Արժեքի շղթա
Արժեքի շղթա (անգլ.՝ Value chain), ռազմավարական վերլուծության գործիք է, որն ուղղված է կազմակերպության գործունեության մանրամասն ուսումնասիրությանը՝ ռազմավարական պլանավորման նպատակով։ Արժեքի շղթայի գաղափարը առաջարկել է Մայքլ Փորթերը «Մրցակցային առավելություն» գրքում[2], ընկերության անհատական գործունեության վերլուծության միջոցով մրցակցային առավելության աղբյուրները բացահայտելու համար։ Արժեքի շղթան «ընկերության գործունեությունը բաժանում է ռազմավարական նշանակություն ունեցող գործունեության՝ նպատակ ունենալով ուսումնասիրել ծախսերը և տարբերակման առկա և հնարավոր միջոցները»[2]։ Ընկերության մրցակցային առավելությունն առաջանում է այս ռազմավարական գործունեությունը իր մրցակիցներից ավելի լավ կատարելու արդյունքում։
Ընդհանուր արժեքը, որը ընկերությունը տրամադրում է իր հաճախորդներին, չափվում է ընդհանուր հասույթով, այսինքն՝ վաճառված միավորների քանակով և նշանակված գնով։ Յուրաքանչյուր ռազմավարության նպատակն է ստեղծել ընդհանուր արժեք, որը գերազանցում է ընդհանուր ծախսերը, այսինքն՝ առավելագույնի հասցնել ընդհանուր մարժան։ Արժեքը և, հետևաբար, մարժան ստեղծում են ռազմավարական կարևոր գործունեություն, որոնք օգտագործում են մուտքային նյութեր, մարդկային ռեսուրսներ և տեխնոլոգիաներ իրենց գործառույթն իրականացնելու համար։ Յուրաքանչյուր փուլում գործունեության արդյունքը տեղեկատվությունն է (օրինակ՝ կատարված պատվերների քանակը), արտադրողականության և մերժման ցուցանիշները, ինչպես նաև ֆինանսական ցուցանիշները։ Ընկերության գործունեության բոլոր փուլերը բաժանվում են հիմնական և օժանդակ փուլերի։
Հիմնական գործունեություն խմբագրել
Ընկերությունների մեծ մասում, անկախ նրանից, թե որ ոլորտում են գործում, առկա են հիմնական գործունեության հինգ խմբեր[2]․
- ներգնա լոգիստիկա,
- գործառնություններ,
- արտագնա լոգիստիկա,
- մարքեթինգ և վաճառք,
- ծառայություն։
Ներգնա լոգիստիկան կապված է նյութական ռեսուրսների ընդունման և պահպանման, հաշվառման և առաքման ժամանակացույցի հետ։ Գործառնությունները վերաբերում են բոլոր տեսակի այն գործողություններին, որոնք ուղղված են ռեսուրսների մուտքային հոսքերը պատրաստի արտադրանքի վերածելուն՝ արտադրություն, փաթեթավորում, հավաքում, սարքավորումների սպասարկում, թերությունների ստուգում։ Արտագնա լոգիստիկան կապված է պատրաստի արտադրանքի պատրաստման և այն գնորդին փոխադրման հետ։ Մարկեթինգը և վաճառքը ներառում են բոլոր այն գործողությունները, որոնք գնորդներին տեղեկացնում են ընկերության առաջարկների մասին և հնարավորություն են տալիս գնումներ կատարել։ Վերջին խումբը՝ ծառայությունը, ներառում է գնորդի համար ապրանքի արժեքը պահպանելու գործունեություն՝ տեղադրում, վերանորոգում, ուսուցում և պահեստամասերի տրամադրում[2]։
Կախված ընկերության գործունեության առանձնահատկություններից՝ մեկ կամ մի քանի խմբեր կարող են մեծ նշանակություն ունենալ մյուսների համեմատ։ Տրանսպորտային ընկերության համար լոգիստիկ գործառնությունների նշանակությունը շատ ավելի բարձր է, քան, օրինակ, արտադրությունը, մինչդեռ արտադրական ձեռնարկության համար դա կարող է հակառակը լինել։ Այնուամենայնիվ, յուրաքանչյուր ընկերությունում կան գործունեության բոլոր հիմնական կատեգորիաների տարրեր։
Օժանդակ գործունեություն խմբագրել
Օժանդակ գործունեությունը տարբերվում են հիմնական գործունեությունից նրանով, որ դրանք ապահովվում են մեկ կամ մի քանի հիմնական փուլերի գործունեությունը, ուղղակիորեն չեն աշխատում արտադրանքի վրա և չեն շփվում հաճախորդների հետ։ Գոյություն ունեն օժանդակ գործունեության չորս կատեգորիաներ[2]․
- նյութատեխնիկական մատակարարում,
- տեխնոլոգիաների զարգացում,
- մարդկային ռեսուրսների կառավարում,
- ընկերության ենթակառուցվածքը։
