Լոգիստիկա

Լոգիստիկա, տերմին, որ հին հույները գործածել են հաշիվների և երկրաչափական չափումների «արվեստի» նշանակությամբ։

Լոգիստիկա տերմինը ծագել է հունական logistike բառից, որը նշանակում է հաշվարկելու, կշռադատելու արվեստ։ Իր երկարատև զարգացման ընթացքում լոգիստիկան արվեստից վերածվեց գիտության, ռազմական ոլորտից փոխադրվեց քաղաքացիական կիրառման ոլորտ, տեսության ոլորտից՝ տնտեսական ամենօրյա պրակտիկայի սֆերա։ Արդյունքում լոգիստիկան դարձավ ժամանակակից էկոնոմիկայի՝ ինչպես առանձին ֆիրմայի, ճյուղի, այնպես էլ պետության ամբողջությամբ վերցրած, համաշխարհային տնտեսության անբաժանելի մասը։ Լոգիստիկայի զարգացման գործոններ հանդիսացող ամենից առաջ տնտեսական միջավայրում փոփոխությունները, կապված համաշխարհային էկոնոմիկայում վաճառողի շուկայից դեպի գնորդի շուկա անցնելու օբյեկտիվ պրոբլեմի հետ։ Նման փոփոխությունը հանգեցրեց արտադրությանը բացառապես սպառողական պահանջարկի բավարարմանը վերակողմնորոշելու անհրաժեշտությանը։

Լոգիստիկայի մյուս կարևոր շարժիչ ուժը դարձավ արևմուտքի բիզնեսում լայն տարածում ստացած որակի համընդհանուր կառավարման տեսությունը։ Այդ կոնցեպցիան հեղաշրջում մտցրեց մենեջմենթի տեսության և պրակտիկայի մեջ։ Այդ տեսությունը կառավարչական մոտեցում է, որն արտադրանքի որակի բարձրացման խնդիրը համարում է ֆիրմայի ամբողջ կոլեկտիվի հոգածության առարկան։

Ռուսական տնտեսագիտական գրականության մեջ կիրառվում է լոգիստիկայի այլ բնորոշում։ Լոգիստիկան՝ նյութական և ինֆորմացիոն հոսքերի կազմակերպման, պլանավորման և վերահսկման համակարգ է, որը գործում է ժամանակի ու տարածության մեջ` սկսած մատակարարից մինչև վերջին սպառողը։

Լոգիստիկան տեղեկատվության, նյութական և մարդկային հոսքերի ճիշտ իրավասու կառավարումն է, նեղ իմաստով` նվազագույնի հասցնել ծախսերը և նյութերի և մարդկային ռեսուրսների մատակարարման ժամանակի օպտիմալացումը։ Ներառում է նման հոսքերի կառավարման օպտիմալ ռացիոնալ ուղիների մշակման մեթոդաբանություն։ Առևտրային ընկերությունների, արտադրական ձեռնարկությունների աշխատանքը անհնար է, եթե չունեն լիարժեք և արդյունավետ լոգիստիկա, ինչն է, նրանք նկարագրում են երեք կարևոր բաղադրիչ՝

Նյութական հոսքեր `նյութեր, հումք, բաղադրիչներ։ Նրանք պետք է ժամանակին ձեռք բերվեն և անմիջապես առաքվեն։
Դրամական միջոցների հոսքերը `ֆոնդերի ստացումը և բաշխումը, այդ միջոցների շարժումները հետևելը, մոնիտորինգը ֆինանսական վարչության աշխատանքը։
Տեղեկատվական հոսքեր `ձեռնարկությունում, ձեռնարկությունում տեղեկատվության շարժում։ Աշխատակիցները պարտավոր են ժամանակին տեղեկություններ ստանալ կազմակերպության գործունեության մասին։

Լոգիստիկայի զարգացման գործոնները խմբագրել

Միջազգային տնտեսական կապերի ընդլայնման և խորացման, արտադրության զարգացման պայմաններում տեղի է ունենում շրջանառության ոլորտում կատարվող ծախսերի ավելացում։ Այդ իսկ պատճառով ձեռնարկատերերի ուշադրությունը կենտրոնացվել է շուկայական գործունեության արդյունավետության բարձրացման և այդ ոլորտում ծախսերի կրճատման վրա։

