Վիքիպեդիա

Սերբիայի տնտեսություն

Սերբիայի տնտեսություն, միջին եկամտաբերությամբ տնտեսություն Կենտրոնական Եվրոպայում։ Տնտեսությունը գործում է ազատ շուկայի սկզբունքներով։ Կանխատեսվում է, որ անվանական ՀՆԱ-ն 2024 թվականին կկազմի 81,873 միլիարդ դոլար, որը կազմում է 12,385 դոլար մեկ շնչի հաշվով, մինչդեռ գնողունակության համարժեքության վրա հիմնված ՀՆԱ-ն կազմել է 185,014 միլիարդ դոլար, ինչը կազմում է 27,985 դոլար մեկ շնչի համար։

Սերբիայի տնտեսություն
ազգային տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիա• Համաշխարհային տնտեսություն
 • Եվրոպայի տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՍերբիա Խմբագրել Wikidata
ՎայրՍերբիա Խմբագրել Wikidata
Արժույթսերբական դինար Խմբագրել Wikidata
Անվանական ՀՆԱ41 431 648 801,1663 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ5901 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
ՀՆԱ (ԳՀ)108 345 202 996 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ15 431,903 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ2,8±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Ընդհանուր պահուստներ11 906 315 333 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Գնաճի մակարդակ1,5±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata

Սերբիայի տնտեսության ամենաուժեղ ոլորտներն են էներգետիկան, ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը, մեքենաները, հանքարդյունաբերությունը և գյուղատնտեսությունը[1]։ Երկրի առաջնային արդյունաբերական արտահանումներն են ավտոմեքենաները, բազային մետաղները, կահույքը, քիմիական նյութերը, շաքարավազը, անվադողերը, հագուստը և դեղագործական արտադրանքը[2]։ Սերբիայի տնտեսական արտադրանքի մեջ առևտուրը մեծ դեր է խաղում։ Հիմնական առևտրային գործընկերներն են Գերմանիան, Իտալիան, Ռուսաստանը, Չինաստանը և հարևան Բալկանյան երկրները[2]։

Բելգրադը Սերբիայի մայրաքաղաքն ու տնտեսական կենտրոնն է, որտեղ տեղակայված են սերբական և միջազգային ընկերությունների մեծ մասը, որոնք գործում են երկրում, ինչպես նաև Սերբիայի ազգային բանկը և Բելգրադի ֆոնդային բորսան։ Նովի Սադը և Նիշը համապատասխանաբար երկրորդ և երրորդ խոշոր քաղաքներն են և ամենակարևոր տնտեսական կենտրոնները Բելգրադից հետո։

Պատմական ակնարկ խմբագրել

Առաջին համաշխարհային պատերազմին նախորդող տասնամյակների ընթացքում Սերբիայում ՀՆԱ-ն աճել է տարեկան 0,28%-ով[3]։ Սա ավելի դանդաղ աճ էր, քան հյուսիս-արևմտյան Եվրոպաոյւմ, ինչը հանգեցրեց Սերբիայի և Արևմտյան Եվրոպայի միջև տնտեսական տարաձայնությունների ընդլայնմանը։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ Սերբիայի գյուղատնտեսության գերիշխող հատվածում զգալի աճ էր նկատվում։ Այնուամենայնիվ, արդյունաբերական և սպասարկման ոլորտները մնացին փոքր[3]։

1980-ականների վերջին՝ պլանային տնտեսությունից շուկայական տնտեսության տնտեսական անցման գործընթացի սկզբում, Սերբիայի տնտեսությունը բարենպաստ դիրք ուներ Արևելյան բլոկի երկրների մեծ մասի համեմատությամբ, սակայն դրա վրա լուրջ ազդեցություն ունեցավ տնտեսական սխալ որոշումների ընդունումը 1990-ականներին[4], Հարավսլավիայի պատերազմները և ՄԱԿ-ի պատժամիջոցներն ու առևտրային էմբարգոն 1990-ականների ընթացքում[5]։

Միաժամանակ երկիրը լուրջ «ուղեղների արտահոսք» ապրեց[6]։ Տեղի ունեցավ ծանր անկում, որը շարունակվեց մինչև 1999 թվականը[4]։

2000 թվականին Սլոբոդան Միլոշևիչի տապալումից հետո Սերբիան անցավ շուկայական տնտեսության անցման գործընթաց և ունեցավ արագ տնտեսական աճ։ Այդ ժամանակահատվածում Սերբիայի տնտեսությունը տարեկան աճել է 4-5%, միջին աշխատավարձը քառապատկվել է, իսկ տնտեսական և սոցիալական հնարավորությունները կտրուկ բարելավվել են։ Մեծ անկման ժամանակ Սերբիան գրանցեց իր տնտեսության անկումը 3,1%-ով 2009 թվականին, իսկ տնտեսական լճացման տարիներին ՀՆԱ-ի նախաճգնաժամային մակարդակի հասավ միայն 2016 թվականին։

2014 թվականից երկիրը գտնվում է Եվրամիությանն անդամակցելու բանակցությունների գործընթացում[7]։

Մակրոտնտեսական միտումներ խմբագրել

Տնտեսական աճ խմբագրել

Սերբիայի ՀՆԱ-ի միջին աճը վերջին հինգ տարիներին կազմել է տարեկան 4%։ ՀՆԱ-ի կառուցվածքն ըստ ոլորտների՝

  • ծառայություններ 67.9%,
  • արդյունաբերություն 26.1%,
  • գյուղատնտեսություն 6.0%[8]։

Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ՝

  • կենցաղային սպառում. 78.2% (2017)
  • պետական սպառման ավելացում՝ 10.1% (2017)
  • ներդրումներ հիմնական կապիտալում՝ 18.5% (2017)
  • ներդրումներ պաշարների մեջ՝ 2% (2017)
  • ապրանքների և ծառայությունների արտահանում` 52.5% (2017)
  • ապրանքների և ծառայությունների ներմուծում` 61.3% (2017)[8]։
ՀՆԱ աճ
Տարի 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
Տոկոս 7.8% 5.0% 7.1% 4.4% 9.0% 5.5% 9.7% 6.4% 5.7% -2.7% 0.7% 2.0% -0.7% 2.9% -1.6% 1.8% 3.3% 2.0% 4.4% 4.2% -0.9% 7.5% 2.3% 2.5%
Աղբյուր։ World Bank

Պետական ֆինանսներ խմբագրել

Սերբիայի պետական պարտքը ՀՆԱ-ի նկատմամբ 2000-2008 թվականներին նվազել է 140,1 տոկոսային կետով, այնուհետև նորից սկսել է աճել, քանի որ կառավարությունը պայքարում էր 2008 թվականի համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի հետևանքների դեմ։ 2018 թվականին պետական պարտքը կազմել է ՀՆԱ-ի 53,8%-ը[9]

Պետական պարտք
Տարի 2000 2002 2004 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2021 2022
Բիլիոն եվրո 14.17 13.43 11.02 9.35 8.78 9.85 12.16 14.78 17.72 20.14 22.76 24.81 24.71 23.21 23.01 29.60 30.56
ՀՆԱ-ի մասնաբաժին 201.2% 68.3% 52.6% 35.9% 28.3% 32.8% 41.8% 45.4% 56.2% 59.6% 70.4% 74.7% 71.9% 61.5% 53.8% 56.5% 52.1%
Աղբյուր։ Ministry of Finance of Serbia Արխիվացված 13 Մայիս 2018 Wayback Machine Պետական պարտքի կառավարում

Սերբիայի արժութային պահուստները մեծապես ավելացել են 2000-2009 թվականներին, երբ դրանք կազմում էին 10,6 միլիարդ եվրո և մինչ օրս մնացել են այդ մակարդակում։

Արտարժութային պահուստներ
Տարի 2000 2002 2004 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2021 2022
Կենտրոնական բանկ (բիլ․ եվրո) 0.55 2.19 3.10 9.02 8.16 10.60 10.00 12.06 10.91 11.19 9.91 10.38 10.20 9.96 11.26 13.90 14.22
Բանկեր (բիլ․ եվրո) 0.39 0.68 0.59 0.52 0.92 1.42 1.68 0.80 1.06 0.91 1.73 1.43 1.56 1.11 1.63 2.55 3.05
Ընդհանուր (բիլ․ եվրո) 0.95 2.86 3.70 9.54 9.08 12.03 11.69 12.87 11.97 12.10 11.64 11.81 11.76 11.07 12.89 16.45 17.27
Աղբյուր։ National Bank of Serbia

