտումների մեծ մասը տեղի է ունեցել 1944 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1945 թվականի մայիս ընկած ժամանակամիջոցում։ Այդ ընթացքում սպանվել կամ կալանավայրային ճամբարներում հիվանդանալու պատճառով մահացել է առնվազն 55.973 մարդ։ Զոհերից շատերն սպանվել են առանց որևէ դատաքննության և զանգվածաբար[1][2][3][4][5]։ Նրանք պատկանել են տարբեր ազգությունների, բայց մեծ մասը եղել է գերմանացի, սերբ կամ հունգարացի։ Ոմանք պնդում են, որ սպանությունները պլանավորված չեն եղել, այլ կրել են անկազմակերպ վրիժառության բնույթ՝ տեղի ունենալով հետպատերազմական քաոսի պայմաններում[6]։
| Կոմունիստական զտումներ Սերբիայում |
|---|
Զոհերի ճշգրիտ թիվը հայտնի չէ. այդ ուղղությամբ հետաքննությունը շարունակվում է[7][8]։ Ըստ աղբյուրներից մեկի տվյալների՝ ամբողջ Սերբիայում կոմունիստական զտումների արդյունքում առնվազն 80.000 մարդ է զոհվել[9], մեկ այլ աղբյուր պնդում է, որ զոհերի ընդհանուր թիվն անցնում է հարյուր հազարից[9]։ Պարտիզանների սպանած գերմանացիներից շուրջ չորս հազարի անունները հայտնի են, սակայն նշվում է, որ սպանված գերմանացիների թիվը շատ ավելի մեծ է[10]։ Հիմնականում 1944 թվականի աշնանը տեղի ունեցած այդ ողբերգական ու դաժան իրադարձությունները որոշ աղբյուրներ բնորոշել են որպես արյունալի աշուն[10][11][12]։ 2009 թվականին Սերբիայի կառավարությունը պետական հանձնաժողով է կազմավորել 1944 թվականի սեպտեմբերի 12-ից հետո տեղի ունեցած զտումների զոհերի գաղտնի թաղումների վայրերը հետաքննելու նպատակով։ Հանձնաժողովը կազմել է 55.973 անձանց, այդ թվում՝ 27.367 գերմանացիների, 14.567 սերբերի և 6.112 հունգարացիների վերաբերյալ տեղեկություններ պարունակող գրանցամատյան[13]։
Հարավսլավական «1944-1945 թվականների պատերազմական հանցագործությունների զոհերի մասին վկայությունների գրքում» հիշատակված է 1686 սպանությունների մասին, որոնցից շուրջ 1000-ը ենթադրաբար կատարել են հունգարացիները։ Պատմաբան Կասաշի գնահատումներով՝ սպանվել է շուրջ 5.000 հունգարացի[14]։ Ըստ այլ աղբյուրների՝ սպանվածների թիվը տատանվում է 40.000-ից[15] 50.000-ի միջև[16]։ Որոշ աղբյուրներ էլ զոհերի հավանական թվաքանակ են համարում 20.000-ից 25.000-ը[15][17][18]։ Հաշվարկների մեջ հիշատակվում է նաև 35.000-ը (Չերես Տիբորը որպես ճշգրտված թիվ նշում է 34.491-ը[19]): Զտումներին զոհ գնացած գերմանացիների թիվը տատանվում է 17.000-ից 100.000-ի, սերբերինը՝ 23.000-ից 47.000-ի միջև։
Գրականություն
խմբագրել- Petranović, Branko (1992). Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945 (Serbia in World War Two 1939-1945) (Serbian). Belgrade: Vojnoizdavački i novinski centar.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Kasaš, Aleksandar (1996). Mađari u Vojvodini 1941-1946 (Hungarians in Vojvodina 1941-1946) (Serbian). Novi Sad: Filozofski Fakultet u Novom Sadu.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Radanović, Milan (2014). Oslobođenje: Beograd, 20. oktobar 1944. (Liberation: Belgrade, October 20th, 1944). Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung. ISBN 978-86-88745-15-4. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- Radanović, Milan (2015). Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji (Punishment and Crime: Collaborationist forces in Serbia) (PDF). Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung. ISBN 978-86-88745-15-4. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- Fifty thousand Hungarian martyrs report about the Hungarian Holocaust in Jugoslavia, 1944–1992 – ed. István Nyárádi, 1992
- Márton Matuska: Days of the revenge. Forum Publisher, Novi Sad, 1991
- Anton Salwetter: Heimatbuch Deutsch-Etschka. Reutlingen-Betzingen 1974.
- Erika Reusch-Meirer: Sigmundfelder Heimatbuch. Villingen-Schwenningen 1988.
