Օլեգ (Մորավիայի իշխան)
Օլեգ (ռուս.՝ Олег Моравский), ռուս իշխան, ով կառավարել է Մորավիայում 940-949 թվագրումից ի վեր Ժերոտինսկի կոմսերի հնագույն Մորավական ընտանիքի ներկայացուցիչնեը իրենից են ծագել[[1]։
| Օլեգ | |
|---|---|
| Մասնագիտություն | միապետ |
Մորավիայի պատմության մեջ Չեխիայի թագավորության կողմից արքայազն Օլեգի կառավարման ժամանակաշրջանը ճանաչված չէ։ Օլեգի ծագման և գործունեության մասին տեղեկությունները գալիս են XVI—XVII դարերի վերջին լեհ-չեխական աղբյուրներից և կապված են Մորավիայում Ժերոտինների մասին վկայությունների հետ[1]։
Ծագում խմբագրել
1593 թվականին լույս է տեսել Բարդուղիմեոս Պապրոցկիի «Zrdcadlo slavneho Morawskeho» պատմական աշխատությունը, որում Օլեգ Մորավսկին կոչվում է Օլեգ Սվյատոսլավիչի (Կոլգայի որդի) և Կիևի իշխան Յարոպոլկ Սվյատոսլավիչի եղբոր որդին (979)։ Քաղաքացիական ընդհարումների արդյունքում արքայազն Օլեգը փախավ Մորավիա, որտեղ հիմնեց Ժերոտինների ընտանիքը։ Պապրոցկին տոհմի սկիզբը թվագրում է 861 թվականը։ Հին ռուսական պատմության մասին Պապրոցկին տեղեկանում է Սիգիզմունդ Հերբերշտեյնի «Записки о Московитских делах» աշխատությունից, որը հրապարակվել է 1549 թվականին։ Պապրոսկին հայտնում է մի հետաքրքիր մանրամասն, որ Օլեգը ուներ «թշնամի» մականունը և իր ամբողջ ընտանիքը՝ «թշնամիներ» մականունը, որից հասկանալի է դառնում հին ռուսական «варяг, от рода варяжского» ասվածը[1]։
Более полные сведения о русском князе Олеге содержались в генеалогическом трудеՌուս արքայազն Օլեգի մասին ավելի ամբողջական տեղեկատվություն պարունակվում էր տոհմաբանական աշխատության մեջ՝ «De origine baronum a Zierotin» (մոտ 1620 թ.), որը գրվել է Ժերոտինսկիների հրամանով չեխ գրող և ուսուցիչ Յան Ամոս Կոմենսկու կողմից, ով իր տրամադրության տակ ուներ հին ձեռագրեր։ Նրա աշխատության բովանդակությունը հայտնի է չեխ պատմաբան Թոմաս Պեշինայի լատիներեն «Mars Moravicus» (1677) աշխատության վերապատմումից։
Tomasz Peszyna-ն ասում է.
Զզվելով Բոլեսլավի կատարած եղբայրասպանությունից՝ Մորավիան ամբողջությամբ բաժանվեց Բոհեմական կայսրությունից, որպեսզի, ինչպես նախկինում, ունենա իր սեփական իշխանությունը, որը դարձավ ռուս իշխանների ընտանիքից՝ Յարոպոլկի եղբորորդի Օլեգ անունով Կիևի իշխանը կամ Օլգայի եղբայրը, ով Յարոպոլկի հոր՝ Իգորի կինն էր[2]։
Արևմտյան սլավոնական միջնադարյան պատմաբանները վատ կողմնորոշված էին Կիևյան Ռուսիայի իշխանական ծագումնաբանության մեջ։ Օլեգի ազգակցական կապի երկու տարբերակներից, որոնք նախանշել է Պեշինան, պետք է ընտրել երկրորդը՝ նրա գործունեության ժամանակի առումով ժամանակագրական համապատասխանություն հաստատելու համար։ Օլեգը արքայադուստր Օլգայի եղբայրն էր։ Եթե նա լիներ Յարոպոլկի եղբոր որդին, նա չէր կարող փախչել Մորավիա նույնիսկ Յարոպոլկի հոր՝ Սվյատոսլավի ծնվելուց առաջ։
Այս դեպքում Պապրոցկու «Колег, сын Колги» արտահայտությունը առաջ է բերում մարգարեական Օլեգի՝ որպես Օլեգ Մորավսկու հոր վարկածը[3]։ Այս վարկածը չի հաստատվում շատ պատմաբանների կողմից, սակայն գոյություն ունի որպես արժանահավատ ենթադրություն և օգտագործվել է սիրողական պատմական վերակառուցումների մեջ[4]։ Բացի այդ, հոր անունը որդուն փոխանցելը հակասում է հին ռուսական և սկանդինավյան ընտանեկան ավանդույթներին, նման փաստերը նշվում են որպես հազվադեպ բացառություններ։