Արժույթ և գնաճ խմբագրել

 
1000 սերբական դինար թղթադրամ

Սերբիայում պաշտոնական արժույթը սերբական դինարն է (code: RSD), և դրա ամենավաղ օգտագործումը սկսվել է 1214 թվականին։

Սերբիան պատմականորեն պայքարել է բարձր գնաճի դեմ, հատկապես 1980-ականների և 1990-ականների ընթացքում։ 1992-1993 թվականներին այն ապրեց հիպերինֆլյացիայի շրջան, որը տևեց ընդհանուր առմամբ 25 ամիս[10]։

1993 թվականին ամսական գնաճը կազմել է 313 միլիոն տոկոս[10]։ 2000-ականների սկզբից գնաճի մակարդակը կայունացել է, և վերջին մի քանի տարիներին գրանցվել է գնաճի համեմատաբար ցածր մակարդակ։

Գնաճ և սերբական դինարի փոխարժեքներ
Տարի 2002 2004 2006 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Գնաճ 19.5% 11.0% 11.7% 12.4% 8.1% 6.1% 11.1% 7.3% 7.7% 2.1% 1.4% 1.1% 3% 2% 1.9% 1.1% 4.2% 15.0%
USD/RSD 58.98 57.94 59.98 62.90 66.73 79.28 80.87 86.18 83.13 99.46 111.25 117.13 99.11 103.39 104.92 101.92 103.61 110.48
EUR/RSD 61.51 78.89 79.00 88.60 95.89 105.50 104.64 113.72 114.64 120.96 121.63 123.47 118.45 118.19 117.59 117.45 117.22 117.67
Աղբյուր։ World Bank,National Bank of Serbia;
Նշում. փոխանակման բոլոր տվյալները վերցվում են ամեն տարի դեկտեմբերի 31-ին

Արտաքին առևտուր խմբագրել

Սերբիան ունի ազատ առևտրի համաձայնագրերի լայն շրջանակ արտասահմանյան երկրների և առևտրային բլոկների հետ։

Սերբիան ստորագրել է ազատ առևտրի համաձայնագիր Եվրամիության հետ 2008 թվականին, որը թույլ է տալիս արտահանել Սերբիայից ծագող բոլոր ապրանքներն առանց մաքսային և այլ վճարների[11]։ Սահմանափակ քանակությամբ ապրանքների համար (տավարի միս, շաքարավազ և գինի) գործում են ներմուծման տարեկան քվոտաները։ 2016 թվականի դրությամբ ԵՄ երկրները Սերբիայի խոշորագույն առևտրային գործընկերներն են՝ երկրի ընդհանուր արտաքին առևտրի 64,4%-ով[12]։

Սերբիան ստորագրել է CEFTA-ն (Կենտրոնական Եվրոպայի ազատ առևտրի ասոցիացիա), որը թույլ է տալիս Սերբիայից ծագող բոլոր ապրանքների արտահանումն առանց մաքսային և այլ վճարների հարևան երկրներ՝ Ալբանիա, Բոսնիա և Հերցեգովինա, Հյուսիսային Մակեդոնիա, Մոլդովա, Չեռնոգորիա և Կոսովոref name="SIEPA — Liberalized Trade"/> In 2016, the CEFTA countries were the second largest trading partners of Serbia.[13]։ 2016 թվականին CEFTA-ի երկրները Սերբիայի երկրորդ խոշոր առևտրային գործընկերներն էին[14]։

Սերբիան ազատ առևտրի համաձայնագիր է ստորագրել EFTA-ի (Շվեյցարիա, Նորվեգիա, Իսլանդիա) հետ 2009 թվականին[11][15]։

Ռուսաստանի հետ Սերբիայի ազատ առևտրի համաձայնագիրը գործում է 2000 թվականից սահմանափակ քանակությամբ ապրանքների համար, ներմուծման տարեկան քվոտաները մնում են ուժի մեջ[11][15]։

Թուրքիայի հետ ազատ առևտրի մասին համաձայնագիրն իրականացվում է 2010 թվականից[15]։

ԱՄՆ-ի հետ առևտուրն իրականացվում է Արտոնությունների ընդհանրացված համակարգի (GSP) շրջանակներում՝ մոտ 4650 ապրանքատեսակների համար արտոնյալ մուտքով առանց մաքսատուրքի[16]։

2023 թվականի հոկտեմբերին Սերբիան ազատ առևտրի համաձայնագիր ստորագրեց Չինաստանի հետ՝ վեց տարվա բանակցություններից հետո[17]։

Արտաքին առևտուր
Տարի 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
Արտահանում (մլն. ԱՄՆ դոլար) 1,558 2,074 3,523 6,431 10,974 9,794 11,780 11,353 14,614 14,843 13,379 14,883 16,992 19,227 19,630 19,501 25,563 29,059 30,934
Ներմուծում (մլն. ԱՄՆ դոլր) 5,614 5,614 10,755 13,174 24,332 16,471 19,862 19,014 20,543 20,650 18,218 19,247 21,946 25,883 26,730 26,233 33,797 41,154 39,837
Հաշվեկշիռ (մլն․ ԱՄՆ դոլար) -1,772 -3,540 -7,232 -6,743 -13,358 -6,677 -8,082 -7,661 -5,929 -5,806 -4,839 -4,363 -4,954 -6,657 -7,101 -6,733 -8,234 -12,095 -8,903
Արտահանում/ներմուծում (%) 46.8 36.9 32.8 48.8 45.1 59.5 59.3 59.7 71.1 71.9 73.4 78.8 77.4 74.3 73.4 74.3 76.4 70.6 77.7
Աղբյուր։ Statistical Office of Serbia

Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ խմբագրել

Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ներգրավումը Սերբիայի կառավարության առաջնահերթությունն է, որը տրամադրում է ինչպես ֆինանսական, այնպես էլ հարկային խթաններ ներդրումներ կատարել ցանկացող ընկերություններին[18]։ Սերբիայում առաջատար ներդրող երկրներն են՝ Գերմանիան, Իտալիան, ԱՄՆ, Չինաստանը, Ավստրիան, Նորվեգիան և Հունաստանը[19]։ ՕՈՒՆ-ի մեծ մասն ուղղվել է ավտոմոբիլային արդյունաբերությանը, սննդի և խմիչքների արդյունաբերությանը, մեքենաներին, տեքստիլին և հագուստին[19]։ ԵՄ-ից ստացվող օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները կազմել են Սերբիա եկող ընդհանուր ՕՈՒՆ-ի ավելի քան 63%-ը 2010-2021 թվականն ընկած ժամանակահատվածում[20]։

Արտադրական ոլորտում ներդրումներ կատարող Blue-chip կորպորացիաները ներառում են՝ Fiat Chrysler Automobiles, Bosch, Michelin, Siemens, Panasonic, Continental, Schneider Electric, Ֆիլիպ Մորիս ինթերնեյշնլ, LafargeHolcim, PepsiCo, Coca-Cola, Carlsberg և այլ ընկերություններ[21]։

Էներգետիկ ոլորտում ռուսական էներգետիկ հսկաները, «Լուկօյլը» և «Գազպրոմը» մեծ ներդրումներ են կատարել[[22]։

Մետալուրգիայի ոլորտում, չինական պողպատի և պղնձի հսկաները, Hesteel-ը և Zijin Mining-ը ձեռք են բերել համապատասխանաբար Սմեդերևոյում գտնվող պողպատի գործարանը և Բորում գտնվող պղնձի արդյունահանման համալիրը[23]։ Ֆինանսական հատվածը ներդրումներ է ներգրավել իտալական բանկերից, ինչպիսիք են Intesa Sanpaolo-ն և UniCredit-ը, Crédit Agricole-ը և Société Générale-ը Ֆրանսիայից, Erste Bank-ը և Raiffeisen-ը Ավստրիայից և այլն[24]։

ՏՀՏ-ն և հեռահաղորդակցությունը ներդրումներ են կատարել այնպիսի ընկերություններից, ինչպիսիք են Մայքրոսոֆթ-ը, Տելենոր-ը, Telekom Austria-ն և NCR-ը։

Մանրածախ առևտրի ոլորտում ամենամեծ օտարերկրյա ներդրողներն են հոլանդական Ahold Delhaize-ը, German Metro AG-ն և Schwarz Gruppe-ն, հունական Veropoulos-ը և խորվաթական Fortenova-ն։

Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ
Տարի 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Ընդհանուր (մլն․ ԱՄՆ դոլար) 54 546 1,511 1,077 1,579 5,663 4,389 3,407 2,729 1,549 3,018 2,629 1,518 1,550 2,114 2,080 2,867 3,984 4,605 3,638 4,433 4,709
Մեկ շնչի հաշվով (ԱՄՆ դոլար) 7.2 72.8 202.0 144.3 212.2 764.0 594.6 461.5 372.8 212.5 415.8 365.2 211.9 216.7 297.7 292.9 320.6 569.1 602.3 552.3 644.6 703.8
Աղբյուր։ Development Agency of Serbia National Bank of Serbia

