Քաղաքացիական պատերազմ Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետությունում (2004-2007)
Քաղաքացիական պատերազմ Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետությունում (2004-2007), սկսվել է Միշել Ջոտոդիայի գլխավորած Դեմոկրատական ուժերի միության (UFDR) ապստամբների ընդվզմամբ այն բանից հետո, երբ 2003 թվականի հեղաշրջման արդյունքում Ֆրանսուա Բոզիզեն դարձել է նախագահ։ Սակայն պայքարը սկսվել է միայն 2004 թվականին[1]։ Քաղաքացիական անկարգությունների հետևանքը 10 հազար ներքին տեղահանվածներն էին։
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | նոյեմբերի 23, 2004 |
| Վայր | Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն |
| Հակառակորդներ | |
|
| |
| Հրամանատարներ | |
|
| |
| Կողմերի ուժեր | |
|
| |
| Ռազմական կորուստներ | |
|
| |
Ապստամբությունը բաղկացած էր մի քանի ապստամբ խմբերից, որոնցից մի քանիսը չափերով շատ փոքր էին և ստեղծվել էին միայն հակամարտության վերջում։ Բացի UFDR-ից՝ հակամարտությունը ներառում էր Ժողովրդավարության վերականգնման ժողովրդական բանակը (CAR) (APRD), Կենտրոնական Աֆրիկայի ազատագրման համար Հայրենասիրական գործողությունների խումբը (GAPLC), Կենտրոնական Աֆրիկայի ազատագրողների շարժումը հանուն արդարության (MLCJ), Կենտրոնական Աֆրիկայի դեմոկրատական ճակատը (FDC) և Հանրապետական ուժերի միությունը (UFR):
2007-2012 թվականներին կնքված մի շարք խաղաղության համաձայնագրեր պետք է լուծեր հակամարտությունը։ Ամենակարևորը՝ «Գլոբալ խաղաղության համաձայնագիրը» (ստորագրվել է 2008 թվականի հունիսի 21-ին Լիբրևիլում, Գաբոն), առաջին անգամ ստորագրվել է ARPD, UFDR և FDPC խմբերի կողմից։ Համաձայնագիրը ներառում էր համաներում մինչև համաձայնագիրը պետության դեմ կատարված ցանկացած գործողության համար, նախկին ապստամբների զինաթափման, զորացրման և հասարակության մեջ ինտեգրման գործընթաց, ինչպես նաև կոչ էր անում զինվորականներին զբաղվել անհամաձայնություններով։ Այլ ապստամբ խմբերը միացել են համաձայնագրին ավելի ուշ, օրինակ՝ UFR-ն 2008 թվականի դեկտեմբերի 15-ին։ Միակ խոշոր խումբը, որն այդ ժամանակ չի ստորագրել համաձայնագիրը, CPJP-ն էր, որը շարունակել է իր գործունեությունը և կնքել խաղաղության պայմանագիր կառավարության հետ միայն 2012 թվականի օգոստոսին 25-ին։
Ժամանակագրություն խմբագրել
2004 խմբագրել
2004 թվականի նոյեմբերին Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետության հյուսիս-արևելքում գտնվող Բիրաո քաղաքի վրա հարձակման հետևանքով զոհվել է առնվազն 20 մարդ։
2006 խմբագրել
Նոյեմբերի 8-ին հազարավոր մարդիկ երթով շարժվել են դեպի Բանգի՝ ԿԱՀ-ի մայրաքաղաքը, և խնդրել կառավարական զորքերին դիմակայել UFDR-ին։ Կառավարության 20 անդամներ սպանվել են, իսկ ապստամբներից միայն երեքը զոհվել են այս հարձակման ժամանակ։
Հաստատվել է, որ UFDR-ի ձեռքն են անցել նաև մի քանի միավոր զրահատեխնիկա, այդ թվում՝ օդային մատակարարումների միջոցով (ինքնաթիռը վայրէջք է կատարել Բիրաոյում)։
2006 թվականի նոյեմբերի 13-ին UFDR-ը գրավել է Սեմ Կվանգջա քաղաքի (ԿԱՀ-ի հյուսիսում) մեկ երրորդը։ Ընդամենը երեք օր անց չորրորդ քաղաքը՝ Քուադան, գրավել են ապստամբները։ Երբ քաղաքի 20000 բնակիչները լսել են քաղաքը գրավելու UFDR-ի մտադրության մասին, մոտ 5000-10000 մարդ փախել է հարևան Գամբարի և Բանգի քաղաքներ։
Հաղորդվում է, որ UFDR-ը պլանավորել է գրավել Բրիա քաղաքը, թեև լուրեր են եղել, որ լրացուցիչ հարձակում է լինելու Նդելեի վրա։ 2006 թվականի դեկտեմբերին Չադի բանակի ստորաբաժանումները երեք բեռնատարներով հարձակվել են Բերնալի վրա, որը գտնվում էր Բետոկոյի մոտ, ազատագրել են բնակչությանը և գյուղից հեռացրել 32 կով, ինչպես նաև գյուղատնտեսական գործիքներ և գետնանուշով պարկեր։
2007 խմբագրել
Աբդուլայ Միսկինը FDPC-ի անունից հաշտության համաձայնագիր է ստորագրել կառավարության հետ 2007 թվականի փետրվարի 2-ին Սիրտում։ Համաձայնագիրը նախատեսում էր ռազմական գործողությունների դադարեցում, FDPC-ի մարտիկների բնակեցում և նրանց ինտեգրում Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետության բանակ, քաղբանտարկյալների ազատ արձակում, ինչպես նաև FDPC-ի մուտքը կառավարություն։