Լոգիստիկայի զարգացումը պայմանավորված է 2 հետևյալ գործոններով՝

շուկայական հարաբերությունների բարդացումը և բաշխման գործընթացի որակական բնութագրերի նկատմամբ պահանջների բարձրացումը,
ճկուն արտադրական համակարգերի ստեղծումը։

Ժամանակի ընթացքում անցում է կատարվում վաճառողների շուկայից գնորդների շուկային, որն ուղեկցվեց համապատասխան փոփոխություններով արտադրության և ապրանքաշարժի համակարգերի ռազմավարությունում։ Դա իր ազդեցությունը թողեց լոգիստիկայի զարգացման վրա, այսինքն լոգիստիկական շղթայի օղակ հանդիսացող արտադրական ֆիրման պետք է իր գործունեությունը ծրագրավորի ելնելով շուկայի պահանջներից։

Լոգիստիկայի զարգացմանը նպաստում են նաև հետևյալ գործոնները՝

համակարգերի տեսության օգտագործումը,
գիտատեխնիկական առաջընթացի արագացումը հաղորդակցության մեջ,
իրացման ստանդարտ ուղիների ձևավորումը։

Լոգիստիկայի զարգացման մակարդակները խմբագրել

Լոգիստիկայի զարգացումը տարբեր երկրներում և ֆիրմաներում, լոգիստիկական համակարգերում գտնվում է տարբեր մակարդակներում, որը պայմանավորված է մի շարք գործոններով։ Գոյություն ունեն առանձին, սկզբնական փուլեր, որոնցով պետք է անցնի լոգիստիկան, որպեսզի հասնի զարգացման բարձր մակարդակի։ Զարգացած երկրների առաջատար տարբեր ընկերությունների վերլուծությունը հնարավորություն տվեց բացահայտելու լոգիստիկական համակարգերի զարգացման 4 հաջորդական փուլեր։

Լոգիստիկայի զարգացման առաջին փուլի համար հատուկ են մի շարք գործողությունների իրականացում՝ պատրաստի արտադրանքի պահպանման կազմակերպում, առաքումների իրականացում և այլն, առանց որոնց հնարավոր չէ լոգիստիկայի զարգացման հետագա փուլերի իրականացումը։

Զարգացման երկրորդ փուլին հատուկ է պատրաստի արտադրանքի առաքման կառավարումը սպառման շրջաններում։ Լոգիստիկայի համակարգի հսկողությունը տարածվում է պատվիրատուի սպասարկման, պատվերների մմշակման, պատրաստի արտադրանքի պահպանման, ձեռնարկություններում դրանց պաշարների կառավարման հետ։

Երրորդ մակարդակի լոգիստիկայի համակարգերը հսկում են լոգիստիկական գործառնությունները սկսած հումքի ձեռք բերումից մինչև վերջնական սպառողների սպասարկումը։ Այդպիսի համակարգերի լրացուցիչ գործառնություններին են վերաբերում հումքի գնումը և ստացումը, իրացման կանխատեսումը, արտադրության պլանավորումը, պաշարների և անավարտ արտադրության կառավարումը։

Չորրորդ մակարդակի լոգիստիկական համակարգերը տարածում են ստացել 20-րդ դարի վերջերին, դրանք նման են նախորդին, սակայն մեկ կարևոր բացառությամբ, այս մակարդակում ինտեգրվում են լոգիստիկայի պլանավորման և վերահսկողության գործընթացները մարքեթինգի, իրացման, արտադրության և ֆինանսական գործառնությունների հետ։ Դա հնարավորություն է ընձեռում լուծել ընկերության տարբեր ստորաբաժանումների նպատակների հակասությունները՝ փոխկապակցել նպատակները։ Համակարգի կառավարումն իրականացվում է երկարաժամկետ պլանավորման հիման վրա։

Լոգիստիկայի տեսակները խմբագրել

Լոգիստիկայի հիմնական հասկացությունները հոսքեր են `նյութական և տեղեկատվական։ Նրանք կարող են դասակարգվել տարբեր ձևերով.

