Վեստֆալյան ինքնիշխանություն

Վեստֆալյան ինքնիշխանություն (անգլ.՝ Westphalian sovereignty), որը հայտնի է նաև որպես Միջազգային հարաբերությունների Վեստֆալյան համակարգ, կամ պարզապես Վեստֆալյան համակարգ, միջազգային իրավունքի սկզբունքներից, համաձայն որի յուրաքանչյուր պետություն ունի սեփական տարածքի նկատմամբ բացառիկ ինքնիշխանություն (սուվերենություն)։ Այդ սկզբունքը գտնվում է ինքնիշխան պետությունների ժամանակակից միջազգային համակարգի հիմքում և ամրագրված է Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության կանոնադրության մեջ, որտեղ ասվում է հետևյալը. «Սույն կանոնադրության և ոչ մի դրույթ Միավորված ազգերի կազմակերպությանը չի լիազորում միջամտել որևէ պետության ներքին իրավասության հարցերին և չի պահանջում անդամներից նմանօրինակ հարցերը ներկայացնել լուծման սույն կանոնադրության կարգով,սակայն այս սկզբունքը չի վերաբերում գլուխ 7-ով նախատեսված հարկադրական միջոցների կիրառմանը։»[1][2]։ Համաձայն այդ գաղափարի, բոլոր պետությունները ունեն նույն չափի ինքնիշխանություն՝ անկախ իրենց տարածքի մեծությունից կամ փոքրությունից[3]։ Քաղաքագետները համակարծիք առ այն, որ այդ գաղափարը սկիզբ է առնում Վեստֆալյան հաշտությունից (1648), որը ավարտել է Երեսնամյա պատերազմը։ Այնուհետև չմիջամտության սկզբունքը զարգացել է 18-րդ դարում, 19-20-րդ դարերում հասել իր գագաթնակետին, սակայն բախվել է մի շարք խնդիրների, կապված է հումանիտար միջամտության հետ։

Վեստֆալյան համակարգի ժամանակակից խնդիրները և ձևափոխվող միջազգային համակարգը որոշ հետազոտողների համար հիմք է հանդիսանում պնդելու Հետվեստֆալյան համակարգի ընթացիկ կազմավորման մասին[4]։

Տես նաև խմբագրել

Գրականություն խմբագրել

  • John Agnew, Globalization and Sovereignty (2009)
  • T. Biersteker and C. Weber (eds.), State Sovereignty as Social Construct (1996)
  • Wendy Brown, Walled States, Waning Sovereignty (2010)
  • Hedley Bull, The Anarchical Society (1977)
  • Joseph Camilleri and Jim Falk, The End of Sovereignty?: The Politics of a Shrinking and Fragmenting World, Edward Elgar, Aldershot (1992)
  • Derek Croxton, "The Peace of Westphalia of 1648 and the Origins of Sovereignty," The International History Review vol. 21 (1999)
  • A. Claire Cutler, "Critical Reflections on the Westphalian Assumptions of International Law and Organization," Review of International Studies vol. 27 (2001)
  • M. Fowler and J. Bunck, Law, Power, and the Sovereign State (1995)
  • S. H. Hashmi (ed.), State Sovereignty: Change and Persistence in International Relations (1997)
  • F. H. Hinsley, Sovereignty (1986)
  • K. J. Holsti, Taming the Sovereigns (2004)
  • Robert Jackson, The Global Covenant (2000)
  • Henry Kissinger, World Order (2014)
  • Stephen Krasner, Sovereignty: Organized Hypocrisy (1999)
  • Stephen Krasner (ed.), Problematic Sovereignty (2001)
  • J.H. Leurdijk, Intervention in International Politics, Eisma BV, Leeuwarden, Netherlands (1986)
  • Andreas Osiander, "Sovereignty, International Relations, and the Westphalian Myth," International Organization vol. 55 (2001)
  • Daniel Philpott, Revolutions in Sovereignty (2001)
  • Cormac Shine, 'Treaties and Turning Points: The Thirty Years' War', History Today (2016)
  • Hendrik Spruyt, The Sovereign State and Its Competitors (1994)
  • Phil Williams, Violent Non-State Actors and National and International Security, ISN, 2008
  • Wael Hallaq, "The Impossible State: Islam, Politics, and Modernity's Moral Predicament" (2012)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. «Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության Կանոնադրության» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  2. «To protect sovereignty, or to protect lives?». The Economist (անգլերեն). 2008 թ․ մայիսի 15.
  3. Simpson, Gerry (2006). Great Powers and Outlaw States: Unequal Sovereigns in the International Legal Order. Cambridge: Cambridge Univ. Press. ISBN 9780521534901. «The trajectory traced, in all this, describes a system developing out of the highly centralised and unequal relations that were the mark of the pre-Westphalian stage in international affairs to a Westphalian order in which the sovereign equality of states becomes a defining quality of the system.»
  4. Любашиц В.Я., Разуваев Н.В. Эволюция государства: историческая динамика и теоретическая модель : монография / В.Я. Любашиц, Н.В. Разуваев. - М. : РИОР: ИНФРА-М, 2019. С. 451-486