C-քվարկ

c-քվարկ
հմայված քվարկ
Ենթադաս	քվարկ և տարրական մասնիկներ
Տեսակ	ներատոմային մասնիկ
Կազմություն	Տարրական մասնիկ
Վիճակագրություն	Ֆերմիոնային
Սերունդ	Երկրորդ
Հիմնարար փոխազդեցություններ	Էլեկտրամագնիսականություն; Ձգողականություն; Թույլ ; Ուժեղ
Նշանակումը	c
Հակամասնիկ	c-հակաքվարկ, հմայված հակաքվարկ
Տեսություն	Շելդոն Գլեշոու, Իոանես Իլոպուլոս, Լուչիանո Մայանիի, 1970 թ.
Հայտնագործում	Բերթոն Ռիխտեր (SLAC), Սամուել Թինգ (BNL), 1974 թ.
Զանգված	1.29 ԳէՎ/c2
Տրոհում	Տարօրինակ քվարկ (~95%), Ներքև-քվարկ (~5%)
Էլեկտրական լիցք	+2⁄3 e
Սպին	1⁄2
Զույգություն	1
Մոնտե Կարլո դրույթով համար	4

c-քվարկ, հմայված քվարկ (որտեղից էլ նշանակումը՝ անգլ.՝ charm՝ հմայք, ըստ զանգվածի մեծության երրորդ քվարկը, տարրական մասնիկ։ Հմայված քվարկները հայտնաբերվել են հադրոններում՝ քվարկներից կազմված ներատոմային մասնիկներում։ Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններից են ψ-մեզոնը, D-մեզոնը, հմայված սիգմա-բարիոնը և այլն։

Տարօրինակ քվարկի հետ միասին հմայված քվարկը պատկանում է տարրական մասնիկների երկրորդ սերնդին։ Էլեկտրական լիցքը +²⁄₃ e է, զանգվածը՝ մոտ 1.29 ԳէՎ/c²^[1]։ Մյուս բոլոր քվարկների նման հմայված քվարկը ½ սպինով ֆերմիոն է և մասնակցում է բոլոր չորս հիմնարար փոխազդեցություններին՝ գրավիտացիային, էլեկտրամագնիսականությանը, թույլ և ուժեղ փոխազդեցություններին։ Հմայված քվարկի հակամասնիկը հմայված հակաքվարկն է (անգլիալեզու գրականության մեջ կոչվում է նաև հակահմայված քվարկ կամ պարզապես հակահմայք), որը տարբերվում է նրանից միայն որոշ մեծությունների նշանով։

Այս չորրորդ քվարկի գոյությունը մոտ 1964 թ. կանխագուշակել են մի շարք գիտնականներ (օրինակ՝ Ջեյմս Բյորկենը և Շելդոն Գլեշոուն^[4]), սակայն կանխատեսումը սովորաբար վերագրվում է Շելդոն Գլեշոուին, Իոանես Իլոպուլոսին և Լուչիանո Մայանիին 1970 թ. (ԳԻՄ-մեխանիզմ)^[5]։ Հայտնաբերված առաջին հմայված մասնիկը (հմայված քվարկ պարունակող մասնիկը) փսի-մեզոնն էր, որը հայտնաբերվեց Ստանֆորդի գծային արագացուցչային կենտրոնում (SLAC), Բերթոն Ռիխտերի ղեկավարությամբ^[6], մեկ ուրիշ հայտնաբերում գրանցվեց Բրուքհեյվնի ազգային լաբորատորիայում (BNL), Սամուել Թինգի ղեկավարությամբ^[7]։

1974 թ. փսի-մեզոնի, հետևաբար (հմայված քվարկի) հայտնագործումը սկիզբ դրեց մի շարք կարևորագույն հայտնագործությունների, որոնք միասին հայտնի են ֆիզկայի Նոյեմբերյան հեղափոխություն անունով։

Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններ խմբագրել

Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններից են՝

D-մեզոնը, պարունակում է հմայված քվարկ (կամ նրա հակամասնիկը) և վերև կամ ներքև քվարկ։
Տարօրինակ D-մեզոնը պարունակում է հմայված քվարկ և տարօրինակ քվարկ։
Փսի մասնիկը պարունակում է հմայված քվարկ և հմայված հակաքվարկ։
Հմայված բարիոնները (օրինակ՝ հմայված լամբդա-պլյուս)։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 K. Nakamura et al. (Particle Data Group) (2011)։ «PDGLive Particle Summary 'Quarks (u, d, s, c, b, t, b', t', Free)'»։ Particle Data Group։ Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 8–ին
↑ Carl Rod Nave։ «Transformation of Quark Flavors by the Weak Interaction»։ Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6–ին։ «The c quark has about 5% probability of decaying into a d quark instead of an s quark.»
↑ K. Nakamura և այլք: (2010)։ «Review of Particles Physics: The CKM Quark-Mixing Matrix»։ J. Phys. G 37 (75021): 150
↑ B.J. Bjorken, S.L. Glashow, Glashow (1964)։ «Elementary particles and SU(4)»։ Physics Letters 11 (3): 255–257։ Bibcode:1964PhL....11..255B։ doi:10.1016/0031-9163(64)90433-0
↑ S.L. Glashow, J. Iliopoulos, L. Maiani, Iliopoulos, Maiani (1970)։ «Weak Interactions with Lepton–Hadron Symmetry»։ Physical Review D 2 (7): 1285–1292։ Bibcode:1970PhRvD...2.1285G։ doi:10.1103/PhysRevD.2.1285
↑ J.-E. Augustin, Boyarski A., Breidenbach M., Bulos F., Dakin J., Feldman G., Fischer G., Fryberger D., Hanson G., Jean-Marie B., Larsen R., Lüth V., Lynch H., Lyon D., Morehouse C., Paterson J., Perl M., Richter B., Rapidis P., Schwitters R., Tanenbaum W., Vannucci F., Abrams G., Briggs D., Chinowsky W., Friedberg C., Goldhaber G., Hollebeek R., Kadyk J., Lulu B. (1974)։ «Discovery of a Narrow Resonance in e⁺e⁻ Annihilation»։ Physical Review Letters 33 (23): 1406։ Bibcode:1974PhRvL..33.1406A։ doi:10.1103/PhysRevLett.33.1406
↑ J.J. Aubert և այլք: (1974)։ «Experimental Observation of a Heavy Particle J»։ Physical Review Letters 33 (23): 1404։ Bibcode:1974PhRvL..33.1404A։ doi:10.1103/PhysRevLett.33.1404

Գրականություն խմբագրել

R. Nave։ «Quarks»։ HyperPhysics։ Georgia State University, Department of Physics and Astronomy։ Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 29
A. Pickering (1984)։ Constructing Quarks։ University of Chicago Press։ էջեր 114–125։ ISBN 0-226-66799-5

[PDG2011-1] 1,0 ^1,1 K. Nakamura et al. (Particle Data Group) (2011)։ «PDGLive Particle Summary 'Quarks (u, d, s, c, b, t, b', t', Free)'»։ Particle Data Group։ Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 8–ին

[hyperphysics-2] Carl Rod Nave։ «Transformation of Quark Flavors by the Weak Interaction»։ Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6–ին։ «The c quark has about 5% probability of decaying into a d quark instead of an s quark.»

[PDG2010_CKM-3] K. Nakamura և այլք: (2010)։ «Review of Particles Physics: The CKM Quark-Mixing Matrix»։ J. Phys. G 37 (75021): 150

[4] B.J. Bjorken, S.L. Glashow, Glashow (1964)։ «Elementary particles and SU(4)»։ Physics Letters 11 (3): 255–257։ Bibcode:1964PhL....11..255B։ doi:10.1016/0031-9163(64)90433-0

[5] S.L. Glashow, J. Iliopoulos, L. Maiani, Iliopoulos, Maiani (1970)։ «Weak Interactions with Lepton–Hadron Symmetry»։ Physical Review D 2 (7): 1285–1292։ Bibcode:1970PhRvD...2.1285G։ doi:10.1103/PhysRevD.2.1285

[6] J.-E. Augustin, Boyarski A., Breidenbach M., Bulos F., Dakin J., Feldman G., Fischer G., Fryberger D., Hanson G., Jean-Marie B., Larsen R., Lüth V., Lynch H., Lyon D., Morehouse C., Paterson J., Perl M., Richter B., Rapidis P., Schwitters R., Tanenbaum W., Vannucci F., Abrams G., Briggs D., Chinowsky W., Friedberg C., Goldhaber G., Hollebeek R., Kadyk J., Lulu B. (1974)։ «Discovery of a Narrow Resonance in e⁺e⁻ Annihilation»։ Physical Review Letters 33 (23): 1406։ Bibcode:1974PhRvL..33.1406A։ doi:10.1103/PhysRevLett.33.1406

[7] J.J. Aubert և այլք: (1974)։ «Experimental Observation of a Heavy Particle J»։ Physical Review Letters 33 (23): 1404։ Bibcode:1974PhRvL..33.1404A։ doi:10.1103/PhysRevLett.33.1404

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]