նյութը ուղղված է ապրանքների կառավարմանը. նյութական հոսքեր,
տեղեկատվությունը վերահսկում է տեղեկատվության հոսքը, ուղղված է կապի ցանցերի ստեղծմանը,
ֆինանսական -կանխիկ կառավարման ընկերություն;
անձնակազմ - մարդկային հոսքերի շարժում, աշխատողների ընդունում և հեռացում, աշխատանքային օրենսդրության համապատասխանության մոնիթորինգ,

Հնարավոր է նաև դասակարգել ձեռնարկատիրության ոլորտում։ Այսպիսով, ըստ ֆունկցիոնալ առանձնահատկությունների, կան գիտության մի քանի հիմնական տեսակներ՝

տրանսպորտ (ապրանքների տեղափոխման տեսակի ընտրություն, շարժման երթուղի որոշում)
բեռը (խոշոր չափի ապրանքների շարժը)
մարկետինգ (ապրանքի բաշխում, բաշխիչ ցանցերի զարգացում)
գնումներ (մատակարարների որոնում և գնահատում)
տեղեկատվություն (գործընկերների հետ տվյալների փոխանակում, աշխատակիցների միջև ձեռնարկությունում տեղեկատվության փոխանցման օպտիմալացում)
պահեստ (պահեստային գործառնությունների իրականացման կազմակերպում, ինչպիսիք են բեռնումը, բեռնաթափումը և այլն)
մաքսային (ներմուծման արտահանման ապրանքային հոսքերի շարժում)։

Տրանսպորտային լոգիստիկա

Գոյություն ունեցող գիտության հատվածը, կապված առաքման կազմակերպման հետ, կոչվում է տրանսպորտ։ Տրանսպորտային լոգիստիկայի հիմունքները կարող են ներկայացվել վեց հիմնական կանոնների տեսքով՝

փոխադրման տրանսպորտի օպտիմալ ռեժիմի ընտրություն
փոխադրման ռեժիմի ընտրություն
փոխադրողի ընտրությունը, պայմանագրերը այլ լոգիստիկ գործընկերների հետ
առաքման երթուղիների կառուցում
տրանսպորտի և պահեստավորման գործընթացի միավորում
ապրանքաշրջանառության գործընթացի պարամետրերի օպտիմալացում (ծախսերի կրճատում, տրանսպորտի արագության բարձրացում)։

Բեռների լոգիստիկա

Տրանսպորտի մի մասը բեռների լոգիստիկա է, ինչ է շարժակազմի հզորության առավել արդյունավետ օգտագործումը, պարբերաբար մատակարարումների կազմակերպումը, առանց պահեստների, որտեղ լոգիստիկայի հիմնական նպատակը դրսևորվում է։ Հիմնական հասկացությունը այստեղ բեռի միավորն է, այսինքն `արտադրության որոշակի քանակություն, որը համարվում է անբաժանելի ապրանք։ Բեռնման, բեռնաթափման, տեղափոխման ժամանակ նրանք զբաղվում են բեռնափոխադրումներով։

Գնման լոգիստիկա

Լոգիստիկ գնումների էությունը հումքի տեղափոխման գործընթացն ապահովելն է ։ Ընկերությանը նյութական ռեսուրսների տրամադրման գործընթացում անհրաժեշտ է նյութական հոսքերի կառավարում կատարել ` հասկանալ, թե ով, ինչ պայմաններում, որքան գնով։ Գնման գործընթացում պետք է լուծվեն հետևյալ խնդիրները՝

ռեսուրսների անհրաժեշտության որոշում, նման կարիքի հաշվարկում, զանգվածի, առաքման պարամետրերի ստեղծում
գնումների շուկայի ուսումնասիրություն և օպտիմալ մատակարարի ընտրություն
բանակցություններ և գնումներ
առաքման վերահսկում։

Լոգիստիկայի հիմնական խնդիրները խմբագրել

Լոգիստիկայի հիմնական խնդիրներն են հանդիսանում՝

ձեռնարկության նյութական հոսքերի կազմակերպությունը,
արտադրական հզորությունների ծանրաբեռնման օպտիմալացումը,
ռեսուրսների ու ժամանակի խնայողությունը նյութական հոսքերի բոլոր մակարդակներում,
արտադրության ու պատրաստի արտադրանքի իրացման ծախսերի օպտիմալացումը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 651)։