Մորավիայի արքայազն խմբագրել
Ըստ Թոմաս Պեշինայի՝ Օլեգը Մորավիայի արքայազն է դարձել 940 թվականին։ Մորավիան, որը բնակեցված էր Մորավների սլավոնական ցեղով, այն ժամանակ ներկայացնում էր նախկին Մեծ Մորավիա նահանգի տարածքի միայն մի փոքր մասը, որն ենթարկվել է հունգարացիների հարձակմանը 906 թվականին։ Հունգարացիները Պանոնիա են գաղթել հյուսիսային Սևծովյան շրջանից պեչենեգների ճնշման տակ։ Մեծ Մորավիայի փլուզումը սկսվեց նույնիսկ հունգարների ներխուժումից առաջ. Չեխիան պոկվեց 895 թվականին Մորավիայի վերջին հայտնի կառավարիչ Մոյմիր II-ի օրոք, և ոչինչ հայտնի չէ Մորավիայի տարածքային սահմանների մասին՝ որպես Չեխիայի Իշխանության մաս։ Տեղեկություններ չկան նաև 940-ական թվականներին հունգարների հետ մորավացիների պայքարի մասին, բացառությամբ Թոմաշ Պեշինայի պատմության։ Օլեգը օգնություն ստացավ հյուսիսից արքայազն Զեմոմիսլից և Ռուսաստանից իր հարազատներից։ Մի քանի տարվա պայքարից հետո հունգարացիները գրավեցին Մորավիայի մայրաքաղաք Վելեգրադը[5]։ 949 թվականին Բրունում տեղի ունեցած մարտերից մեկում հունգարացիները դարանակալելով՝Օլեգի բանակը շրջափակեցին, այնուհետև ամբողջովին ջախջախեցին նրան։ Փրկված զինվորների հետ Օլեգը գնաց Զեմոմիսլ, որտեղ էլ, ըստ Փեշինայի,կնքեց իր մահկանացուն։
Ավելի ուշ լեհ գրող Ստրեդովսկին (Стржедовский) հայտնում է Օլեգի վերադարձը Ռուսաստան նախքան նրա մահը 967 թ.․[5]
«967 թվականին Մորավիայի վերջին արքան՝ Օլեգը, ով ժամանակին աքսորվել էր Ռուսաստան՝ տարիքով ու հոգսերով կոտրված, այնտեղ ավարտեց իր օրերը...»[6]
Պատմագրություն խմբագրել
Մորավիայի վերջին թագավոր Օլեգի պատմության աղբյուրները մնում են անհայտ։ Բարտոշ Պապրոկին անդրադարձել է լեհական տարեգրությանը, Յան Ամոս Կոմենսկին կարող էր ձեռք բերել հին Մորավյան ձեռագիր Ժերոտինի արխիվներից։ Քանի որ հին ռուսական ծագումնաբանությունը ներկայացված է չափազանց շփոթված ձևով, պատմաբանները վստահորեն ենթադրում են աղբյուրի տեղական չեխա-լեհական ծագումը[7]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Филин Н. В. Глава VII. Летопись Яна Амоса Коменского и киевские предания о Елье Моровлине Արխիվացված 2007-09-06 Wayback Machine // Об историческом прототипе Ильи Муромца. // Армагеддон: альманах. — М., 1999. — № 7.
- ↑ Quippe Moravi parricidium Boleslai detestati, desuverunt ab imperio Bohemico omnes; et ut proprium, sicut antea, domi haberent Principem, cuidam pricipibus Russiae, nomine Olgo, nepoti Jaropolci Kygoviensium ducis, vel Olga, que erat Jori, patris Jaropolci uxor, fratri.
- ↑ Фризе Х. Ф. фон История польской церкви от начала христианства в Польше до нашего времени. Т.I. Варшава, 1895.
- ↑ Польский историк XVIII века Х. Ф. Фризе выдвигал версию, что Олег был сыном Вещего Олега и после смерти последнего был вынужден покинуть Русь из-за преследования князем Игорем.
- ↑ 5,0 5,1 Столица Моравии Велеград известна прежде всего тем, что там был похоронен славянский просветитель Мефодий. Местонахождение Велеграда точно не установлено.
- ↑ Stredowsky J. G. Sacrae Moraviae historia sive vita ss. Cyrili et Methudii. — Solisbacum, 1710.
- ↑ Флоровский А. В. Русское летописание и Я. А. Коменский // Летописи и хроники. Сб. статей. 1973. С. 312—316.