Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գինի (այլ կիրառումներ)

Գինի (լատին․՝ vinum), ոգելից խմիչք (բնական թնդությունը՝ 9-16 %, թնդացված՝ 16-22 %), որը ստացվում է խաղողի կամ մրգապտղային հյութի ամբողջական կամ մասնակի խմորման միջոցով (երբեմն սպիրտի կամ այլ նյութերի ավելացմամբ)։ Խաղողի և խմորումների տարբեր տեսակներից ստացվում են տարբեր տեսակի գինիներ։ Այս տեսակները խաղողի, ֆերմենտացման գործընթացում ներգրավված ռեակցիաների և արտադրական պրոցեսի կենսաքիմիական զարգացման միջև բարդ փոխազդեցությունների արդյունք են։ Շատ երկրներ ընդունում են իրավական նշանակումներ, որոնք սահմանում են գինու ոճն ու որակը։ Սովորաբար դրանք սահմանափակում են խաղողի աշխարհագրական ծագումը և թույլատրելի տեսակները, ինչպես նաև գինու արտադրության այլ ասպեկտներ։ Գինիները, որոնք ստացված չեն խաղողից տարբերակվում են բրնձի գինի և մրգատու գինիներ` սալոր, բալ, նուռ, հաղարջ և կտտկենի։

Գինի
Ենթատեսակfermented alcoholic beverage? և alcoholic fruit beverage?
Բաղադրամասերկարմիր գինի, սպիտակ գինի և փրփրուն գինի
Գույնկարմիր, վարդագույն, սպիտակ և նարնջագույն
 Wine Վիքիպահեստում
Կարմիր գինիով բաժակ
Գինու գործարանի տակառներն Արենիում

Գինին արտադրվում է հազարավոր տարիներ շարունակ։ Հայտնի հնագույն գինու գործարանը 6,100 տարեկան Արենի-1 գինու գործարանն է Հայաստանում։ Գինու ամենահին հայտնի հետքերից մեկը Վրաստանից է (մ.թ.ա. 6000), Իրան (մ.թ.ա. 5000 թվական) և Սիցիլիա (մ.թ.ա. 4000 թվական) չնայած դրան կան ապացույցներ այն մասին, որ նմանատիպ ալկոհոլային խմիչք ավելի վաղ առկա էր Չինաստանում (մ.թ.ա. 7000 թվական)։ Գինին հասավ Բալկանյան թերակղզի մ.թ.ա. 4500 թ.-ին և օգտագործվում էր Հին Հունաստանում, Թրակիաում և Հռոմում։ Պատմության ընթացքում գինին օգտագործվել է իր հարբեցնող ազդեցության պատճառով։

Գինին երկար ժամանակ կարևոր դեր է խաղացել կրոնի մեջ։ Կարմիր գինին կապված էր հին եգիպտացիների արյան հետ և օգտագործվում էր ինչպես Դիոնիսոսի հունական պաշտամունքի, այնպես էլ հռոմեացիների կողմից իրենց Բակհանալիայում․ Հուդաիզմը այն ներառում է նաև Կիդդուշում և քրիստոնեություն՝ էվկարիսում։

Գոյություն ունեն գինիների տարբեր դասակարգումներ։ Հայաստանում ընդունված է գինիները դասակարգել ըստ սպիրտի և շաքարի պարունակության.

