Արքիլոքոս

Արքիլոքոս (հունարեն՝ Αρχίλοχος, մ.թ.ա. 7-րդ դարի առաջին կես), Հին Հունաստանի խոշոր բանաստեղծներից։ Կալլինոսի և Տիրտեոսի ժամանակակիցը։

Արքիլոքոս հին հունարեն՝ Ἀρχίλοχος
Ծնվել է	մ. թ. ա. 688
Ծննդավայր	Պարոս (կղզի), Paros Municipality, Paros Regional Unit, Հարավային Եգեյան կղզիներ, Հունաստան
Մահացել է	մոտ մ. թ. ա. 645
Մահվան վայր	Նակսոս, Naxos and Lesser Cyclades Municipality, Naxos Regional Unit, Հարավային Եգեյան կղզիներ, Հունաստան
Մասնագիտություն	բանաստեղծ, գրող, էպիգրամաների հեղինակ և elegist
Ծնողներ	հայր՝ Telesicles?
Archilochos Վիքիպահեստում

Արքիլիքոսը գրել է էլեգիաներ, բայց ավելի հռչակվել է իր յամբերով։ Յամբում համարվում է առաջինը և հիմնադիրը։ Հին հույները նրան դասում էին Հոմերոսին, Պինդարոսին և Սոֆոկլեսին հավասար։

Կենսագրություն

Արքիլոսը ապրել է մ.թ.ա. 7-րդ դարի առաջին կեսին։ Ծնվել է Փարոս կղզում, որի բնակիչները հոնիացիներ էին։ Նրա հայրը՝ Թելեսիկլեսը քուրմ էր, իսկ մայրը՝ Էնիպոն, ստրկուհի։ Իր կյանքի մասին, ինչպես Հեսիոդոսը, տեղեկություն հաղորդում է ինքը՝ բանաստեղծը։ Ունեցել է փոթորկալից կյանք, շարունակ հալածվել է ու վարել աղքատ ու թափառական կյանք, հանդիպել է շատ ձախորդությունների։ Աղքատությունը ստիպում է թողնել հայրենի Փարոսը և գաղթել Թասոս կղզի, որը հարուստ էր ոսկով և ուներ արգավանդ հող։ Հնագույն ժամանակ փյունեկիցիներն էին մշակում կղզու ոսկին։ Կղզու այս հարստությունը գրավում էր փարոսցիներին, որոնք գաղթում էին Թասոս և բնակություն հաստատում այստեղ։ Փարոսցիների երազանքը չի իրականանում այստեղ, քանի որ տեղացիները չեն ցանկանում ընդունել նորեկներին։ տեղի է ունենում պատերազմ, որին մասնակցում է նաև Արքիլոքսը որպես զինվոր։ Նա գրում է. «Ես միաժամանակ սպասավորում եմ Արեսին և ծանոթ եմ մուսաների սիրազեղ պարգևներին»։ «Այստեղ իմ նիզակն է իմ հացը, այստեղ իմ նիզակումն է իմ գինին»։

Արքիլոքոսը տեսնելով, որ իր կյանքին վտանգ է սպառնում, թողնում է Թասոսը և հեռանում։ Նա թափառում է Հունաստանի զանազան կողմերը, շրջում է քաղաքներ և չի գտնում կայուն հանգրվան։ Կյանքի պայմանները դառնացրել էին նրան։ Նա կոպիտ ու թունավոր արտահայտություններով հարձակվում էր ամենքի վրա, վիրավորում իր ոտանավորներով։ Հարենի Փարոսը թողնելիս նա գրում էր ատելությամբ լցված. «Կորչի՛ Փարոսը, ես ատում եմ նրա թզենիները, ծովի աղմուկը»։ Իր խայթող լեզվի և թունավոր գրչի պատճառով նա վաստակել էր շատ հակառակորդներ։ Ահա ինչ է գրել Պինդարոսը՝ «Ես պետք է խուսափեմ խայթիչ ճառերից. ես տեսել եմ Արքիլոքոսին, որ սիրում էր խարազանել մարդկանց, որը վաստակեց ատելություն և հաճախ գտնվում էր անօգնական կացության մեջ»։