Նյութատեխնիկական մատակարարումը, ի տարբերություն ներգնա լոգիստիկայի, կապված է նյութական ռեսուրսների ձեռքբերման գործընթացի հետ, այլ ոչ թե ուղղակիորեն հենց ռեսուրսների հետ։ Ռեսուրսները ներառում են ձեռնարկության գործունեության համար անհրաժեշտ բոլոր նյութական արժեքները, ներառյալ սարքավորումները, անշարժ գույքը, գրասենյակային պարագաները և այլ ռեսուրսներ։ Շղթայի յուրաքանչյուր գործունեություն տարբեր է, բայց օգտագործում է տեխնոլոգիա՝ լինի դա արտադրության գաղտնիք, սահմանված կանոնակարգ, թե տեխնոլոգիա, որով աշխատում է սարքավորումը։
Տեխնոլոգիաների զարգացման գործընթացը ներառում է մեծ թվով գործողություններ, որոնք կարելի է բաժանել երկու խմբի՝ արտադրանքի բարելավման գործունեություն կամ օժանդակ գործընթացներ։ Վերջնական արտադրանքի հետ կապված գործունեությունը ընդհանուր առմամբ, տեղի է ունենում ամբողջ շղթայի ընթացքում, մինչդեռ գործընթացի հետ կապված գործունեությունը կապված է մեկ կամ մի քանի գործընթացների հետ։
Մարդկային ռեսուրսների կառավարման գործունեության խումբը ներառում է կազմակերպության բոլոր աշխատակիցների ընտրության, վերապատրաստման, զարգացման և մոտիվացիայի միջոցառումները։ Մարդկային ռեսուրսների հետ կապված հարցերը ծագում են ամբողջ շղթայի ընթացքում, ուստի որոշ գործողություններ տարածվում են շղթայի բոլոր տարրերի վրա։
Ենթակառուցվածքը ներառում է ընդհանուր կառավարում, պլանավորում, ֆինանսներ, հաշվապահություն, որակի կառավարում, իրավական հարցերի լուծում և պետական մարմինների հետ փոխգործակցություն։ Ի տարբերություն օժանդակ գործունեության մեծ մասի, ենթակառուցվածքը առկա է ամբողջ շղթայում և չի պատկանում փուլերից որևէ մեկին։ Չնայած ծախսերի կենտրոնի հեղինակությանը, ենթակառուցվածքը կարող է նաև լինել մրցակցային առավելության աղբյուր, քանի որ ընկերության բոլոր համակարգերի անխափան գործունեությունը հանգեցնում է ավելի ցածր նյութական և գործարքային ծախսերի և կարող է հեշտությամբ տարբերակել ընկերությունը մրցակիցներից[3]։
Արժեքի շղթայի կիրառում խմբագրել
Արժեքի շղթայի ամբողջական վերլուծությունը պետք է օգտագործվի, այլ ոչ թե սահմանափակվի մրցակիցների հետ մարժայի համեմատությամբ, քանի որ արժեքի շղթան թույլ է տալիս բացահայտել և աշխատել ծախսերի հիմնական աղբյուրների վրա, ինչպես նաև որոշել տարբերակման հնարավորությունը մեկ կամ մի քանի փուլերի միջոցով։
Արժեքի շղթան ընկերության մրցակցային առավելությունը որոշելու հիմնական գործիքներից մեկն է՝ մրցակցային ռազմավարություն մշակելու համար, ինչպես նաև օգնում է կառուցել ընկերության կազմակերպական համակարգը՝ իր երկարաժամկետ ռազմավարությանը համապատասխան։
Կազմակերպության ներսում հարակից գործունեությունը պետք է միավորվի գերատեսչությունների մեջ, քանի որ դա նվազեցնում է համակարգման ծախսերը։ Ընկերության մասերը արժեքի շղթայի գործունեությանը համապատասխան կազմակերպելու ունակությունը կարևոր մրցակցային առավելություն է, որն ուղղակիորեն ազդում է ռազմավարության իրականացման հաջողության վրա։
Տես նաև խմբագրել
- Փորթերի հինգ ուժերի վերլուծություն
- Ռազմավարական քարտեզ
- SWOT վերլուծություն
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Друри К. Управленческий и производственный учёт. Вводный курс: учеб. для студентов вузов. — М.: Юнити-Дана, 2016. — С. 16—17. — 735 с. — ISBN 978-5-238-00899-6
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Портер М. Конкурентное преимущество: Как достичь высокого результата и обеспечить его устойчивость. — М.: Альпина Бизнес Букс, 2005. — С. 67—104. — 715 с. — ISBN 5-9614-0182-0
- ↑ Porter M. E., Towards a Dynamic Theory of Strategy Արխիվացված 2014-04-28 Wayback Machine, Strategic Management Journal, 1991, Volume 12, Special Issue: Fundamental Research Issues in Strategy and Economics, pp. 95-117.