Բրիայում գտնվող UFDR-ի կենտրոնակայանի վրա ֆրանսիական Mirage ռմբակոծությունից հետո UFDR-ը և ԿԱՀ կառավարությունը խաղաղության համաձայնագիր են ստորագրել Բիրաոյում 2007 թվականի ապրիլի 1-ին։ Այս համաձայնագիրը նախատեսում էր UFDR-ի համաներում, նրա քաղաքական կուսակցության ճանաչում և մարտիկների ինտեգրում ազգային բանակին։ Մնացած ապստամբ խմբերը շարունակում էին պայքարել կառավարության դեմ։
2007 թվականի օգոստոսին Միսկինը նշանակվել է նախագահի խորհրդական, բայց մերժել է նշանակումը՝ ասելով, որ կառավարությունը խախտել է Սիրտի համաձայնագիրը՝ մասնավորապես նշելով, որ չի կարող իրեն պաշտպանել Միջազգային քրեական դատարանի կողմից հետապնդումից։ Դատարանը սկսել է հետաքննել բազմաթիվ ռազմական հանցագործություններ, որոնք իբր տեղի են ունեցել Պատասեի կառավարության դեմ Բոզիզեի հեղաշրջման փորձերի ժամանակ, որտեղ Միսկինը գլխավոր օգնականն էր։
2008 խմբագրել
2008 թվականի մայիսի 9-ին APRD-ն Լիբրևիլում հրադադարի և խաղաղության համաձայնագիր է ստորագրել կառավարության հետ։ Համաձայնագիրը ստորագրվել է CEDAW հատուկ կոմիտեի հովանու ներքո՝ Գաբոնի նախագահ Օմար Բոնգոյի գլխավորությամբ։ Ժան Ժակ Դեմաֆուն ստորագրել է APRD-ի անունից, իսկ նախարար Սիրակ Գոնդան՝ կառավարության անունից։ Ստեղծվել է վեց հոգուց բաղկացած խորհուրդ, որը վերահսկելու էր ձեռք բերված պայմանավորվածության պայմանների կատարումը։
APRD-ի հետ համաձայնագիրը ճանապարհ է հարթել հետագա խաղաղ բանակցությունների համար։ 2008 թվականի հունիսի 21-ին FDPC-ն միացել է APRD-ին և UFDR-ին՝ ստորագրելով Լիբրևիլի խաղաղության համաձայնագիրը, որը կրկնվել և ընդլայնվել է նախորդ երկու համաձայնագրերի պայմաններով։
2008 թվականի օգոստոսի 25-ին CPJP-ն վերջապես միացել է Լիբրևիլի համապարփակ համաձայնագրին։
2011 խմբագրել
CPJP-ն և UFDR-ը շարունակել են պայքարել ադամանդի արհեստագործական հանքավայրի վերահսկողության համար Բրայում՝ ԿԱՀ-ի արևմուտքում։ Ապրիլին CPJP-ն հայտարարել է, որ պատրաստ է ռազմական գործողությունների ավարտին, սակայն խաղաղ բանակցությունների նախաձեռնումը կախվածության մեջ է դրել կառավարության կողմից CPJP-ի նախկին ղեկավար Չարլզ Մասիի կարգավիճակի պարզաբանումից, որը համարվում էր անհետ կորած և ենթադրաբար սպանվել էր բանտում։ Կառավարության ուժեղացված ջանքերից և միջազգային միջնորդությունից հետո հունիսի 12-ին CPJP-ն հրադադարի մասին համաձայնագիր է ստորագրել կառավարության հետ։ Սակայն բռնությունները շուտով վերսկսվել են, և 2011 թվականի սեպտեմբերին արձանագրվել է մահվան ավելի քան 50 դեպք։ Հոկտեմբերի 8-ին CPJP-ն և UFDR-ը (այժմ՝ կառավարությանը կից) ստորագրել են Բանգիում խաղաղության համաձայնագիր՝ կոչ անելով ապառազմականացնել Բրիան։
2012 խմբագրել
2012 թվականի դեկտեմբերի 10-ին ապստամբ խմբավորումների հետ հակամարտությունը վերսկսվել է՝ նախագահ Բոզիզեին մեղադրելով իրենց ավելի վաղ պայմանավորվածության պայմանները խախտելու մեջ։ 2013 թվականի մարտի 24-ին ապստամբների նոր կոալիցիան, որը հայտնի է որպես Սելեկա, տապալել է Բոզիզեն և գրավել ԿԱՀ մայրաքաղաք Բանգուին։ Ապստամբների առաջնորդ Միշել Ջոտոդիան իրեն հռչակել է Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետության նախագահ[2][3]։
Մարդու իրավունքների խախտումներ և հանցագործություններ խմբագրել
Ըստ Human Rights Watch-ի՝ Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետության հյուսիսում հարյուրավոր խաղաղ բնակիչներ են զոհվել, ավելի քան 10000 տուն այրվել, մոտ 212000 մարդ տեղահանվել և ապրել է սարսափելի պայմաններում։
Հետևանքներ խմբագրել
Հետագա բանակցությունները հանգեցրել են խաղաղության համաձայնագրի 2008 թվականին ազգային միասնության կառավարություն ձևավորելու վերաբերյալ, և 2009 թվականի տեղական ընտրություններից, 2010 թվականի խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններից հետո և 2009 թվականի հունվարին ձևավորվել է նոր կառավարություն։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Raid on CAR town 'leaves 20 dead'».
- ↑ «В ЦАР произошёл очередной военный переворот. Мишель Джотодия провозгласил себя новым президентом страны». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 19-ին.
- ↑ «Lenta.ru: Мир: Конфликты: Лидер повстанцев провозгласил себя президентом ЦАР». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.