- Documentation Project Committee: Genocide of the Ethnic Germans in Yugoslavia 1944–1948. Donauschwäbische Kulturstiftung, München 2003. 3-926276-47-9
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 "Most of these people were murdered without a trial" (talking about at least 20.000) "...There is not even a smallest of doubt that these were war crimes." quoted from: Istina o streljanjima važnija od sudskih progona (PDF, in Serbian)
- ↑ Quote: "Armed persons murdered unarmed civilians" p. 32 from Mészáros Z. (2012): Az 1944–45-os esemenyek minositesei (I) – Qualifications of the 1944-45 Events (I). Létünk 2012/1. (PDF, in Hungarian)
- ↑ Translated quote: "Besides unintentional, accidental killings, which were minimal in numbers, the number of executed after regular trial is low, most victims were liquidated as a reprisal, without any court proceeding." p. 5 from Mačković, S. (2017): Szabadka és a felszabadulás után (1944-1945) áldozatul esett polgári személyek – Subotica and the civilian victims after the liberation (1944-1945). Subotica History, official page of the Historic Archive.
- ↑ Quote: "For just a few days matter, all of them were murdered, mostly from our village. I personally buried them in the grave-hole." from Stijačić, M. (2018): Vreme je! – article published in Slobodni Srbobran 10 December 2018, archived using Google cache here (in Serbian) (in Hungarian)
- ↑ "These works negotiated the start of historical remembrance of the innocent persons' tragic fate, those that suffered cruel reprisal." Quote translated from p. 1. of A. Sajti E. (2018): A vajdasági helytörténetírás és a magyarok elleni megtorlások a Délvidéken – source. (PDF, in Hungarian)
- ↑ «Politika | Kako su dželati postali žrtve». Kontrapress. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 6-ին.
- ↑ Report on the stage of investigation, year 2011 (in Serbian)
- ↑ Agenda of the round-table held in Belgrade, 2015 (in Serbian)
- ↑ 9,0 9,1 S. Dedeić – V. Arsić. «Press Online :: Vesti dana – politika, skupstina, Srbija, Tadić, vlada, premijer :: Grobnice svuda po Srbiji». Pressonline.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 6-ին.
- ↑ 10,0 10,1 Ulrich Merten: Forgotten Voices: The Expulsion of the Germans from Eastern Europe After World War II, Transactions Publisher, New Jersey, USA, 2012 [1]
- ↑ Kathryn Schaeffer Pabst, Douglas Schaeffer Pabst: Taken: A Lament for a Lost Ethnicity, iUniverse Books, 2006 [2]
- ↑ Georg Wildmann, Hans Sonnleitner, Karl Weber: Genocide of the ethnic Germans in Yugoslavia, 1944–1948, Danube Swabian Association of the USA, 2001 [3]
- ↑ State Commission Registry, accessed on 22 June 2014
- ↑ Michael Portmann, Communist Retaliation and Persecution on Yugoslav Territory During and After WWII (1943–50)
- ↑ 15,0 15,1 Dimitrije Boarov, Politička istorija Vojvodine, Novi Sad, 2001.
- ↑ Memorial site of the victims Արխիվացված 2014-10-09 Wayback Machine
- ↑ Dragomir Jankov, Vojvodina – propadanje jednog regiona, Novi Sad, 2004.
- ↑ |1=http://www.krater.hu/pprint.php?print=102&PHPSESSID=086c47ea596fafd2ed0f5f10ca1a0262(չաշխատող հղում) |date=ottobre 2017 |bot=InternetArchiveBot }}
- ↑ |autore=Cseres Tibor |titolo=Serbian Vendetta in Bacska |pagine=141 |editore=Hunyadi Publishing |città=Buffalo |anno=1993 |url=http://www.hungarian-history.hu/lib/cseres/index.htm |accesso=14 ottobre 2010 |urlmorto=sì |urlarchivio=https://web.archive.org/web/20101018011254/http://www.hungarian-history.hu/lib/cseres/index.htm |dataarchivio=18 ottobre 2010 }}
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- The State Commission for the secret burial places of victims after 12 September 1944, list of names with biographical information and details of persecution
- Srbe podjednako ubijali okupatori i „oslobodioci”
- Proganja misterija iz Rajine šume
- Istorija bez anestezije Արխիվացված 2012-10-12 Wayback Machine
- Službena internet stranica Komisije za tаjne grobnice ubijenih posle 12. septembrа 1944. Ministаrstvа prаvde Republike Srbije
- Jugoslovensko krvаvo proleće, Sаvo Gregović, Večernje novosti, feljton, 10 nаstаvаkа, 8–17 July 2004.
- Uništаvаnje srpske elite, LJubomir Tešić, Večernje novosti, feljton, 10 nаstаvаkа, 17. – 26. June 2006.
- Između srpа i čekićа, Srđаn Cvetković, Večernje novosti, feljton, 11 nаstаvаkа, 14. – 24. December 2006.
- Beogrаd u mreži OZNE, LJubomir Tešić, Večernje novosti, feljton, 10 nаstаvаkа, 2. – 12. Mаy 2007.
- Igre kаžnjene smrću, Miodrаg – Mijа Ilić, Večernje novosti, feljton, 18 nаstаvаkа, 13. – 30. Mаy 2007.
- Grobnice svudа po Srbiji Արխիվացված 2020-11-10 Wayback Machine, S. Dedić – V. Arsić, Pres, 7. June 2009.
- Memorial site of the victims
- Milan Radanović: An analysis of the State Commission for Secret Burial Places Registry of the Victims Արխիվացված 2022-03-09 Wayback Machine