  • Սեղանի գինիներ
    • Անապակ գինի (շաքարի պարունակությունը ոչ ավել քան 0,3 % (3 գր/լիտր), սպիրտ՝ 9-13 %)։ Գինին «անապակ» է կոչվում, քանի որ դրանում շաքարը գրեթե ամբողջությամբ խմորման է ենթարկվել։
    • Անապակ հատուկ (սպիրտ՝ 14-16 %, շաքար՝ մինչև 3 գր/լիտր)
    • Կիսաանապակ (սպիրտ՝ 9-13 %, շաքար՝ 5-30 գր/լիտր)
    • Կիսաքաղցր (սպիրտ՝ 9-12 %, շաքար՝ 30-80 գր/լիտր)
  • Հատուկ (թնդացված)
    • Թունդ (սպիրտ՝ 17-21 %, շաքար՝ 30-120 գր/լիտր)
    • Քաղցր (սպիրտ՝ 14-20 %, շաքար՝ մինչև 15գր/լիտր)
    • Կիսաաղանդերային (սպիրտ՝14-16 %, շաքար՝ 50-120 գր/լիտր)
    • Աղանդերային (սպիրտ՝ 15-17 %, շաքար՝ 160-200 գր/լիտր)
    • Լիկյորային (սպիրտ՝ 12-16 %, շաքար՝ 210-300 գր/լիտր)
  • Բուրավետացված գինիներ (սպիրտ՝ 16-18 %, շաքար՝ մինչև 6-16 %)
  • Փրփրուն գինիներ, որոնք խմորման ժամանակ հարստացվում են ածխաթթու գազով։ Ամենահայտնի փրփրուն գինին է շամպայնը, որը պատրաստվում է Ֆրանսիայի Շամպան նահանգում հայտնաբերված տեխնոլոգիայով։
    • Բրյուտ - կյուվե (սպիրտ՝ 9-13 %, շաքար՝ 0 գր/լիտր)
    • Էքստրաբրյուտ (սպիրտ՝ 9-13 %, շաքար՝ 3-6 գր/լիտր)
    • Բրյուտ (սպիրտ՝ 9-13 %, շաքար՝ մինչև 15 գր/լիտր)

Կա տարածված կարծիք, որ գինու չափավոր օգտագործումը նվազեցնում է սրտանոթային համակարգի հիվանդությունների առաջացման ռիսկը, սակայն վերջին տարիներին տպագրված գիտական հետազոտությունները նման կապ չեն գտել[1]։ Ալկոհոլը անգամ քիչ քանակներով օգտագործելու դեպքում բարձրացնում է որոշ տեսակի քաղցկեղների առաջացման ռիսկը[2][3]։

Պատմություն խմբագրել

Գինին ավելին է, քան ՝սոսկ խմիչքը։ Այն ստեղծում է տրամադրություն, բացում սրտերը և մտքերը, սակայն նախքան ձեռքը գինով լի հերթական ըմպանակին պարզելը արժե հիշել Օմար Խայամի անմահ խոսքերը.

խմելն արատ չէ բնավ, այլ՝ խելքի նշան

իմաստունը գիտե խմել. ում հետ և որտեղ

հոգին հարբում է խոսքից աարատ,

երբ հրճվանքն ու սերն են սեղանին իշխան[4]:

 
Մուտքը դեպի Արենի-1 քարանձավ, Հայաստանի հարավում, Արենի քաղաքի մոտակայքում. Քարանձավը աշխարհի ամենահին հայտնի գինու գործարանի և աշխարհի ամենահին հայտնի կաշվե կոշիկի հայտնաբերման վայրն է.

Խաղողի գինու և խաղողագործության ամենավաղ հնագիտական ապացույցները թվագրվում են մ.թ.ա. 6000-5800 թվականներին ժամանակակից Վրաստանի[5][6] տարածքում։ Հնագիտական և գենետիկ ապացույցները վկայում են, որ այնուամենայնիվ գինու ամենավաղ արտադրությունը համեմատաբար ավելի ուշ է եղել, հավանաբար տեղի է ունեցել Հարավային Կովկասում, որն ընդգրկում է Հայաստանը և Վրաստանը, կամ Արևմտյան Ասիայում (Հայկական լեռնաշխարհ և հյուսիսային Իրան)[7][8]։

Հայտնաբերվել է խաղողի վրա հիմնված ֆերմենտացված ըմպելիքի ամենավաղ ապացույցը Չինաստան(մ.թ.ա. 7000 թ.) և գինու ամենավաղ ապացույցը Վրաստան (մ.թ.ա. 6000 թ.)[9][10][11], Իրան (մ.թ.ա. 5000 թ.), և Սիցիլիա (մ.թ.ա. 4000 թ.). Գինու արտադրության օբյեկտի ամենավաղ ապացույցն է Արենա-1 գինու գործարան Հայաստանում, որը ամենաքիչը 6100 տարեկան է.

