Գամմա (երաժշտություն)

Օրինակ. «Դո մաժոր» վերընթաց և վարընթաց գամմա (բնական)

Օրինակ. «Դո մաժոր» և «Դո մինոր» գամմաների աստիճանների միջև ինտերվալները (տոներ և կիսատոներ, մեծ և փոքր տերցիաներ)

Գամմա, հնչունային համակարգ, որտեղ առաջին և վերջին նոտաները համընկնում են անունով, բայց գտնվում են օկտավայի հեռավորության վրա: Տարածված տեսակների գամմաների հարակից աստիճանների միջև հեռավորությունը կարող է լինել կես տոն, տոն կամ մեկուկես տոնով: Դպրոցական պրակտիկայում, գամմա ասելով հասկանում են մի քանի օկտավա երկարությամբ վերընթաց կամ վարընթաց հնչյունաշար:

Գամմաների տեսակներ

Ժամանակակից երաժշտության մեջ առավել հաճախ օգտագործվում են գամմաների երկու խմբեր՝ «մաժոր» և «մինոր»։ Այդ խմբերից յուրաքանչյուրը ներառում է երեք ենթատեսակ՝ բնական, հարմոնիկ և մելոդիկ։ Ընդհանուր առմամբ, անվանումները արտահայտվում են որպես բնական մաժոր, մելոդիկ մինոր եւ այլն:

• Բնական մաժոր գամմաները կառուցվում են տոն, տոն, կիսատոն, տոն, տոն, տոն, կիսատոն սկզբունքով: Դաշնամուրի համար ամենադյուրին բնական մաժոր գամման «Դո մաժոր» (C dur), ջութակի համար՝ «Ռե մաժոր» (D dur) գամման է:
• Հարմոնիկ մաժոր գամմաները կառուցվում են տոն, տոն, կիսատոն, տոն, կիսատոն, մեկուկես տոն, կիսատոն սկզբունքով (վերընթաց և վարընթաց ուղղությամբ բնական մաժորի համեմատ նվազում վեցերորդ աստիճանը):
• Մելոդիկ մաժոր գամմաները կառուցվում են տոն, տոն, կիսատոն, տոն, տոն, տոն, կիսատոն սկզբունքով (վերընթաց ուղղությամբ համապատասխանում է բնական մաժորին) և տոն, տոն, կիսատոն, տոն, կիսատոն, տոն, տոն սկզբունքով (վարընթաց ուղղությամբ բնական մաժորի համեմատ նվազում են VI և VII աստիճանները):
• Բնական մինոր գամմաները կառուցվում են տոն, կիսատոն, տոն, տոն, կիսատոն, տոն, տոն սկզբունքով: Դաշնամուրի համար ամենադյուրին բնական մինոր գամման «լյա մինոր» (a moll) գամման է:
• Հարմոնիկ մինոր գամմաները կառուցվում են տոն, կիսատոն, տոն, տոն, կիսատոն, մեկուկեստոն, կիսատոն սկզբունքով (վերընթաց և վարընթաց ուղղությամբ բնական մինորի համեմատ բարձրանում է յոթերորդ աստիճանը):
• Մելոդիկ մինոր գամմաները կառուցվում են տոն, կիսատոն, տոն, տոն, տոն, տոն, կիսատոն սկզբունքով (վերընթաց ուղղությամբ բնական մինորի համեմատ բարձրանում են VI և VII աստիճանները) և տոն, կիսատոն, տոն, տոն, կիսատոն, տոն, տոն սկզբունքով (վարընթաց ուղղությամբ համապատասխանում է բնական մինորին):

Ե՛վ մաժոր, և՛ մինոր գամմաները բաժանվում են դիեզայինների և բեմոլայինների.

• Դիեզային գամմաներն այն գամմաներն են, որոնք բանալիի մոտ ունեն դիեզներ:
• Բեմոլային գամմաներն այն գամմաներն են, որոնք բանալիի մոտ ունեն բեմոլներ:

Գոյություն ունի գամմաների այնպիսի տեսակներ, ինչպիսիք են՝ խրոմատիկ գամմաները (կառուցվում են կիսատոներով), ամբողջ տոներով գամմա (կառուցվում են ամբողջ տոներով), փոքրացված տոնայնության գամմաներ (հաջորդում է տոն + կիսատոն կամ կիսատոն + տոն) և այլն:

Գամմաների նշանակությունը կատարողի համար

Գամմաները կատարողական արվեստի հիմքն են: Դաշնամուրի համար գամմաները դաշնակահարների համար հատուկ վարժություններ են: Դաշնակահարների համար բացի տեխնիկական զարգացումը, նրանք զարգացնում են նաև երաժշտա-տեսական իմացությունները պրակտիկայում: Այսինքն, աշակերտը արագ կերպով տիրապետում է բոլոր տոնայնություններին, նրան այլևս բանալիի մոտ դրված դիեզներն ու բեմոլները չեն վախեցնում, նա սկսում է արագ տարբերել մաժոր և մինոր տոնայնությունները, մելոդիկ և հարմոնիկ հնչունաշարերը: Դա աշակերտին հետագայում օգնում է արագ սովորել երկար պասաժները: Զարգացնում է երաժշտի մատերի ճկունությունը: Պարբերաբար պարապմունքներն ամրացնում են ձեռքերի մկանները: Դրանք դաշնակահարի համար նույնքան կարևով մարզումներ են, որքան մարզումներն, օրինակ, բալետի պարողների կամ մարզիկների համար:

Դաշնամուրի վրա գամմա նվագելու ժամանակ նվագում են երկու ձեռքով, օկտավայի հեռավորությամբ, վերընթաց և վարընթաց ուղղություններով: Նվագում են նաև բաժանվող գամմաներ, որի դեպքում, ինչպես սովորական գամմայի ժամանակ կատարում են վերընթաց, այնուհետև ձեռքերը բաժանվում են հակառակ ուղղությունների, որից հետո էլ իրար հետ կատարում են վարընթաց: Կատարում են նաև տերցիայի և սեկստայի հեռավորությամբ գամմաներ:

Գրականություն

• Гамма // Музыкальная энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1973. — Т. 1. — С. 896—897. — 1072 с.
• Соловьёв Н.Ф. (1890–1907)։ «Гамма, в музыке»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