Խելոքն ու հիմարը
«Խելոքն ու հիմարը», Հովհաննես Թումանյանի հեքիաթներից[1], որ գրել է 1908 թվականին։
| Խելոքն ու հիմարը | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | հեքիաթ |
| Հեղինակ | Հովհաննես Թումանյան |
| Բնագիր լեզու | հայերեն |
| Հրատարակչություն | Հասկեր |
| Հրատարակվել է | 1908 |
| Վիքիդարան | Խելոքն ու հիմարը |
Սյուժե խմբագրել
Երկու եղբայր են լինում, մեկը՝ խելոք, մյուսը` հիմար։ Խելոքն այնքան է աշխատեցնում ու չարչարում հիմարին, որ վերջինս հուսահատվում է ու որոշում է գնալ առանձին ապրելու, պահանջում է իր բաժինը։ Խելոքն առաջարկում է, որ երեկոյան նա ջրելու տանի կովերին, վերադարձին որը մտնի գոմը, մնա իրեն, իսկ որը մնա դրսում, եղբայրը տանի իր հետ։ Հիմարը համաձայնում է, բայց ձմռան ցուրտ օրը անասուններն արագ մտնում են գոմ, և դրսում մնում է «մի հիվանդ քոսոտ մոզի՝ գերաններին քոր անելիս»։ Հիմարը դրան տանում է ծախելու, ճանապարհին նա լսում է իր ձայնի արձագանքն, ու նրան թվում է, թե ավերակն ուզում է գնել մոզին։ Պայմանավորվելով, որ հաջորդ օրը կգնա տասը մանեթը վերցնելու՝ նա մոզին կապում է ավերակի դռանն ու վերադառնում տուն։
Հաջորդ օրը հիմարը գնում է իր փողն ուզելու, ավերակի մոտ ցրված ոսկորները (գիշերը գայլերը կերել էին մոզին), կարծում է, թե ավերակն է կերել մոզին, պահանջում է փողը, ապա բարկանում է ու ձեռքի փայտով խփում ավերակի պատերին։ Այդ վերակի պատերի մեջ հնուց ոսկի էր պահված, և քարերն ընկնում են, ու ոսկին թափվում է հիմարի առաջ։ Վերջինս ասում է, որ իրեն հերիք է իր տասը մանեթը, մնացածն իրեն պետք չէ։ Վերցնելով փողը՝ հիմարը գնում է տուն, եղբորը պատմում պատահածը, խելոքը նդրում է ցույց տալ ոսկու տեղը, նրա ձեռքինն էլ ուզում է՝ խոստանալով նրա համար նոր շորեր գնել։ Խելոքը ոսկին տուն է տանում ու հարստանում, բայց եղբոր համար ոչինչ չի գնում։ Վերջինս էլ գնում է գանգատվելու դատավորին, բայց երբ սկսում է պատմել, թե ինչպես է մոզին ծախել ավերակին, վրան ծիծաղում են ու վռնդում։ Դրանից հետո հիմարը ուրիշներին էլ է գանգատվում, բայց բոլորը ծիծաղում են նրա վրա։
Ու, ասում են, մինչև էսօր էլ խեղճ հիմարը կիսամերկ ման է գալի, պատահողին գանգատվում, բայց ոչ ոք չի հավատում, ամենքն էլ ծիծաղում են վրեն, ու խելոք ախպերն էլ ծիծաղում է ամենքի հետ։
Պատմություն խմբագրել
Առաջին անգամ այս հեքիաթը տպագրվել է 1908 թվականին Թիֆլիսում լույս տեսած «Հասկեր» ամսագրի № 2-ում (էջ 52-55)։
«Հեքիաթ» ենթավերնագրով տպագրվել է Երևանում՝ 1940-1959 թվականներին Հովհաննես Թումանյանի երկերի լիակատար ժողովածուի գիտական հրատարակության երրորդ հատորում (էջ 155-157)։
Ինքնագիրը չի պահպանվել[1]։
Թումանյանն այս հեքիաթը գրելիս նկատի է ունեցել հայկական, ռուսական, վրացական, օսեթական և այլ ժողովուրդների մեջ տարածված բազմաթիվ հեքիաթներ[1]։
Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի Թումանյանի ֆոնդում պահպանվել է հեքիաթի մշակման նախնական սևագրի տարբերակը[1]։
Հովհաննես Թումանյանի երկերի լիակատար ժողովածուի 5-րդ հատորում տպագրվել է «Հասկեր» ամսագրից[1]։