Տնտեսական ոլորտներ խմբագրել

 
Սերբիայի մայրուղիների քարտեզ
 
Խաղողի այգիներ Ֆրուշկա Գորայում․ Սերբիան 2014 թվականին Եվրոպայում 11-րդ խոշորագույն գինու արտադրողն էր, իսկ աշխարհում՝ 19-րդը։

2022 թվականին Սերբիայում գրանցված ամենաշատ ընկերություններ ունեցող ոլորտը Ծառայություններն է՝ 125,511 ընկերություններով, որին հաջորդում են մեծածախ առևտուրը և արտադրությունը՝ համապատասխանաբար 28,699 և 21,865 ընկերություններով[25]։

Գյուղատնտեսություն խմբագրել

Սերբիան ունի շատ բարենպաստ բնական պայմաններ (հող և կլիմա) գյուղատնտեսական արտադրության համար։ Ունի 5,056,000 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողեր (0,7 հա մեկ շնչի հաշվով), որից 3,294,000 հա վարելահողեր (0,45 հա մեկ շնչի հաշվով)[26]։

2016 թվականին Սերբիան արտահանել է 3,2 մլրդ դոլարի գյուղատնտեսական և պարենային ապրանքներ, իսկ արտահանում-ներմուծում հարաբերակցությունը կազմել է 178%[27]։ Գյուղատնտեսական արտահանումը կազմում է Սերբիայի ամբողջ վաճառքի ավելի քան մեկ հինգերորդը համաշխարհային շուկայում։

Սերբիան ԵՄ-ին սառեցված մրգերի խոշորագույն մատակարարներից մեկն է (ամենամեծը ֆրանսիական շուկայում և 2-րդը գերմանական շուկայի համար)[28]։

Գյուղատնտեսական արտադրությունն առավել հայտնի է Վոևոդինայում՝ բերրի Պանոնյան հարթավայրում։ Գյուղատնտեսական այլ շրջաններ ներառում են Մաչվան, Պոմորավլյեն, Տամնավան, Ռասինան և Յաբլանիցան[29]։

Գյուղատնտեսական արտադրանքի կառուցվածքում 70%-ը բուսաբուծություն է, իսկ 30%-ը՝ անասնաբուծություն[29]։ Սերբիան աշխարհում սալորի երկրորդ խոշորագույն արտադրողն է (582,485 տոննա, երկրորդը Չինաստանից հետո) և ազնվամորու երրորդը (127,010 տոննա, զիջելով միայն Ռուսաստանին և ԱՄՆ-ին)[30]։ Այն նաև եգիպտացորենի (6,48 մլն տոննա, 32-րդ տեղն աշխարհում) և ցորենի (2,07 մլն տոննա, 35-րդ տեղում աշխարհում) զգալի արտադրող է[31][32]։

Գյուղատնտեսական մյուս կարևոր ապրանքներն են՝ արևածաղիկը, շաքարի ճակնդեղը, սոյան, կարտոֆիլը, խնձորը, ոչխարի միսը, խոզի միսը, տավարի միսը, թռչնամիսը և կաթնամթերքը։

Սերբիայում կա 56000 հա խաղողի այգիներ, տարեկան արտադրվում է մոտ 230 միլիոն լիտր գինի [60][55]: Խաղողագործության ամենահայտնի շրջանները գտնվում են Վոևոդինայում և Շումադիայում։

Էներգիա խմբագրել

 
Ջերդափ-1 հիդրոէլեկտրակայան

էներգետիկայի ոլորտը երկրի տնտեսության ամենամեծ և կարևոր ոլորտներից մեկն է։ Սերբիան էլեկտրաէներգիայի զուտ արտահանող է և հիմնական վառելիքի (օրինակ՝ նավթ և գազ) ներմուծող։

Սերբիան ունի ածուխի առատություն, նավթի ու գազի զգալի պաշարներ։ Սերբիայի 5,5 միլիարդ տոննա ածուխի լիգնիտի ապացուցված պաշարները 5-րդն են աշխարհում (երկրորդը Եվրոպայում՝ Գերմանիայից հետո)[33][34]։

Ածուխը գտնվում է երկու խոշոր հանքավայրերում՝ Կոլուբարայում (4 միլիարդ տոննա պաշարներ) և Կաստոլացիում (1,5 միլիարդ տոննա)[33]։ Չնայած համաշխարհային մասշտաբով փոքր լինելուն, Սերբիայի նավթի և գազի պաշարները (համապատասխանաբար 77,4 միլիոն տոննա նավթի համարժեք և 48,1 միլիարդ խորանարդ մետր) ունեն որոշակի տարածաշրջանային նշանակություն, քանի որ դրանք ամենամեծն են նախկին Հարավսլավիայի, ինչպես նաև Բալկանների տարածաշրջանում (բացառությամբ Ռումինիան)[35]։ Հայտնաբերված նավթի և գազի գրեթե 90%-ը գտնվում է Բանաթում, հանքավայրերը ըստ չափերի ամենախոշորներից են Պանոնիայի ավազանում, բայց միջինը եվրոպական մասշտաբով[36]։

Էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը 2018 թվականին Սերբիայում կազմել է 38,3 միլիարդ կիլովատ/ժամ (ԿՎտժ), մինչդեռ էլեկտրաէներգիայի վերջնական սպառումը կազմել է 28,1 միլիարդ կիլովատ/ժ (ԿՎտժ)[37]։ Արտադրված էլեկտրաէներգիայի մեծ մասը ստացվում է ջերմաէլեկտրակայաններից (ամբողջ էլեկտրաէներգիայի 71%-ը) և ավելի քիչ՝ հիդրոէլեկտրակայաններից (24%) և հողմային էներգիայից (3%)[38]։

Կան գործ ածուխով աշխատող 6 ջերմաէլեկտրակայաններ՝ 3936 ՄՎտ դրվածքային հզորությամբ, որոնցից ամենամեծն են 1502 ՄՎտ-Նիկոլա Տեսլա 1 և 1160 ՄՎտ-Նիկոլա Տեսլա 2, երկուսն էլ Օբրենովացում[39]։

9 հիդրոէլեկտրակայանների ընդհանուր հզորությունը 2831 ՄՎտ է, որոնցից ամենամեծը Ջերդափ 1-ն է՝ 1026 ՄՎտ հզորությամբ[40]։ Բացի այդ, կան մազութով և գազով աշխատող ջերմաէլեկտրակայաններ՝ 353 ՄՎտ դրվածքային հզորությամբ[41]։ Էլեկտրաէներգիայի ամբողջ արտադրությունը կենտրոնացված է «Elektroprivreda Srbije» (EPS) հանրային էլեկտրաէներգետիկական ընկերությունում։

Սերբիայում նավթի ներկայիս արդյունահանումը կազմում է ավելի քան 1,1 միլիոն տոննա[42] և բավարարում է երկրի կարիքների մոտ 43%-ը, մինչդեռ մնացածը ներմուծվում է[43]։

Ազգային նավթային ընկերությունը՝ Naftna Industrija Srbije (NIS), ձեռք է բերվել 2008 թվականին «Գազպրոմ Նեֆտ»-ի կողմից։ Ընկերության Պանչևոյում գտնվող նավթավերամշակման գործարանը (տարողությունը 4,8 մլն տոննա) Եվրոպայի ամենաժամանակակից նավթավերամշակման գործարաններից մեկն է. այն նաև շահագործում է 334 լցակայանների ցանց Սերբիայում (ներքին շուկայի 74%-ը) և լրացուցիչ 36 կայաններ Բոսնիայում և Հերցեգովինայում, 31-ը Բուլղարիայում և 28-ը՝ Ռումինիայում[44][45]։ Գոյություն ունեն 155 կիլոմետր երկարությամբ նավթատարներ, որոնք կապում են Պանչևոյի և Նովի Սադի նավթավերամշակման գործարանները՝ որպես անդրազգային Ադրիա նավթամուղի մաս[46]։

Սերբիան մեծապես կախված է բնական գազի արտասահմանյան աղբյուրներից, ընդ որում միայն 17%-ը ստացվում է ներքին արտադրությունից (ընդհանուր 491 մլն խմ 2012 թվականին), իսկ մնացած մասը ներկրվում է հիմնականում Ռուսաստանից (գազատարներով, որոնք անցնում են Ուկրաինայի և Հունգարիայի տարածքով)[43]։ Srbijagas հանրային ընկերությունը շահագործում է բնական գազի փոխադրման համակարգը, որը ներառում է 3177 կիլոմետր երկարությամբ մայրուղային և տարածաշրջանային բնական գազի խողովակաշարեր և 450 միլիոն խորանարդ մետր ստորգետնյա գազի պահեստարան Բանացկի Դվորում[47]։

