Բիրզեկ (ամրոց)

Բիրզեկ (գերմ.՝ Burg Birseck), միջնադարյան ամրոց Շվեյցարիայի Բազել-Լանդ կանտոնի Արլեսհայմ քաղաքում։ Առաջին հիշատակումները վերաբերում են 13-րդ դարին։ Ամրոցը ճանաչվել է որպես Շվեյցարիայի ճարտարապետական ժառանգության հուշարձան։

Բիրզեկ
Նկարագրություն
Տեսակ	դղյակ և դղյակի ավերակներ
Վարչական միավոր	Արլեսհայմ
Երկիր	Շվեյցարիա
Համալիրի մաս	Արլեսհայմի մշակութային արժեքների ցանկը
Կառուցված	1243
Burg Birseck Վիքիպահեստում

Պատմություն

Վաղ շրջան

Հավանաբար, 12-րդ դարում ներկայիս ամրոցի տեղում արդեն գոյություն է ունեցել ամրաշինական կառույց։ Սակայն այդ մասին հավաստի տեղեկություն չկա։

Ներկայիս ամրոցի պատմությունը սկսվել է նրանից, որ 12-րդ դարի երկրորդ կեսից Ֆրոբուրգի կոմսերը ձգտել են ընդլայնել իրենց տարածքը հարավային Զիսգաու տարածաշրջանում։ Որպես հակաքայլ՝ Բազելի եպիսկոպոս Լյուտոլդ ֆոն Ռյոտելն 1239 թվականին Նիդերմյունստեր վանքի կողքին բլուր է գնել՝ ամրոց կառուցելու համար։ Եպիսկոպոսի հրամանով արդեն 1243-1244 թվականներին սկսել են կառուցել Բիրզեկ ամրոցի քարե ամրությունները։ Ամրոցի պահպանված հնագույն հատվածներում որմնաքարի շարվածքն ուսումնասիրելիս ուժեղ հրդեհի հստակ հետքեր են հայտնաբերվել։ Այստեղից կարելի է եզրակացնել, որ Բիրզեկ ամրոցը կառուցվել է նախկին քարե շինության տեղում՝ օգտագործելով մնացած քարերը, իսկ հրդեհի պատճառն անհայտ է։

1245 թվականին Լյուդվիգ ֆոն Ֆրոբուրգը հրաժարվել է իր հավակնություններից Բիրզեկ ամրոցի շրջակայքի հողերի, ինչպես նաև հարևան Ռայխենշտայն ամրոցի շրջակա տարածքների նկատմամբ։ 13-րդ դարի վերջից Բիրզեկը ծառայել է որպես եպիսկոպոսների նստավայր։ 1270 թվականին, եպիսկոպոս Հենրիխ ֆոն Նոյենբուրգի օրոք, այստեղ է այցելել Հռոմի պապը։

1356 թվականին Բազելի երկրաշարժի ժամանակ ամրոցը լրջորեն տուժել է։ Թերևս հենց այդ ժամանակվանից է, որ քարե շարվածքի վրա խորը ճեղքեր են առաջացել։ Դատելով որոշ նշաններից՝ նույն ժամանակահատվածում տեղի ունեցած ուժեղ հրդեհը նույնպես զգալի վնաս է հասցրել ամրոցին։ Քանի որ ամրոցի ռազմական նշանակությունը նվազել է և եպիսկոպոսները դրա համար բավարար միջոցներ չեն ունեցել, 1373 թվականին Բիրզեկը հանձնվել է ֆոն Ռամշտայն ընտանիքի ասպետներին։

1435 թվականին ամրոցը կրկին դարձել է Բազելի եպիսկոպոսների սեփականությունը։ Այստեղ են գտնվել տարածաշրջանի տարբեր վարչական ծառայություններ։ Մասնավորապես, ամրոցում են գտնվել դատարանը և եպիսկոպոսական դատական կարգադրիչները։ XV-ում պարիսպները զարդարված են եղել ելուստների ատամնաշարերով։

