Դիոգենես Լայերտացի (Διογένης Λαέρτιος, Diogenes Laertios, 180 - 240), հույն փիլիսոփաների և Անտիկ հունական փիլիսոփայության կենսագիր և պատմագիր։ Հեղինակի մասին կենսագրական տվյալ գրեթե չեն պահպանվել։ Նրա «Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքը, ուսմունքն ու հայացքները» (հուն․՝ Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων) 10 գրքից բաղկացած երկը համարվում է հույն փիլիսոփայության պատմության ուսումնասիրության կարևորագույն աղբյուրներից մեկը։

Դիոգենես Լայերտացի
հուն․՝ Διογένης Λαέρτιος
լատին․՝ Diogenes Laertios
Ծնվել է180
Մահացել է240
ՔաղաքացիությունՀին Հռոմ
Մասնագիտությունպատմաբան, կենսագիր, բանաստեղծ, փիլիսոփա, փիլիսոփայության պատմաբան և գրող
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
Տիրապետում է լեզուներինհին հունարեն[1][1]
 Diogenes Laërtius Վիքիպահեստում
Լայերտացու «Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքն ու հայացքները» երկի 1594 թ. հրատարակության տիտղոսաթերթը

Անունն ու անվան ծագումնաբանության խնդիր խմբագրել

Առ այսօր անհայտ է մնում կենսագրի իսկական և անվան ճիշտ գրությունը։ Դիոգենես Լայերտացի անվանաձևը ենթադրում է, որ ինչպես ընդունված է եղել անտիկ աշխարհում, նրա անվան երկրորդ հատվածը նշանակում է, թե որտեղ է նա ծնվել։ Սակայն Լայերտ կամ նման այլ քաղաքի անվանում չի հանդիպում ու հիշատակվում հին աշխարհի տեղանունների թվում։ Ուսումնասիրողները տարբերակ են առաջ քաշում, որ նա կարող է ծնված լինել Կիլիկիայի Լաերտի քաղաքում։ Լայերտի անվան մեկ այլ ստուգաբանությամբ, այն կարող է փոխառնված լինել Հոմերոսի հայտնի ստեղծագործությունից, որում διογενής (Զևսի որդի), и հին հունարեն. Λᾱερτιάδης (Լայերտաի որդի) - նշանակությունն ունի և Ոդիսևսին բնորոշող մականուններից մեկն էր։ Մասնագետների շրջանում քննարկվում է նաև տարբերակ, որ հեղինակը որպես այդպիսին մտացածին է և իրականում հայտնի չէ այդ անվան տակ ստեղծագործած հեղինակ-հեղինակների իրական անունները։

«Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքը, ուսմունքն ու հայացքները» աշխատություն խմբագրել

Որոշակի դժվարություն է առաջացնում նաև Լայերտացու կենսագործունեության թվագրությունը։ Հայտնի է, որ նա ապրել և ստեղծագործել է ավելի ուշ քան Սեքստ Էմպիրիկը, ում նա հիշատակում է իր աշխատության մեջ, սակայն և ապրել է ավելի վաղ, քան նեոպլատոնական, փիլիսոփա Ստեփանոս Բյուզանդացին` 527—565[2]։ Ի դեպ, Ստեփանոս Բյուզանդացին առաջինն է, ով վկայակոչում է Դիոգենես Լայերտացուն։

Ամենաուշ շրջանի փիլիսոփան, ով արժանանում է Դիոգենեսի Լայերտացու հիշտակմանը, դա Սատուրնինն է` Սեքստ Էմպիրիկի ամենահայտնի աշակերտը, որ ապրել է մ.թ. 200-ականներին։ Սակայն և հեղինակը որևէ կերպ ուշադրության չի արժանացնում ուշ շրջանի հելլենիստական փիլիսոփայության ամենահայտնի նեոպլատոնական Պլոտինոսին (203 - 269)։ Իսկ եթե հաշվի առնենք, որ հայտնի է Պլոտինոսի ստեղծագործելու թվագրության գործոնը` սկսած 250 թվականից, ապա ստացվում է, որ Դիոգենես Լայերտացու կյանքն ու ստեղծագործությունը կարելի է թվագրել մ.թ. 200- 250 թվականներով[3]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 CONOR.Sl
  2. Diogenes Laertius. Lives of eminent Philosophers, with an english translation by R. D. Hicks, vol. 1 I. London - Cambridge (Mass.), 1958, Testimonia, p. XLVI
  3. Диоген Лаэрций - О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов, Диоген Лаэрций и его метод, Общие сведения о Диогене Лаэрции, стр. 6, Москва "Мысль" 1979
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 395