Արդյունաբերություն խմբագրել

Արդյունաբերությունն այն ոլորտն է, որն ամենաշատն է տուժել ՄԱԿ-ի պատժամիջոցներից, առևտրային էմբարգոյից և ՆԱՏՕ-ի հարվածներից 1990-ականներին և 2000-ականներին դեպի շուկայական տնտեսություն անցման ժամանակ[5]։ Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը կտրուկ կրճատվել է. 2013 թվականին ակնկալվում էր, որ այն կկազմի 1989 թվականի ցուցանիշի միայն կեսը[48]։ Արդյունաբերության հիմնական ոլորտներն են՝ ավտոմոբիլաշինություն, հանքարդյունաբերություն, գունավոր մետաղներ, սննդի վերամշակում, էլեկտրոնիկա, դեղագործություն, հագուստ։ Սերբիան 2017 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ ունի 14 ազատ տնտեսական գոտի[49], որոնցում իրականացվել են բազմաթիվ օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ։

Ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը (Fiat Chrysler Automobiles) գերակշռում է Կրագուևացում և նրա շրջակայքում գտնվող կլաստերում, և նպաստում է արտահանմանը մոտ 2 միլիարդ դոլարով[50]։

Երկիրը պողպատի առաջատար արտադրողն է Հարավային և Կենտրոնական Եվրոպայի ավելի լայն տարածաշրջանում և 2018 թվականին ունեցել է մոտ 2 միլիոն տոննա պողպատի արտադրություն, որն ամբողջությամբ ստացվել է չինական Hesteel-ին պատկանող Սմեդերևոյի պողպատի գործարանից[51]։

Սերբիան արտադրում է Tesla սմարթֆոններ անունով intel սմարթֆոններ[52]։

Սննդի արդյունաբերությունը հայտնի է ինչպես տարածաշրջանում, այնպես էլ միջազգային մակարդակով և հանդիսանում է տնտեսության ուժեղ կողմերից մեկը[53]։

Որոշ միջազգային ապրանքանիշեր արտադրություն են հաստատել Սերբիայում. PepsiCo-ն և Nestlé-ն սննդի վերամշակման ոլորտում, Coca-Cola (Բելգրադ), Heineken (Նովի Սադ) և Carlsberg (Բաչկա Պալանկա) խմիչքների արդյունաբերությունում, Nordzucker -ը շաքարի արդյունաբերության մեջ[28]։

Սերբիայի էլեկտրոնիկայի արդյունաբերությունն իր գագաթնակետին է հասել 1980-ականներին, այսօր կազմում է դրա միայն մեկ երրորդը, սակայն վերջին տասնամյակում զարգացել է այնպիսի ընկերությունների շնորհիվ, ինչպիսիք են Siemens-ը (հողմատուրբիններ)Սուբոտիցայում, Panasonic-ը (լուսավորող սարքեր) Սվիլայնացում և Գորենյեում (էլեկտրական կենցաղային տեխնիկա) Վալևոյում[54]։

Սերբիայի դեղագործական արդյունաբերությունը ներառում է ջեներիկ դեղերի տասնյակ արտադրողներ, որոնցից Հեմոֆարմը Վրշացում և Գալենիկան՝ Բելգրադում, կազմում են արտադրության ծավալի 80%-ը։ Ներքին արտադրությունը բավարարում է տեղական պահանջարկի ավելի քան 60%-ը[55]։

Հանքարդյունաբերություն խմբագրել

Սերբիայի հանքարդյունաբերությունը համեմատաբար ուժեղ է։ Սերբիան ածուխի 18-րդ խոշոր արտադրողն է (7-րդը Եվրոպայում) Կոլուբարայի և Կոստոլացի ավազաններում արդյունահանվող խոշոր հանքավայրերից. այն նաև աշխարհում 23-րդ խոշորագույն (3-րդը Եվրոպայում) պղնձի արտադրողն է, արդյունահանվում է Պղնձի արդյունահանման խոշոր ընկերություն Zijin Bor Copper-ի կողմից, որը ձեռք է բերվել չինական Zijin Mining-ի կողմից 2018 թվականին, Մաջդանպեքի շրջակայքում զարգանում է ոսկու զգալի արդյունահանում։

Հեռահաղորդակցության և ՏՏ արդյունաբերություն խմբագրել

Ֆիքսված հեռախոսագծերը կապում են Սերբիայի տնային տնտեսությունների 89%-ին, իսկ մոտ 8,82 միլիոն օգտատեր ունեցող բջջային հեռախոսների թիվը 25%-ով գերազանցում է Սերբիայի ընդհանուր բնակչությանը։ Բջջային կապի խոշորագույն օպերատորը Telekom Srbija-ն է՝ 4,06 միլիոն բաժանորդով, որին հաջորդում է Yettel Serbia՝ 2,73 միլիոն օգտվող և A1 Srbija-ն՝ մոտ 2,03 միլիոնով[56]։ Տնային տնտեսությունների մոտ 58%-ն ունի ֆիքսված (ոչ շարժական) լայնաշերտ ինտերնետ կապ, իսկ 67%-ին տրամադրվում է վճարովի հեռուստատեսության ծառայություններ (38%-ը կաբելային հեռուստատեսություն, 17%-ը IPTV և 10%-ը՝ արբանյակային)[57]։ Թվային հեռուստատեսության անցումը ավարտվել է 2015 թվականին՝ ազդանշանի փոխանցման համար DVB-T2 ստանդարտով[58]։

Սերբական ՏՏ ոլորտը արագորեն զարգանում և փոփոխվում է։ 2018 թվականին ՏՏ ծառայությունների արտահանումը հասել է 1,3 միլիարդ դոլարի[59]։ Ունենալով ՏՏ ոլորտում 6924 ընկերություններ (2013 թվականի տվյալներ)՝ Բելգրադը Եվրոպայի այս հատվածի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կենտրոններից մեկն է[60]։

Մայքրոսոֆթի զարգացման կենտրոնը, որը գտնվում է Բելգրադում, իր ստեղծման պահին աշխարհում հինգերորդ նման կենտրոնն էր[61]։ Համաշխարհային ՏՏ ընկերություններից շատերն ընտրում են Բելգրադը որպես տարածաշրջանային կամ եվրոպական կենտրոն, ինչպիսիք են

2000-ականներին բնորոշ գլոբալ տեխնոլոգիական ընկերությունների՝ Մայքրոսոֆթ-ի նման խոշոր ներդրումները ստվերվում են աճող թվով տեղական ստարտափների կողմից, որոնք ֆինանսավորում են ստանում ներքին և միջազգային ներդրողներից։ Մայքրոսոֆթի նման ընկերություններին առաջին տեղ բերեցին տաղանդավոր ինժեներների և մաթեմատիկոսների մեծ ֆոնդը[67]։ 2016 թվականի միայն առաջին եռամսյակում ավելի քան 65 միլիոն ԱՄՆ դոլար հավաքագրվել է սերբական ստարտափների կողմից, այդ թվում՝ 45 միլիոն դոլար՝ Seven Bridges (բիոինֆորմատիկայի ընկերություն) և 14 միլիոն դոլար՝ Vast-ի (տվյալների վերլուծության ընկերություն) համար[68][69]։ Ամենահաջողակ ստարտափներից մեկը Nordeus-ն է, որը հիմնադրվել է Բելգրադում 2010 թվականին և հանդիսանում է համակարգչային խաղերի ոլորտում Եվրոպայի ամենաարագ զարգացող ընկերություններից մեկը (Top Eleven Football Manager-ի մշակողը, խաղ, որը խաղում է ավելի քան 20 միլիոն մարդ)[70]։

 
 

Զբոսաշրջություն խմբագրել

2017 թվականին զբոսաշրջության հատվածը կազմում էր ՀՆԱ-ի 1,4%-ը և աշխատում է մոտ 75000 մարդ՝ երկրի աշխատուժի մոտ 3%-ը[71]։ 2018 թվականին զբոսաշրջությունից ստացված արտարժույթի եկամուտը գնահատվել է 1,5 միլիարդ դոլար[72]։