 
Արևելյան աստիճաններով ռելիեֆի առանձնահատկություն Ապադանաում, Պերսեպոլիսում, պատկերելով Հայերին թագավորին կուժով գինի բերելուց։

Հնագետների 2003 թվականի զեկույցում նշվում է բրինձի խաղողի հետ խառնվելու հավանականության մասին, խառը խմորիչ խմիչքներ արտադրելու համար Չինաստանում, մ.թ.ա յոթերորդ հազարամյակի առաջին կեսերին։ Հենանի նեոլիթյան տեղանքում պատրաստված կավե ամանեղենի մեջ պարունակվում էին գինեթթվի և այլ օրգանական միացությունների հետքեր, որոնք սովորաբար հանդիպում են գինու մեջ։ Այնուամենայնիվ, տարածաշրջանի բնիկների համար նախատեսված այլ պտուղներ, ինչպիսին է ալոճը, չի կարելի բացառել[12][13]։ Եթե այս ըմպելիքները, որոնք, կարծես, բրնձի գինու նախորդներն են, ներառում են խաղող ավելի, քան այլ մրգեր, դրանք կլինեին Չինաստանի մի քանի տասնյակ բնիկ վայրի վայրերից որևէ մեկինը ավելի շուտ, քան խաղող մշակովին ”, որը ներդրվեց այնտեղ 6000 տարի անց.[12]

Գինու մշակույթի տարածումը դեպի արևմուտք, ամենայն հավանականությամբ, պայմանավորված էր Փյունիկիացիների կողմից, որոնք տարածվում էին քաղաք-պետություն մի բազայից դեպի Միջերկրական ծովի ափերի մոտ այսօրվա Սիրիա, Լիբանան, Իսրայել, և Պաղեստին[14]։ Բիբլոսի գինիները արտահանվում էին Հին Եգիպտոս, այնուհետև ամբողջ Միջերկրական ծովի հարակից երկրներ։ Ապացույցները ներառում են փյունիկյանական երկու նավեր՝ մ.թ.ա. 750 թվականից, որոնք հայտնաբերվել են Ռոբերտ Բալլարդի կողմից, որի գինու բեռը դեռևս անձեռնմխելի էր[15]։ Որպես գինու առաջին մեծ առևտրականները, փյունիկացիները կարծես դա պաշտպանել են ձիթայուղի մի շերտի օքսիդացումից, փյունիկացիները այն պաշտպանել են օքսիդացումից ձիթայուղի մի շերտով, որին հաջորդել է սոճու և խեժի կնիքը։ Չնայած նրան, որ Նուգարական մշակույթում` Սարդինայում կար սովորություն գինի խմել, նախքան փյունիկացիների գալը[16][17]։

 
Վրաստան, Կվեվրի հին գինու անոթ

Պերսեպոլիսում գտնվող Ապադանա պալատի ամենավաղ մնացորդները(Մ.թ.ա. 515 թ) ներառում են Աքեմենյան կայսրության ենթակա ժողովուրդների զինվորներին պատկերող քանդակներ, որոնք նվերներ են բերում Աքեմենյան թագավորին, նրանց հետ հայերը բերում են իրենց հանրահայտ գինին։

Գրական հիշատակումները գինու մասին շատ են Հոմերոսի աշխատություներում (մ.թ.ա. 8-րդ դար, բայց հնարավոր է` հիշատակվի ավելի վաղ ստեղծագործություններում), Ալկմանի (մ.թ.ա. 7-րդ դար) և այլոց։ Հին Եգիպտոսում 36 գինիներից 6-ը ամֆորաում գտնվեցին թագավորի՝ Թութանհամոնի գերեզմանում, որը կրում էր «Խաի» անունը, արքայական գինեգործ[18]։ Գինու հետքեր են հայտնաբերվել նաև Կենտրոնական Ասիայում, Սինծիանում՝ ժամանակակից Չինաստան, մ.թ.ա. երկրորդ և առաջին հազարամյակներին[19]։