Վերածնունդ

Ամրոցը 1548 թվականի գծանկարում

17-րդ դարում տեղի է ունեցել ամրոցի լայնածավալ վերակառուցում։ Հայտնվել են նոր դարպասներ, ներսի բնակելի շենքերը վերակառուցվեցին և մատուռ է կառուցվել։ Բիրրեկի ամրությունները մեծապես ամրապնդվել են։ Հակառեֆորմացիայի ժամանակ այն կրկին դարձել է եպիսկոպոսի գլխավոր նստավայրը։ 16-17-րդ դարերի վերջում եպիսկոպոս Յակոբ Քրիստոֆ Բլարեր ֆոն Վարտենզեն մշտապես ապրել է այդտեղ։

18-րդ դար

Ամրոցը 1754 թվականի գծանկարում

18-րդ դարի կեսերին նախկին բացովի կամուրջը փոխարինվել է մշտական քարե կամրջով։ Դարավերջին ամրոցը եղել է անմխիթար վիճակում։ Այն այլևս չի օգտագործվել որպես ներկայացուցչական նստավայր և միևնույն ժամանակ կորցրել է իր նախկին ռազմական նշանակությունը։ Ուստի 1763 թվականին Կարլ ֆոն Անդլաուի հրամանով դատական կարգադրիչներն իրենց նստավայրը տեղափոխել են ամրոցի ստորոտում գտնվող գյուղ։ Այնուամենայնիվ, ամրոցում իրականացվել են որոշ վերանորոգումներ, թեկուզ համեստ մասշտաբով։ Ամեն դեպքում, 1776 թվականին ամրացվել են պատերը, վերանորոգվել են ծածկերը։ 1793 թվականին՝ ֆրանսիական Մեծ հեղափոխության ժամանակ, ամրոցի որոշ հատվածներ և ամրոցի համալիրի մի քանի շենքեր հրկիզվել են տեղի բնակիչների կողմից։ 1794 թվականին Բիրզեկի ավերակները աճուրդով վաճառվել են։ Այդ ժամանակից ի վեր ամրոցը երկար ժամանակ օգտագործվել է որպես շինանյութերի պահեստ։ Ֆերմերները սկսել են ապամոնտաժել քարե շինությունները՝ իրենց տնտեսական շինությունների կառուցման համար։

19-րդ դար

Ամրոցը Յոհան Շտունցի ստեղծագործությունում, մոտ 1800

1808 թվականին ավերակները գնել են Կոնրադ Կարլ Ֆրիդրիխ ֆոն Անդլաու-Բիրզեկը (Կառլ ֆոն Անդլաուի որդին) և կանոնիկոս Հենրիխ ֆոն Լիգերցը։ Բերգֆրիդը և մատուռը վերականգնվել են նեոգոթիկ ոճով։ Հետագա վերականգնողական աշխատանքների ընթացքում վերականգնվել են Ասպետների սրահը և պարիսպների ատամնաշարերը։

20-րդ դար

2000 թվականին արտաքին պատի հյուսիսային հատվածը մասամբ փլուզվել է։ Փլուզման սպառնալիքի տակ են հայտնվել նաև համալիրի այլ շենքեր։ Ուստի անմիջապես սկսել են իրականացնել վերանորոգման աշխատանքներ։ Վերակառուցման երկրորդ փուլը, որը ներառել է ռեստավրացիան, սկսվել է 2005 թվականին։ Նույն ժամանակահատվածում իրականացվել են հնագիտական հետազոտություններ։ Բիրզեկ ամրոցը կրկին բացվել է այցելուների համար 2007 թվականից։

Ժամանակակից օգտագործում

Ամրոցը Բազելում հայտնի տեսարժան վայր է։ Նրա պատերից բացվում է հիանալի տեսարան։

Համալիրը կառավարվում է Ermitage Arlesheim und Schloss Birseck հիմնադրամի կողմից։

Գտնվելու վայր

Ամրոցը կառուցված է ժայռոտ լեռնաճյուղավորման վրա, որը գերիշխում է շրջակա հովտում և Էրմիտաժի կալվածքում։ Ամրոցը տարածաշրջանում հայտնի տեսարժան վայր է։ Այն կարելի է տեսնել հեռվից, այդ թվում՝ Բազելի շատ վայրերից։ Ներկայումս համալիր կարելի է հասնել քաղաքի կենտրոնից՝ տրամվայով։ Բիրզեկը այն չորս ամրոցներից մեկն է, որոնք տեղակայված են հյուսիսից հարավ պատմական Բիրզեկի տարածաշրջանի լեռների լանջերին։ Այս ամրոցներից լավ է պահպանվել Ռայխենշտայն ամրոցը։ Մյուս երկուսը փլատակների են վերածվել։