Արքիլոքոսին թափառումները տարել են նաև Իտալիա։ Նա իր երգերի նյութ է դարձրել Սիրիս քաղաքի գեղեցկությունը։

Պատմում են, Որ Արքիլոքսը սիրել է Լիկամբոս անունով մի հարուստի աղջկա՝ Նեոբուլային։ Լիկամբուսը խոստանում է իր դստերը տալ բանաստեղծին, բայց հետո մերժում է։ Վիրավորված բանաստեղծը շարադրում է թունավոր յամբեր, որոնք հուսահատության են հասցնում Լիկամբոսին։ Ավանդությունն ասում է, որ Լիկամբոսն իր երեք աղջիկների հետ ինքնասպանություն են գործում։

Հետագա շրջանի բանաստեղծները օգտագործելով այս ավանդույթը, տողեր են նվիրել բանաստեղծին։ Նրանցից մեկը՝ Հետուլիկոսը Արքիլոքոսին նվիրել է հետևյալ էպիգրամը. «Այստեղ, ծովի եզերքին հանգչում է Արքիլոքոսը, որն իր բանաստեղծական դառը արցունքները միացրել է օձի թունավոր մաղձի հետ և արյունով ցեղել Հելիկոնի բարձունքները։ Այդ լավ գիտե, մանավանդ, Լիկամբոսը, որ ողբաց երեք գերեզմանի վրա իր աղջիկների ճակատագիրը։ Կամաց քայլի՛ր, անցո՛րդ, զգո՛ւյշ, որ չզարթնացնես բարկացկոտ բոռերին, որոնք քնած են այստեղ, գերեզմանի վրա»։

Իր մահից առաջ Արքիլիքոսը կրկին գալիս է Փարոս։ Նա սպանվում է Նաքսոս կղզու բնակիչների դեմ մղվող պատերազմում։

Ստեղծագործությունը

Արքիլոքոսի գործերից մագաղաթի վրա

Պլատոնը Արքիլոքոսին համարում էր ամենից իմաստունը, իսկ Ալեքսանդրիայի քննադատները համարում էին յամբեր գրող բոլոր բանաստեղծներից առաջինը և ամենից խոշորը։

Արքիլիքոսի ստեղծագործական ժանրը բազմազան է։ Նա գրել է յամբեր, էլեգիաներ, նույնիսկ հիմներ։

Էլեգիաների մեջ, որոնք ուղղված են եղել իր բարեկամներին ու ծանոթներին, նա արտահայտել է իր առօրյա գործերը, իր տրամադրությունները։

Յամբերի միջոցով նա ծաղրել է հատկապես հասարակական գործիչներին, քաղաքացիներին, առանց խտրության և առանց քաշվելու գործածելով խիստ լեզու, արտահայտել է իր զգացմունքները, «իր կրքերը», այն ամենը, ինչ հուզել է իրեն։

Արքիլոքսի ստեղծագործությունը ամբողջովին չի պահպանվել, սակայ, ինչ որ պահպանվել է, վկայում է նրա խոշոր տաղանդի մասին։ Արքիլոքսից մեզ հասել է 200-250 ոտանավոր։ Նրա՝ մեզ հասած այդ սակավաթիվ բեկորներն ի վիճակի չեն լիովին և ամբողջովին բնորոշելու նրա մեծությունը, նրա բովանդակությունը, զգացմունքների խորությունը և ստեղծագործական թափը։ Այդ հաստատում են, սակայն, բանաստեղծի մասին հույն և հռոմեացի գրողների տվյալները։

Արքիլոքսն առաջինը եղավ, որ հունական քնարերգության մեջ ստեղծեց յամբը որպես ստեղծագործական նոր ոճ և վերջնականորեն խզեց իր կապերը դյուցազներգության հետ, որի ազդեցությամբ գրում էին հունական բանաստեղծները մինչև Արքիլոքսը։

Աղբյուրներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արքիլոքոս» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 157)։