Սերբիան զանգվածային զբոսաշրջության ուղղություն չէ, սակայն, այնուամենայնիվ, ունի զբոսաշրջային առաջարկների բազմազան տեսականի[73]։ 2018 թվականին գրանցվել է ավելի քան 3,4 միլիոն զբոսաշրջիկ, որից կեսը՝ օտարերկրյա[74]

Զբոսաշրջությունը հիմնականում կենտրոնացած է երկրի լեռների և առողջարանների վրա, որոնք հիմնականում այցելում են ներքին զբոսաշրջիկները, ինչպես նաև Բելգրադը, որը օտարերկրյա զբոսաշրջիկների նախընտրելի ուղղությունն է։ Ամենահայտնի լեռնային հանգստավայրերն են Կոպաոնիկը, Ստարա Պլանինան և Զլատիբորը։ Սերբիայում կան նաև բազմաթիվ առողջարաններ, որոնցից ամենամեծն է Վրնյաչկա Բանյան, Սոկո Բանյան և Բանյա Կովիլյաչան։ Սերբիայի կողմից առաջարկվող այլ զբոսաշրջային հետաքրքրություններն են բնական հրաշքները, ինչպիսիք են Đavolja varoš-ը, ուխտագնացությունը երկրի բազմաթիվ ուղղափառ վանքեր և Դանուբը։ Սերբիայում անցկացվում են մի քանի միջազգային հանրաճանաչ երաժշտական փառատոներ, ինչպիսիք են EXIT-ը (25–30,000 օտարերկրյա այցելուներով 60 երկրներից) և Գուչա շեփորի փառատոնը[75]։

Տրանսպորտ խմբագրել

Սերբիան ռազմավարական տրանսպորտային դիրք ունի, քանի որ երկրի ողնաշարը՝ Մորավայի հովիտը, Եվրոպայից դեպի Փոքր Ասիա և Մերձավոր Արևելք ցամաքային ճանապարհորդության ամենադյուրին մայրցամաքային ճանապարհն է։

Սերբական ճանապարհային ցանցը կրում է երկրի երթևեկության հիմնական մասը։ Ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը 45419 կմ է, որից 915 կմ-ը «Ia դասի պետական ճանապարհներ» են (այսինքն՝ մայրուղիներ), 4481 կմ են «Ib դասի պետական ճանապարհներ» (ազգային ճանապարհներ), 10941 կմ-ը «II կարգի պետական ճանապարհներ» են (մարզային ճանապարհներ), 23780 կմ՝ «քաղաքային ճանապարհներ».[76][77][78]։ Ճանապարհային ցանցը, բացառությամբ Ia դասի ճանապարհների մեծ մասի, համեմատաբար բարձր որակ ունի արևմտաեվրոպական չափանիշներին համապատասխան, քանի որ Սերբիան վերջին 10 տարում հսկայական ֆինանսական ներդրումներ է կատարել։

Վերջին տասնամյակում կառուցվել է ավելի քան 300 կիլոմետր նոր մայրուղի, և ներկայումս կառուցվում է լրացուցիչ 142 կիլոմետր՝ A5 մայրուղի (Կրուշևացի հյուսիսից մինչև Չաչակ) և A2 30 կմ երկարությամբ հատվածը (Չաչակի և Պոժեգայի միջև)[79][80]։

Երկրի գրեթե բոլոր վայրերը միացված են ավտոբուսներով՝ խոշոր քաղաքներից մինչև գյուղեր։ Բացի այդ, կան միջազգային երթուղիներ (հիմնականում դեպի Արևմտյան Եվրոպայի երկրներ փոքր սերբական սփյուռքով)։ Երթուղիները, ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային, սպասարկում են ավելի քան 100 ավտոբուսային ընկերություններ, որոնցից ամենամեծն են Lasta և Niš-Ekspres-ը։ 2018 թվականի դրությամբ գրանցված է եղել 1,959,584 մարդատար մեքենա կամ 1 մարդատար մեքենա՝ 3,5 բնակչին[81]։

Սերբիան ունի 3819 կիլոմետր երկարությամբ երկաթուղային գծեր, որոնցից 1279-ը էլեկտրիֆիկացված են[31]։ Հիմնական երկաթուղային հանգույցը Բելգրադն է (ավելի փոքր չափով Նիշը), մինչդեռ ամենակարևոր երկաթուղիներն են՝ Բելգրադ-Բար (Չեռնոգորիա), Բելգրադ-Շիդ-Զագրեբ (Խորվաթիա)/Բելգրադ-Նիշ-Սոֆիա (Բուլղարիա), Բելգրադ–Սուբոտիցա–Բուդապեշտ (Հունգարիա) և Նիշ–Սալոնիկ (Հունաստան)։

Երկաթուղին բախվում է ենթակառուցվածքի պահպանման և արագության նվազեցման հետ կապված աճող խնդիրների։ Երկաթուղային ծառայությունները շահագործում են Srbija Voz-ը (ուղևորափոխադրումներ) և Srbija Kargo-ն (բեռնափոխադրումներ)[82]։

Կան երեք օդանավակայաններ՝ կանոնավոր ուղեւորափոխադրումներով։ Բելգրադի Նիկոլա Տեսլա օդանավակայանը 2018 թվականին սպասարկել է 5,6 միլիոն ուղևորի և հանդիսանում է Air Serbia առաջատար ավիափոխադրողի կենտրոնը, որը տեղափոխել է մոտ 2,5 միլիոն ուղևոր 2018 թվականին[83]։ Նիշի օդանավակայանը հիմնականում սպասարկում է էժան ավիաընկերություններ[84]։ Մորավա օդանավակայանը ներկայումս սպասարկում է միայն Air Serbia-ն։

Սերբիան ունի զարգացած ներքին ջրային տրանսպորտ, քանի որ կան 1,716 կիլոմետր նավարկելի ներքին ջրային ուղիներ (1,043 կմ նավարկելի գետեր և 673 կմ նավարկելի ջրանցքներ), որոնք գրեթե բոլորը գտնվում են երկրի հյուսիսային մասում[31]։ Ներքին ջրային ամենակարևոր ճանապարհը Դանուբն է (Համաեվրոպական միջանցքի VII-ի մաս)։ Այլ նավարկելի գետերն են՝ Սավա, Տիսա, Բեգեջ և Տիմիշ գետերը, որոնք բոլորը Սերբիան կապում են Հյուսիսային և Արևմտյան Եվրոպայի հետ Հռենոս-Մայն-Դանուբ ջրանցքով և Հյուսիսային ծովով, դեպի Կենտրոնական Եվրոպա՝ Տիսա, Բեգեջ և Դանուբ Սև ծովի երթուղիներով, իսկ Սավա գետով դեպի Հարավային Եվրոպա։

2016 թվականին ավելի քան 2 միլիոն տոննա բեռ է փոխադրվել սերբական գետերով և ջրանցքներով, մինչդեռ ամենամեծ գետային նավահանգիստներն են՝ Նովի Սադը, Բելգրադը, Պանչևոն, Սմեդերևոն, Պրահովոն և Շաբակը[31][85]։

 
Ավալա աշտարակ, 205 մ

Տնտեսական ցուցանիշներ խմբագրել

Հետևյալ աղյուսակում ներկայացված են հիմնական տնտեսական ցուցանիշները [1][2][3][86][4]

Տարի ՀՆԱ

(բիլ․ ԱՄՆ դոլար ՀՆԱ)

մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(ԱՄՆ դոլար % ՀՆԱ)

ՀՆԱ

(բիլ․ Եվրոպական արժույթ)

մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ (Եվրոպական արժույթ) ՀՆԱ

(բիլ․ ԱՄՆ դոլար ՀՆԱ)

մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(ԱՄՆ դոլար)

ՀՆԱ աճ (իրական %) Ներդրումներ(ՀՆԱ % ) ՕՈՒՆ(բիլ․ ԱՄՆ դոլար) ՕՈՒՆ(բիլ․ եվրո) Գնաճ(%) Փոխարժեք (1 Եվրո) Փոխարժեք (1 ԱՄՆ դոլար) Գործազրկության մակարդակ (%) Զբաղվածության մակարդակ ( %) Գրանցված աշխատատեղ

(անձ)