Գինու դիետիկ հատկությունները խմբագրել

Գինին օժտված է մարդու համար արժեքավոր մի շարք հատկություններով՝

  • պարունակում է ֆերմենտներ, որոնք օրգանիզմում նպաստում են նյութափոխանակությանը,
  • ունի հականեխիչ հատկություններ,
  • կարմիր գինիներն օժտված են P-վիտամինային ակտիվությամբ, օրգանիզմից հեռացնում են թունավոր նյութերը,
  • ամրացնում է զարկերակները, կարմիր գինիները նպաստում են ճարպային նստվածքների և սրտի իշեմիկ հիվանդությունների նվազմանը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Stockwell, Tim; Zhao, Jinhui; Panwar, Sapna; Roemer, Audra; Naimi, Timothy; Chikritzhs, Tanya (2016-3). «Do "Moderate" Drinkers Have Reduced Mortality Risk? A Systematic Review and Meta-Analysis of Alcohol Consumption and All-Cause Mortality». Journal of Studies on Alcohol and Drugs. 77 (2): 185–198. doi:10.15288/jsad.2016.77.185. ISSN 1937-1888. PMC PMCPMC4803651. PMID 26997174. {{cite journal}}: Check |pmc= value (օգնություն)
  2. «Alcohol and Cancer Risk». National Cancer Institute (անգլերեն). 2018 թ․ սեպտեմբերի 17. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 19-ին.
  3. Bagnardi, V.; Rota, M.; Botteri, E.; Tramacere, I.; Islami, F.; Fedirko, V.; Scotti, L.; Jenab, M.; Turati, F. (2013-2). «Light alcohol drinking and cancer: a meta-analysis». Annals of Oncology: Official Journal of the European Society for Medical Oncology. 24 (2): 301–308. doi:10.1093/annonc/mds337. ISSN 1569-8041. PMID 22910838.
  4. Իրերի և մարդկանց պատմություն. նե. էջեր 50–51.
  5. «Georgia made 'world's oldest wine'». BBC News. 2017 թ․ նոյեմբերի 13.
  6. McGovern, Patrick; Jalabadze, Mindia; և այլք: (2017 թ․ նոյեմբերի 28). «Early Neolithic wine of Georgia in the South Caucasus». Proceedings of the National Academy of Sciences. 114 (48): E10309–E10318. doi:10.1073/pnas.1714728114. PMC 5715782. PMID 29133421.
  7. Abigail Tucker. «The Beer Archaeologist». Smithsonian.
  8. «Grape Wine».
  9. Spilling, Michael; Wong, Winnie (2008). Cultures of The World Georgia. էջ 128. ISBN 978-0-7614-3033-9.
  10. «Unearthing Georgia's wine heritage».
  11. «Georgian wines: older and wiser». Financial Times.
  12. 12,0 12,1 Patrick E. McGovern; և այլք: (2003 թ․ սեպտեմբերի 30). «Fermented beverages of pre- and proto-historic China». Proceedings of the National Academy of Sciences. The National Academy of Sciences. 101 (51): 17593–17598. doi:10.1073/pnas.0407921102. PMC 539767. PMID 15590771.
  13. «Penn Museum Archaeochemist And International Scholars Confirm 9,000-Year History Of Chinese Fermented Beverages». ScienceDaily. ScienceDaily LLC. 2004 թ․ դեկտեմբերի 24.
  14. McGovern, Patrick E. 2003. Ancient wine: the search for the origins of viniculture. Princeton University Press
  15. MIT տեխնոլոգիան օգնում է քարտեզագրել հին փյունիկյան նավաբեկությունները MIT- ի մամլո հաղորդագրության մեջ։
  16. http://preistoriadelcibo.iipp.it/contributi/3_32.pdf
  17. https://www.academia.edu/26617302/La_Tomba_di_Giganti_del_nuraghe_Arrubiu_di_Orroli_CA_o_La_Tomba_della_Spada_
  18. Johnson, Hugh (1989). Vintage: The Story of Wine. Simon and Schuster. էջ 32. ISBN 978-0-671-68702-1.
  19. Rong, Xu Gan; Bao Tong Fa. «Wine Production in China». Grandiose Survey of Chinese Alcoholic Drinks and Beverages. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 25-ին.
 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Գինի հոդվածին
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 72