Ամրոցն արևմտյան, հարավային, հյուսիսարևմտյան և հարավ-արևելյան կողմերից պաշտպանված է զառիթափ ժայռոտ լանջերով։ Մոտակայքում է գտնվում «Էրմիտաժ» բնապատկերային զբոսայգին, որն ամենամեծն է Շվեյցարիայում։ Սկզբում ամրոցի մուտքը եղել է միայն հյուսիսարևելյան կողմից։ Բայց ներկայումս ամրոց կարելի է մտնել «Էրմիտաժ» զբոսայգու կողմից։

Ամրոցի նկարագրություն

Բիրզեկի համալիրը բաղկացած է գլխավոր ամրոցից, որը միայն մասամբ է վերականգնվել, ինչպես նաև ընդարձակ ֆորբուրգից, որտեղ մինչ այժմ գտնվում է բնակելի շենքով և տնտեսական շինություններով ֆերմա։ Գլխավոր ամրոց կարելի է հասնել նաև բարձրացնովի կամրջի միջոցով։ Ընդ որում, խորը խրամատը, որը փորվել է, ամրոցի շինարարության ժամանակ հատուկ կառուցվել է ժայռերի մեջ։ Միջնաբերդը նախկինում շրջապատված է եղել օղակաձև պարսպով, որը միայն մասամբ է պահպանվել։

Հին մարդու կայանատեղի

Ամրոցից ոչ հեռու հայտնաբերվել է Շվեյցարիայի տարածքում ամենահին նեոլիթյան դարաշրջանի գերեզմանը։ Այն գտնվում է Բիրզեկ-Էրմիտաժ քարանձավում։ Հուղարկավորությունը կատարվել է մոտավորապես մ.թ.ա. 5400-5000 թվականներին։ Գերեզմանում հայտնաբերվել է 30-40 տարեկան տղամարդու կմախք, որի ոտքերի մոտ մի քանի քարեր են դրված։

Պատկերասրահ

• 
  Ամրոցը թռչնի բարձրությունից
• 
  Ամրոցը «Էրմիտաժի» այգու կողմից
• 
  Ամրոցի մատուռի ներսում
• 
  Ֆերմա ամրոցի ֆորբուրգում և ամրոցի բերգֆրիդը
• 
  Տեսարան հովտից

Գրականություն

• Schweizerische Gesellschaft für Ur- und Frühgeschichte: Die Schweiz vom Paläolithikum bis zum frühen Mittelalter (нем.). — 1995. — S. 232. — ISBN 3-908006-51-1.
• Meyer, Werner. Burgen von A bis Z - Burgenlexikon der Regio. Herausgegeben von den Burgenfreunden beider Basel aus Anlass ihres 50-jährigen Bestehens (нем.). — Druckerei Klingental, Basel, 1981. — S. 83-86.
• Werner Meyer, Laslo Irmes. Burgen der Schweiz (нем.). — Silva, Zürich, 1981.
• Roth, Carl. Die Burgen und Schlösser der Kantone Basel-Stadt und Basel-Landschaft (нем.). — Birkhäuser, Basel, 1932.
• Marti, Reto. Die Birseck bei Arlesheim BL - Bischofsresidenz, Erdbebenburg, Landvogteisitz. In: Zeitschrift des Schweizerischen Burgenvereins (нем.). — Birkhäuser, Basel, 2008. — S. 137-158.
• Schmaedecke, Michael. Die Burg Birseck als Element des englischen Gartens der Arlesheimer Eremitage. In: Zeitschrift des Schweizerischen Burgenvereins (нем.). — Birkhäuser, Basel, 2008. — S. 159-170.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բիրզեկ (ամրոց)» հոդվածին։