Աշխատուժ (քանակ) Արտարժութային պահուստներ(Կենտրոնական բանկ(բիլ․ եվրո)) Արտարժութային պահուստներ( Կոմերցիոն բանկեր (բիլ․ եվրո)) Արտարժութային պահուստներ(ընդհանուր (բիլ․ եվրո) Ոսկու պաշարներ (ընդհանուր) Առևտուր Արտահանում ((արտահանումներ, մլրդ ԱՄՆ դոլար)) Առևտուր Ներմուծում (ներմուծում (մլրդ ԱՄՆ դոլար) Առևտրային հաշվեկշիռ (արտահանում(մլրդ ԱՄՆ դոլար) Արտաքին առևտուր (Արտահանում/Ներմուծում (%)) Պետական պարտքը(% ՀՆԱ) Նվազագույն զուտ աշխատավարձ (Եվրո) Միջին աշխատավարձ (50% աշխատակիցներ) (Եվրո) Միջին զուտ աշխատավարձ (Եվրո) Միջին համախառն աշխատավարձը (Եվրո)
2000 $47.5 $6.313.275 28.5 €2.650 9.3 $1.239.745 7.759% 10.720% $54 70.000% 61.51 58.98 12.100% 32.3% 3.569.895 €0.55 €0.39 €0.95 1,558 5,614 -1,772 46.8% 201.2% €101 €?
2001 $49.5 $6.789.478 14.6 €2.840 12.3 $1.642.080 4.993% 19.350% $501 80.744% 65.5 58.95 12.200% 41.4% 3.550.875 €0.61 €0.51 €0.98 49.8% 36.9% €102 €?
2002 $55.4 $7.389.302 18.2 €3.020 16.2 $2.158.378 7.116% 21.367% $546 8.868% 78.89 57.94 14.470% 43.5% 3.535.725 €2.19 €0.68 €2.86 2,074 5,614 -3,540 36.9% 68.3% €92 €152 €?
2003 $59.0 $7.888.299 19.9 €3.160 21.2 $2.838.501 4.415% 22.311% $1,511 2.901% 79.23 58,85 16.000% 43.5% 3.522.846 €2.36 €0.69 €3.20 34.5% 55.6% €105 €177 €?
2004 $66.1 $8.853.456 21.0 €3.460 24.8 $3,317.624 9.047% 30.104% $1,077 10.602% 78.89 59.98 19.530% 43.6% 3.497.569 €3.10 €0.59 €3.70 3,523 10,755 -7,232 32.8% 52.6% €124 €194 €?
2005 $75.1 $10.088.561 22.3 €3.660 27.5 $3.697.899 10.154% 22.541% $1,579 16.253% 79.00 62.90 21.830% 43.8% 3.369.669 €3.23 €0.62 €3.80 33.2% 51.6% €126 €210 €?
2006 $81.3 $10.974.129 25.9 €3.860 32.6 $4.401.870 5.108% 21.762% $5,663 10.732% 88.60 66.73 21.560% 43.8% 3.211.965 €9.02 €0.52 €9.54 6,431 13,174 -6,743 48.8% 52.6% €145 €258 €?
2007 $88.9 $12.045.218 31.6 €4.130 43.4 $5.882.939 6.440% 25.070% $4,389 6.002% 95.89 79.28 18.800% 47.5% 3.204.276 €8.16 €0.52 €9.08 45.1% 35.9% €188 €347 €?
2008 $95.7 $13.025.828 35.7 €4.380 52.1 $7.092.355 5.656% 26.522% $3,407 12.411% 105.50 80.87 14.400% 48.8% 3.229.170 €10.60 €0.92 €12.03 10,974 24,332 -13,358 59.5% 28.3% €233 €401 €?
2009 $93.7 $12.802.431 32.5 €4.280 45.2 $6.172.494 -2.732% 18.737% $2,729 8.117% 104.64 86.18 16.900% 48.8% 3.074.965 €10.00 €1.42 €11.69 59.3% 32.8% €220 €338 €?
2010 $95.5 $13.103.603 31.5 €4.330 41.4 $5.677.545 0.731% 18.380% $1,549 6.143% 105.50 83.13 20.000% 46.5% 2.931.478 €12.06 €1.68 €12.87 16,471 -6,677 59.7% 41.8% €203 €330 €468
2011 $99.5 $13.751.806 35.4 €4.450 49.3 $6.814.650 2.036% 19.217% $3,018 11.137% 113.72 83.13 23.600% 44.3% 2.883.187 €10.91 €0.80 €11.97 11,780 19,862 -8,082 71.1% 45.4% €234 €372 €521
2012 $100.4 $13.938.823 33.7 €4.440 43.3 $6.016.788 -0.682% 17.317% $2,629 7.330% 114.64 99.46 24.600% 43.5% 2.888.489 €11.19 €0.91 €12.10 11,353 19,014 -7,661 71.9% 56.2% €236 €366 €555
2013 $104.9 $14.634.218 36.4 €4.590 48.4 $6.757.467 2.893% 16.715% $1,518 7.694% 120.96 111.25 23.000% 42.8% 2.982.216 €9.91 €0.91 €11.64 14,614 20,543 -5,929 73.4% 59.6% €232 €294 €388 €597
2014 $104.6 $14.667.214 35.5 €4.540 47.1 $6.603.499 -1.590% 18.681% $1,550 2.082% 121.63 117.13 19.894% 43.5% 3.175.885 €10.38 €1.73 €12.11 14,843 20,650 -5,806 70.4% 70.4% €235 €380 €585
2015 $106.0 $14.932.417 35.7 €4.640 39.7 $5.588.980 1.776% 18.078% $2,114 1.392% 123.47 103.39 18.231% 44.1% 1.989.617 3.136.661 €10.20 €1.43 €11.81 13,379 18,218 -4,839 78.8% 74.7% €236 €368 €603
2016 $111.9 $15.856.452 36.8 €4.820 40.7 $5.765.204 3.339% 19.575% $2,080 1.122% 118.45 104.92 15.917% 44.1% 2.009.785 3.227.121 €9.96 €1.56 €11.52 14,883 19,247 -4,363 77.4% 71.9% €230 €302 €375 €627
2017 $116.7 $16.621.467 39.2 €4.950 44.2 $6.292.547 2.101% 22.655% $2,867 3.131% 118.19 104.55 14.051% 45.8% 2.062.588 3.252.029 €11.26 €1.11 €11.76 16,992 21,946 -4,954 74.3% 61.5% €238 €395 €638
2018 $124.9 $17.880.955 42.9 €5.200 50.6 $7.252.404 4.495% 25.104% $3,984 €‎3,496 1.960% 117.59 101.92 13.273% 46.5% 2.131.079 3.268.748 €11.88 €1.63 €12.92 19,227 25,883 -6,657 73.4% 53.8% €239 €421 €678
2019 $132.5 $19.025.432 46.0 €5.460 51.5 $7.391.841 4.249% 23.173% $4,605 €‎3,815 1.850% 117.45 101.98 10.909% 47.7% 2.173.135 3.260.591 €12.55 €1.81 €14.36 19,630 26,730 -7,101 74.3% 56.7% €240 €466 €700
2020 $132.8 $19.168.069 46.8 €5.440 53.0 $7.645.791 -0.980% 24.414% $3,638 €‎3,039 1.575% 117.20 104.58 9.457% 47.8% 2.215.475 3.196.753 €12.88 €1.90 €14.78 19,501 26,233 -6,733 75.5% 56.9% €251 €416 €511 €871
2021 $148.7 $21.774.030 53.3 €5.910 63.1 $9.180.120 7.389% 25.011% $4,433 €‎3,863 4.085% 117.22 103.61 10.093% 50.0% 2.273.591 3.176.077 €13.90 €2.55 €16.45 37.2 T $25,563 $33,797 $-8,234 76.4% 56.5% €255 €455 €635 €920
2022 $163.7 $23.919.000 67.1 €9.839[87] 63.5 $10.360.720 2.251% 26.780% $4,709 €‎4,416[88] 11.982% 117,67 110,48 9.885% 50.9% 2.308.955 3.167.119 €16.20 €3.21 €19.416[89] 38.5 T $29,058[90] $41,148 $-12,090 70.6% 52.1% €302 €516 €717[91] €1002
2023 $182.3 $27,575 69 €11,345 75.0 $12,360 2.5% 22.7% $4,940 €‎4,532 12.1% 117,54 107,72 9.1% 50.5% 2 870 200 3 158 300 €20.25 €3.36 €23.624 38.47 T 30,934$ $39,837 $-8,903 77.7% 48.3% €425 595€ 811€ 1111 €

