Ընթերցանության խանգարում
Ընթերցանության խանգարում, վիճակ, որի ժամանակ նկատվում են ընթերցանության դժվարություններ։ Ընթերցանության խանգարման օրինակները ներառում են՝ զարգացող դիսլեքսիա, ալեքսիա և հիպերլեքսիա։
Սահմանում խմբագրել
Նյարդաբանական խանգարումների և կաթվածի ազգային ինստիտուտը ընթերցանության խանդարումը կամ դիսլեքսիան սահմանում է որպես․ «ուղեղի սովորելու անկարողություն, որը հատկապես ազդում է մարդու կարդալու կարողության վրա»։ Այս մարդկանց բնորոշ է կարդալու ցածր մակարդակը՝ չնայած նորմալ մտավոր կարողություններին։ Դիսլեքսիա ունեցող մարդկանց բնորոշ է հետևյալ խնդիրները․ տառ առ տառ արտասանությունը, հնչյունաբանական մշակումը և արագ տեսողական-վերբալ հակազդումը։ Մեծերի մոտ դիսլեքսիան սովորաբար առաջանում է գանգուղեղային վնասվածքի կամ դեմենցիայի արդյունքում[1]։ Այս ինստիտուտի սահմանումը չի համապատասխանում գիտական ուսումնասիրությունների ծավալին, ինչը եզրակացնում է, որ չկա ոչ մի ապացույց, որ դիսլեքսիան և մտավոր կարողությունները կապված են[2]։ Սահմանումը մեծ մասամբ համապատասդխանում է ժամանակակից հետազոտություններին և ցույց է տալիս դիսլեքսիայի ախտորոշման հակասությունները[3]․
- Դիսկեքսիան սովորելու դժվարություն է, որը առաջին հերթին ազդում է հստակ և ազատ ընթերցանության և տառ առ տառ արտասանության վրա
- Դիսլեքսիայի բնութագրիչներից է հնչյունաբանական, վերբալ հիշողության և բանավոր գործընթացի մշակման դժվարությունները
- Դիսլեքսիան հանդիպում է տարբեր մտավոր ընդունակություններ ունեցողների մոտ
- Ավելի լավ է այն դիտարկել որպես շարունակություն, այլ ոչ թե առանձին կատեգորիա և այստեղ չկան հստակ սահմաններ
- Համընթաց դժվարությունները կարող են ի հայտ գալ լեզվական, շարժողական, մտավոր ասպեկտներում
Ընթերցանության անընդունակություն խմբագրել
Դիսլեքսիան սովորելու դժվարություն է, որն ի հայտ է գալիս ինչպես բառերը վերծաներիս, այնպես էլ՝ կարդալու սահունությունում։ Ըմբռնումը կարող է ախտահարվել ապակոդավորելու դժվարությունների արդյունքում, բայց դա դիսլեքսիայի գլխավոր առանձնահատկությունը չէ[4]։ Ըստ հետազոտությունների դիսլեքսիա ունեն բնակչության 5–17%-ը[5][6][7]։ Առաջարկվել է, որ դիսլեքսիան ունենա 3 կոգնիտիվ ենթատեսակներ (լսողական, տեսողական և ուշադրության), չնայած դիսլեքսիայի առանձին դեպքեր առավել լավ բացատրվում են նրա հիմքում ընկած նեյրոֆիզիոլոգիական խանգարումներով և սովորելու դժվարություններով (օրինակ՝ ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ, դիսկալկուլիա և այլն)[6][8][9][10][11][12]։ Չնայած դա մտավոր հետամնացություն չի, այնուամենայնիվ համարվում է սովորելու դժվորություն[13][14] և ընթերցանության խանգարում[15][16]։ Դիսլեքսիան և ինտելեկտի գործակիցը (IQ) փոխկապված չեն, քանի որ ընթերցանությունը և ճանաչողությունը անկախ են զարգանում դիսլեքսիա ունեցող մարդկանց մոտ[17]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Կաղապար:NINDS
- ↑ Rose, James. «Sir» (PDF). Institute of Education. United Kingdom Government. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 4-ին.
- ↑ Stanovich, K (Winter 1991). «Discrepancy Definitions of Reading Disability: Has Intelligence Led Us Astray?». Reading Research Quarterly. 26 (1): 7–29. doi:10.2307/747729. JSTOR 747729.
- ↑ Stanovich KE (December 1988). «Explaining the differences between the dyslexic and the garden-variety poor reader: the phonological-core variable-difference model». Journal of Learning Disabilities. 21 (10): 590–604. doi:10.1177/002221948802101003. PMID 2465364.
- ↑ McCandliss BD, Noble KG (2003). «The development of reading impairment: a cognitive neuroscience model». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 9 (3): 196–204. CiteSeerX 10.1.1.587.4158. doi:10.1002/mrdd.10080. PMID 12953299.
- ↑ 6,0 6,1 Czepita D, Lodygowska E (2006). «[Role of the organ of vision in the course of developmental dyslexia]». Klin Oczna (Polish). 108 (1–3): 110–3. PMID 16883955.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Birsh, Judith R. (2005). «Research and reading disability». In Judith R. Birsh (ed.). Multisensory Teaching of Basic Language Skills. Baltimore, Maryland: Paul H. Brookes Publishing. էջ 8. ISBN 978-1-55766-676-5. OCLC 57652241.
- ↑ Pennington BF, Santerre-Lemmon L, Rosenberg J, և այլք: (February 2012). «Individual prediction of dyslexia by single versus multiple deficit models». J Abnorm Psychol. 121 (1): 212–24. doi:10.1037/a0025823. PMC 3270218. PMID 22022952.
- ↑ Valdois S, Bosse ML, Tainturier MJ (November 2004). «The cognitive deficits responsible for developmental dyslexia: review of evidence for a selective visual attentional disorder». Dyslexia. 10 (4): 339–63. doi:10.1002/dys.284. PMID 15573964.
- ↑ Heim S, Tschierse J, Amunts K (2008). «Cognitive subtypes of dyslexia». Acta Neurobiologiae Experimentalis. 68 (1): 73–82. ISSN 0065-1400. PMID 18389017. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 1-ին.
- ↑ Facoetti A, Lorusso ML, Paganoni P, և այլք: (April 2003). «Auditory and visual automatic attention deficits in developmental dyslexia». Brain Res Cogn Brain Res. 16 (2): 185–91. doi:10.1016/S0926-6410(02)00270-7. PMID 12668226.
- ↑ Ahissar M (November 2007). «Dyslexia and the anchoring-deficit hypothesis». Trends Cogn. Sci. (Regul. Ed.). 11 (11): 458–65. doi:10.1016/j.tics.2007.08.015. PMID 17983834.
- ↑ name="MeSH">«Learning Disorders: MeSH Result». nlm.nih.gov/mesh/meshhome.html. NLM MeSH Browser. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
- ↑ «Dyslexia». ncld.org. The National Center for Learning Disabilities, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
- ↑ «Learning Disorders: MeSH Result». nlm.nih.gov/mesh/meshhome.html. NLM MeSH Browser. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
- ↑ «Dyslexia». Mayo Foundation for Medical Education and Research. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
- ↑ Ferrer E, Shaywitz BA, Holahan JM, Marchione K, Shaywitz SE (January 2010). «Uncoupling of reading and IQ over time: empirical evidence for a definition of dyslexia». Psychol Sci. 21 (1): 93–101. CiteSeerX 10.1.1.459.3866. doi:10.1177/0956797609354084. PMID 20424029.