Վայոց ձորի երկրաշարժ (735)
735 թվականի Վայոց ձորի երկրաշարժից տուժել է ներկայիս Վայոց ձորի մարզի մեծ մասը[1]։
| Վայոց ձորի երկրաշարժ | |
|---|---|
| Տեսակ | երկրաշարժ |
Հաղորդվում է, որ երկրաշարժն ավերել է մի ամբողջ հովիտ։ Զոհերի թիվը եղել է առնվազն 10,000 մարդ։ Հայկական աղբյուրները հայտնում են, որ երկրաշարժն առաջացրել է շենքերի փլուզումներ, մի քանի սողանքներ, և տեղի է ունեցել տարածքի ջրամատակարարման ցանցի փոփոխություններ։ Երկրաշարժի մասին պահպանված ամենավաղ սկզբնաղբյուրը Մովսես Կաղանկատվացու տարեգրությունն է (X դար)։ Նա հայտնում է, որ երկրաշարժն ուղեկցվել է Մոզ քաղաքի սահմանների վրա «անթափանց խավարով»։ Նրա պատմության համաձայն՝ երկիրը 40 օր շարունակ ցնցվել է, որին զոհ է գնացել մոտ 10000 մարդ։ Կաղանկատվացու խոսքով՝ հենց այս երկրաշարժի պատճառով է տարածքը կոչվել «Վայոց ձոր», որը նա թարգմանում է որպես «վայերի ձոր» (վշտերի ձոր)[1]։
Երկրաշարժի մասին ավելի մանրամասն ներկայացնում է պատմիչ Ստեփանոս Օրբելյանը (13-րդ դար)։ Նա երկրաշարժը դիտում էր որպես աստվածային պատիժ։ Նա հայտնում է թանձր խավարի մասին, որը 40 օր շարունակ ծածկել էր տարածաշրջանը, բայց հայտնում է մեկ, հզոր և ավերիչ երկրաշարժի մասին։ Հաղորդվում է, որ երկրագնդի ցնցումները մեծ վնաս են հասցրել տարածաշրջանին՝ սկսած անդունդների խորքից մինչև մեծ բարձունքները։ Նա երկրակեղևի տատանումները համեմատում է ծովի ալիքների հետ։ Պատմիչը հայտնում է լեռների փլուզման, ժայռերի ամբողջական փլուզման մասին։ Ընդհանուր տները և գեղեցիկ պալատներն իրենց բնակիչների համար դարձան գերեզմաններ։ Աղբյուրներն ու գետերը չորացան։ Խորքից լսվում էին մարդկային ձայների նման ձայներ, որոնք, ըստ տեղեկությունների, խոսում էին վայ հովտի մասին։ Նրա գնահատմամբ՝ հայտնի 10000 զոհերը եղել են գրանցված հարկատուներ։ Ստույգ ոչ ոք չգիտի, թե քանի մարդ է զոհվել երկրաշարժից[1]։
Կիրակոս Գանձակեցին (13-րդ դար) տալիս է Օրբելյանի պատմության համառոտ շարադրանքը։ 767-769 թվականներին հայկական սինաքսարում հակիրճ հիշատակվում է երկրաշարժը[1]։
Խորհրդային աղբյուրները հայտնում են, որ երկրաշարժի հետքերը հաստատվել են գեոմորֆոլոգիական վերլուծություններով և տարածաշրջանի օդային լուսանկարչությամբ։ Վայոց ձորի հովիտը ներառում է մի շարք վանական բնակավայրեր, որոնցից ոչ մեկը չի թվագրվում 9-րդ դարով։ Տարածաշրջանում հնագիտական պեղումներ չեն իրականացվել։ Ենթադրվում է, որ երկրաշարժը ավերել է տեղի կրոնական կենտրոնները, որոնք հետագայում վերակառուցվել են։ Չկան կոնկրետ հիշատակումներ ավերված գյուղերի մասին[1]։
Մինչ հայկական աղբյուրները Վայոց ձոր անվանումը վերագրում են այս երկրաշարժին, տեղանունն արդեն հանդիպում է 7-րդ դարի աշխարհագրական տեքստում։ Անհասկանալի է, թե արդյոք այս վաղ հիշատակումը տեքստի ավելի ուշ լրացումն է, թե եղել է բնօրինակ աշխատանքի մաս[1]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Աղբյուրներ խմբագրել
- Guidoboni, Emanuela; Traina, Giusto (1995), A new catalogue of earthquakes in the historical Armenian area from antiquity to the 12th century, Annals of Geophysics