Աշխատանք խմբագրել

2021 թվականին Սերբիայի աշխատուժը գնահատվել է 3,201 միլիոն, իսկ զբաղվածությունը՝ 2,848 միլիոն մարդ (ֆորմալ զբաղվածությունը կազմել է 2,473 միլիոն, իսկ ոչ ֆորմալը՝ 0,375 միլիոն)։ Զբաղվածության մակարդակը (15 և բարձր տարիքի բնակչության շրջանում) համեմատաբար ցածր է և կազմել է 48.6%։ Զբաղվածներից 15.9-ն աշխատել է գյուղատնտեսության, 28.1%-ը՝ արդյունաբերության, 56%-ը՝ ծառայությունների ոլորտում 2018 թվականին[92]։ Գործազրկության մակարդակը հետսոցիալիստական դարաշրջանում երկնիշ է եղել՝ հասնելով իր գագաթնակետին՝ 2012 թվականին՝ 25,9%: Այդ ժամանակից ի վեր, գործազրկության մակարդակը զգալիորեն նվազել է՝ հիմնականում մասնավոր հատվածում նոր աշխատատեղերի ստեղծմամբ՝ հասնելով 9,8%-ի 2021 թվականին։

Սերբիայի Հանրապետության վիճակագրական ծառայության վերջին ամսական հաշվետվության համաձայն՝ միջին ամսական աշխատավարձը 2022 թվականի հունվարին կազմել է 120,085 սերբական դինար (1,022 եվրո) համախառն կամ 85,422 սերբական դինար (727 եվրո) զուտ աշխատավարձ։ Միջին աշխատավարձը կազմել է 85,422 սերբական դինար (727 եվրո) համախառն կամ 64,860 (552 եվրո) զուտ, ինչը նշանակում է, որ աշխատողների 50%-ը ստացել է այդ գումարից ոչ ավել աշխատավարձը[93]։

Գործատուն պարտավոր է նաև վճարել լրացուցիչ սոցիալական ապահովության վճարներ, ինչը կազմում է 150,107 սերբական դինար (1,280 եվրո), հետևաբար, ընդհանուր հարկային գործակիցը կազմում է 26,9%[94]։

Սերբիայի տնտեսության բնույթից ելնելով, Սերբիայում աշխատող մարդկանց մեծամասնությունը աշխատում է այսպես կոչված «ձեռներեցության» աշխատավարձով։ Աշխատողների այս կատեգորիան հանդիպում է տեղական շուկաներում, օրինակ, ջրմուղագործների և տարբեր մասնագիտությունների գծով։ ՏՏ ոլորտում աշխատողների մեծամասնությունը նույնպես ձեռնարկատերեր են, և ձեռնարկատերերի հարկերը չեն գերազանցում նրանց աշխատավարձի առավելագույն չափը՝ 10%-ը։ Միջին հարկային վճարը կազմում է ամսական 80-250 եվրո (կախված Սերբիայում գրանցման վայրից), որը կազմում է հարկի 0,0042%-ից մինչև 2%՝ համեմատած ձեռնարկատիրության շրջանակում թույլատրված եկամտի առավելագույն չափի հետ։ Սա Սերբիան դարձնում է Եվրոպայում ձեռներեցության համար լավագույն երկրներից մեկը՝ Եվրոպայում եկամտահարկի ամենացածր դրույքաչափով[95]։

Տարածաշրջանային տնտեսություններ խմբագրել

Ցանկը ներառում է Սերբիայի վիճակագրական շրջաններն ըստ ՀՆԱ-ի, ընդհանուր ՀՆԱ-ի և ՀՆԱ-ի մասնաբաժինը մեկ շնչի հաշվով և միջին համախառն աշխատավարձը 2019 թվականին[96]։

Դիրք Տարաշածրջան Ընդհանուր ՀՆԱ (բիլ․ €) Ընդհանուր ՀՆԱ-ի մասնաբաժինը մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ (€) Միջին աշխատավարձ (€)
1 Բելգրադ 19.19 41.7% 11,327 €1098
2 Վոևոդինա 12.21 26.5% 6,599 €831
3 Շումադիջա և Արևմտյան Սերբիա 8.34 18.1% 4,371 €729
4 Հարավային և Արևելյան Սերբիա 6.30 13.7% 4,226 €739

Ընկերություններ խմբագրել

Ցանկը ներառում է սերբական տասը խոշորագույն ընկերություններ՝ ըստ եկամուտների 2020 թվականին (եկամուտների և աշխատակիցների թվեր առանց դուստր ձեռնարկությունների)[97]։

Վարկանիշ Ընկերություն Գլխամասային գրասենյակ Արդյունաբերություն Եկամուտներ (մլրդ €.) Աշխատակիցներ
1 Elektroprivreda Srbije   Բելգրադ Էներգիա 2,405 24,478
2 Naftna Industrija Srbije   Նովի Սադ Նավթամթերք 1,444 5,035
3 Delhaize Serbia   Բելգրադ Մանրածախ առևտուր 948 12,889
4 Tigar Tyres   Պիրոտ Արտադրություն 804 3,580
5 Telekom Srbija   Բելգրադ Հեռուստահաղորդակցություն 750 6,805
6 Srbijagas   Նովի Սադ Էներգիա 742 934
7 EPS Distribucija   Բելգրադ Էլեկտրաէներգետիկայի ընկերություն 708 3,431
8 Mercator-S   Նովի Սադ Մանրածախ առևտուր 680 8,031
9 NELT   Դոբանովցի Մեծածախ առևտուր 658 2,037
10 IDC doo   Բելգրադ Շինարարություն 625 779

Գրականություն խմբագրել

  • Martinez, Jose de Luna; Endo, Isaku; Barberis, Corrado (2005). The Germany-Serbia Remittance Corridor: Challenges of Establishing a Formal Money Transfer System. Washington, D.C.: World Bank Publications. ISBN 978-0-8213-6659-2.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սերբիայի տնտեսություն» հոդվածին։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». The World Factbook. Central Intelligence Agency. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 2-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 «The World Factbook». CIA.gov. Central Intelligence Agency. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Mijatović, Boško; Zavadjil, Milan (2022). «Serbia on the path to modern economic growth». The Economic History Review (անգլերեն). 76: 199–220. doi:10.1111/ehr.13186. ISSN 0013-0117. S2CID 251633774.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Federal Republic of Yugoslavia Economic Assessment» (PDF), OECD Economic Surveys 2001-2002, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ հուլիսի 26-ին
  5. ↑ 5,0 5,1 Dobbs, Michael. «NATO's Latest Target: Yugoslavia's Economy». hartford-hwp.com. Washington Post. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  6. ↑ Bibić, Bilsana (2015 թ․ մարտի 17). «Brain drain in the Western Balkans». opendemocracy.net. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 29-ին.
  7. ↑ «Serbia starts negotiations to join EU». B92. 2014 թ․ հունվարի 21. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 21-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 «Serbia», The World Factbook (անգլերեն), Central Intelligence Agency, 2023 թ․ հունվարի 17, Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 29-ին
  9. ↑ «Debt Statistics - December 2018» (PDF), Republic of Serbia – Public Debt Administration, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ դեկտեմբերի 17-ին
  10. ↑ 10,0 10,1 Ivana Bajić-Hajduković (2014). «Remembering the "Embargo Cake:" The Legacy of Hyperinflation and the UN Sanctions in Serbia» (PDF). Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 26-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 «Liberalized Trade». siepa.gov.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  12. ↑ «Statistical Office of the Republic of Serbia». Statistical Office of the Republic of Serbia. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 19-ին.
  13. ↑ Спољнотрговинска робна размена Републике Србије, децембар 2014.. stat.gov.rs (սերբերեն). епублички завод за статистику. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 16-ին.
  14. ↑ «Potpisan sporazum sa zemljama EFTA». b92.net (սերբերեն). Fonet. 2009 թ․ դեկտեմբերի 17. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 «SERBIA» (PDF). mtt.gov.rs. Ministry of Foreign and Internal Trade and Telecommunications. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  16. ↑ «America Open for Trade, Serbia for Investments» (PDF). promoney.rs. Ministry of Economy of Serbia. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  17. ↑ «Sporazum o slobodnoj trgovini sa Kinom potpisan u prisustvu Vučića i Sija». rtv.rs (սերբերեն). Radio Televizija Vojvodine. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  18. ↑ «Investment Incentives». siepa.gov.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 «Join the Pool of the Successful». ras.gov.rs. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 12-ին.
  20. ↑ «Join the Pool of the Successful». eu in serbia. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 1-ին.
  21. ↑ «Success Stories». siepa.gov.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  22. ↑ «Why Invest: Serbia». doingbusinessinserbia.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  23. ↑ «Mining, a new "ace up the sleeve" for Serbia?». www.ekapija.com.
  24. ↑ «List of Banks». nbs.rs. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  25. ↑ «Industry Breakdown of Companies in Serbia». HitHorizons.
  26. ↑ «Privreda u Srbiji». Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  27. ↑ «Izvoz poljoprivrednih proizvoda – 3,2 milijarde dolara». Ekonomski Online. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 21-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 «Food». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 «Agriculture». Government of Serbia. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 19-ին.
  30. ↑ «FAOSTAT». www.fao.org. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 17-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Statistical Yearbook of the Republic of Serbia (PDF), Statistical Office of the Republic of Serbia, 2012, ISSN 0351-4064, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ ապրիլի 29-ին
  32. ↑ «Serbia Overview». Food and Agriculture Organization of the United Nations. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 14-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 «Biz – Vesti – Srbija ima uglja za još jedan vek» [Biz - News - Serbia has coal for another one] (խորվաթերեն). B92. 2011 թ․ ապրիլի 19.
  34. ↑ «2010 Survey of Energy Resources» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  35. ↑ «CIA - the World Factbook». www.cia.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին.
  36. ↑ «Exploration, production pace faster in Serbia, Bosnia and Herzegovina – Oil & Gas Journal». Ogj.com. 2012 թ․ հունվարի 9.
  37. ↑ «Energetski bilans Republike Srbije za 2019 ("Službeni glasnik RS", broj 105-18)» (PDF). 2019 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  38. ↑ «Energetski bilans Republike Srbije za 2019 ("Službeni glasnik RS", broj 105-18)» (PDF). Ministry of Mining and Energy (սերբերեն). Službeni glasnik RS. 2019 թ․ դեկտեմբերի 10.
  39. ↑ «TENT – Responsibility and Privilege». Tent.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  40. ↑ «HE Đerdap 1 – Tehničke karakteristike». Djerdap.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  41. ↑ «Serbia Energy Business Magazine – Energy Sector Serbia». Serbia-energy.eu. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  42. ↑ «НИС у бројкама | НИС». Nis.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 «Practical Law». Uk.practicallaw.com. 2013 թ․ փետրվարի 1.
  44. ↑ «Biz – Vesti – Kravčenko: NIS je već sada broj 1». B92. 2013 թ․ հոկտեմբերի 11.
  45. ↑ «НИС данас | НИС». Nis.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  46. ↑ «Transnafta – Home – About us – Company's activity». Transnafta.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  47. ↑ «Transport prirodnog gasa». Srbijagas. 2013 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 2-ին.
  48. ↑ «Deindustrijalizacija Srbije – Kolumne». AKTER. 2013 թ․ ապրիլի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  49. ↑ Mikavica, A. (2017 թ․ սեպտեմբերի 3). «Slobodne zone mamac za investitore». politika.rs (սերբերեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 17-ին.
  50. ↑ «Biz – Vesti – Auto-industrija za Srbiju kao IT». B92. 2013 թ․ հոկտեմբերի 4.
  51. ↑ «Incredible rise of Serbian steel industry». Obserwator Finansowy: ekonomia, debata, Polska, świat. 2019 թ․ մարտի 19.
  52. ↑ «All about the Tesla Telephone». telegraf.rs. 2015 թ․ հուլիսի 23.
  53. ↑ «Serbian Development Agency – RAS» (PDF). siepa.gov.rs. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  54. ↑ «Electronics». Siepa.gov.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  55. ↑ «Pharmaceutical». Siepa.gov.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  56. ↑ AN OVERVIEW OF THE ELECTRONIC COMMUNICATIONS MARKET (PDF), 2017, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ հունիսի 15-ին
  57. ↑ Pregled tržišta telekomunikacija i poštanskih usluga u Republici Srbiji u 2016. godini [Market overview of telecommunications and postal services service in the Republic of Serbia in 2016 year] (PDF) (Serbian), Regulatory agency for electronic communications and postal services (RATEL), Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ ապրիլի 29-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  58. ↑ «ZAVRŠENA DIGITALIZACIJA!». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
  59. ↑ «Izvoz IT usluga po prvi put prešao milijardu evra, rast od 26% u odnosu na 2017. Godinu». 2019 թ․ փետրվարի 23.
  60. ↑ «U Beogradu radi 120.000 firmi». Večernje Novosti. 2013 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  61. ↑ «Microsoft Development Center Serbia». Microsoft.com. 2011 թ․ ապրիլի 1. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 15-ին.
  62. ↑ «Asus otvorio regionalni centar u Beogradu». Emportal.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  63. ↑ «Centar kompanije 'Intel' za Balkan u Beogradu – Srbija deo 'Intel World Ahead Program'». E kapija. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 7-ին.
  64. ↑ Beograd, Ana Vlahović (2011 թ․ սեպտեմբերի 25). «Srbija centar IT industrije». Pressonline.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 12-ին.
  65. ↑ NCR planira da udvostruči broj zaposlenih u Srbiji u 2014 (սերբերեն), eKapija, 2013 թ․ հուլիսի 24, Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին
  66. ↑ «Ubisoft-Belgrade». LinkedIn.
  67. ↑ MacDowall, Andrew (2013 թ․ հոկտեմբերի 28). «Serbia's technical talent attracts global investors». Financial Times (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 21-ին.
  68. ↑ «Srpsko-američki Seven Bridges uzeo investiciju od 45 miliona dolara za brži razvoj lečenja raka — startit». startit.rs. 2016 թ․ փետրվարի 16. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  69. ↑ «Vast uzeo investiciju od 14 miliona dolara za razvoj B2C proizvoda i širenje u Beogradu — startit». startit.rs. 2016 թ․ փետրվարի 12. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  70. ↑ Jordan, Jon (2013 թ․ սեպտեմբերի 23). «The Charticle: How Nordeus' Top Eleven rose to the top of the table». pocketgamer.biz. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 4-ին.
  71. ↑ Serbia, in: Alain Dupeyras (ed.) (2012). OECD tourism trends and policies 2012. Paris: Organization for Economic Cooperation & Development. 9789264177567. p. 403–407.doi:10.1787/tour-2012-56-en
  72. ↑ «Ljajić: Cilj je 1,7 milijardi dolara od turizma u 2019. Godini». 2019 թ․ փետրվարի 21.
  73. ↑ «Serbia Times Daily News – Dacic: Tourism records positive growth rates». Serbia-times.com. 2013 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  74. ↑ «Office of the Republic of Serbia, data for 2018» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 4-ին.
  75. ↑ «Kultura – Vesti – Na Exitu oko 25 hiljada stranaca». B92. 2011 թ․ հունվարի 7.
  76. ↑ «Zakon O Javnim Putevima» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  77. ↑ РЕПУБЛИКА СРБИА МРЕЖА ДРЖАВНИХ ПУТЕВА І И ІІ РЕДА [Republic of Serbia First and Second Class State Roads Network] (PDF) (Serbian), 2022, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ հունիսի 10-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  78. ↑ «About Us - PE "Roads of Serbia"». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  79. ↑ «Potpisan komercijalni ugovor za auto-put Preljina–Požega». Radio Television of Serbia (սերբերեն). 2017 թ․ նոյեմբերի 27. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 26-ին.
  80. ↑ «Serbia to invest 800 MLN euro in Morava Corridor motorway project». SeeNews.
  81. ↑ Statistical Release: Statistics of Transport and Communications (PDF), Statistical Office of the Republic of Serbia, 2019 թ․ մարտի 8, ISSN 0353-9555, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ հուլիսի 5-ին
  82. ↑ «General Information». Serbian Railways. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 18-ին.
  83. ↑ «Air Serbia posts €12.2 million profit for 2018». 2019 թ․ օգոստոսի 6.
  84. ↑ «Niš Airport to expand». EX-YU Aviation News. 2015 թ․ հուլիսի 25.
  85. ↑ «Investing in Serbia: Modern Infrastructure, Transport». SIEPA. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 28-ին.
  86. ↑ MB, MB. «European Commission economic Indicators Serbia» (PDF).
  87. ↑ «European Commission Indicators Serbia 2022» (PDF).
  88. ↑ «FDI Serbia».
  89. ↑ «Reserves Gold Reserves 2022 Serbia».
  90. ↑ «Trade Serbia 2022».
  91. ↑ «Average net wages Serbia december 2022».
  92. ↑ Labour Force Survey in The Republic of Serbia, 2018 (PDF), Statistical Office of the Republic of Serbia, 2019, ISSN 0354-3641
  93. ↑ «САОПШТЕЊЕ». publikacije.stat.gov.rs.
  94. ↑ «Kalkulator obračuna zarada sa bruto1 na neto».
  95. ↑ «entrepreneurship». publikacije.stat.gov.rs. 2022 թ․ մարտի 3.
  96. ↑ «Microsoft Word - RR10_330_saopstenje30112018_srb_EB» (PDF) (Serbian). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  97. ↑ «ИЗВЕШТАЈ О СТО НАЈ... ПРИВРЕДНИХ ДРУШТАВА 2020» (PDF).
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սերբիայի_տնտեսություն&oldid=9944558» էջից