|
'''Լուսատու օրգանիզմներ''', կենդանի [[Օրգանիզմներ|օրգանիզմներ]], որոնք օժտված են լույս արձակելու ունակությամբ։ [[Կենսալուսարձակում|Կենսալուսատվություն]]ը կենսաքիմիական ռեակցիայի արդյունք է, որի ընթացքում քիմիական էներգիան գրգռում է որոշակի մոլեկուլ, և այն [[Լույս|լույս]] է արձակում։
Լուսատուությունը տեղի է ունենում օրգանիզմների էվոլյուցիոն բազմազան խմբերում, ներառյալ որոշ [[Բակտերիաներ|բակտերիաներ]], [[Սնկեր|սնկեր]], [[Ջրիմուռներ|ջրիմուռներ]], որդեր, [[Փափկամարմիններ|փափկամարմիններ]], [[Միջատներ|միջատներ]] և նույնիսկ [[Ձկներ|ձկներ]], բայց չի նկատվում ավելի բարձր կազմակերպված կենդանիների մոտ<ref>{{Cite web |url=https://bigenc.ru/biology/text/1867362 |title=БИОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ • Большая российская энциклопедия - электронная версия |website=bigenc.ru |accessdate=2021-09-19}}</ref>։
Այս օրգանիզմների լուսատու դրսևորումն ու կարգավորիչ մեխանիզմները տարբեր են, ինչպես և այդ գործընթացների համար պատասխանատու լուսաֆորները (կառուցվածքները) և լուսածոցները (բջիջների տեսակները) տարբեր են իրենց բնույթով։ Գոյություն ունի կենսալուսավոր համակարգերի 30 տեսակ։
== Կենսալույս ==
[[Պատկեր:PanellusStipticusAug12 2009 Animated.gif|մինի|աջից|Լուսատու օրգանիզմ]]
Կենսալույսը կենդանի [[Օրգանիզմներ|օրգանիզմներիօրգանիզմներ]]ի սեփական [[Սպիտակուցներ|սպիտակուցներովսպիտակուցներ]]ով կամ [[Սիմբիոզ|սիմբիոտիկ]] բակտերիաների օգնությամբ փայլելու ունակությունն է։
Կենսալույսը քիմիալուսինեցնող ռեակցիա է, որի ժամանակ քիմիական էներգիան վերածվում է լուսային [[Էներգիա|էներգիայիէներգիա]]։յի։ Ռեակցիայի ընթացքում ենթաշերտը (լյուսիֆերին) օքսիդանում է [[Ֆերմենտ|ֆերմենտիֆերմենտ]]ի (լյուսիֆերազա) միջոցով։ Լյուցիֆերինները և լյուցիֆերազները քիմիապես տարբեր են տարբեր օրգանիզմներում։ Բոլոր քիմիլյումինեսցենտային ռեակցիաները պահանջում են մոլեկուլային [[Թթվածին|թթվածին]] և անցնում միջանկյալ բարդույթների՝ օրգանական [[Պերօքսիդներ|պերօքսիդի]] միացությունների ձևավորմանը։ Երբ այդ համալիրները քայքայվում են, էներգիա արձակվում, որը գրգռում է [[Լույս|լույսիլույս]]ի արտանետման համար պատասխանատու նյութի [[Մոլեկուլներ|մոլեկուլներըմոլեկուլներ]]։ը։
Արտանետվող լույսի [[Հաճախականություն|հաճախականությունըհաճախականություն]]ը (այսինքն՝ դրա գույնը) կախված է լույսի [[Քվանտ|քվանտիքվանտ]]ի (ֆոտոնի) էներգիայից։ Քանի որ լուցիֆերինները տարբեր են [[Կենդանիներ|կենդանիներիկենդանիներ]]ի մոտ, արտանետվող լույսը տատանվում է կապույտից (դինոֆլագելատ [[Ջրիմուռներ|ջրիմուռներումջրիմուռներ]]ում) մինչև կանաչ ([[Մեդուզա|մեդուզա]]), դեղին (կրակոտիների մոտ ) և կարմիր (հարավամերիկյան բզեզ Ֆրիքսոթրիքսի [[Թրթուր|թրթուրներումթրթուր]]ներում)։ Այս գույներին համապատասխանող ֆոտոնային էներգիան տատանվում է 70-ից (կապույտ լույսի համար) մինչև 40 (կարմիր) միջակայքի սահմաններում։
Այսօր հայտնի է լուսատու կենդանի արարածների մոտ 800 տեսակ։ Նրանցից շատերն ապրում են [[Ծով|ծովերումծով]]։երում։ Սրանք [[Բակտերիաներ|բակտերիաներ]] են, [[Միաբջիջ օրգանիզմներ|միաբջիջ]] [[Ջրիմուռներ|ջրիմուռներ]], [[ՌԱԴԻՈԼԱՐԻԱՆԵՐ|ռադիոլարիաններ]], [[Սնկեր|սնկեր]], [[Պլանկտոն|պլանկտոնայինպլանկտոն]]ային օրգանիզմներ, սիֆոնոֆորներ, ծովի փետուրներ, ցենոֆորներ, էխինոդերմներ, [[Որդեր|որդեր]], [[Փափկամարմիններ|փափկամարմիններ]], [[Խեցգետնանմաններ|խեցգետնանմաններ]], [[Ձկներ|ձկներ]]։
Ամենապայծառ փայլող կենդանիներից են պիրոսոմները (կրակի [[Բզեզներ|բզեզներ]])։ Քաղցրահամ կենսալուսատու տեսակների շարքում հայտնի են Նոր [[Գրենլանդիա|Գրելանդիայի]] գաստրոպոդ փափկամարմին ({{lang-lat|}}Latia neritoides) և մի շարք բակտերիաներ։ Ցամաքային օրգանիզմների մեջ փայլում են սնկեր, խխունջներ, միլիպեդներ և միջատների որոշ տեսակներ<ref>{{Cite web |url=https://www.popmech.ru/science/7524-zhivoy-svet-biolyuminestsentsiya/ |title=Почему они светятся: люминесценция в живой природе |website=Популярная механика |language=ru |accessdate=2021-09-19}}</ref>։
== Կենսալուսնության նշանակությունը նյութափոխանակության մեջ ==
[[Բիոլյումինեսցենցիա|Բիոլյումինեսցենցիայի]]յի գործառույթը ցածր օրգանիզմների կյանքում, ինչպիսիք են բակտերիաները, դինոֆլագելատները և սնկերը, դժվար է տարբերակել։ Որոշ դիտարկումներ հստակություն են մտցնում այս հարցում։ Մասնավորապես, բակտերիաների փայլը դադարում է, երբ թթվածինը դուրս է բերվում [[Շրջակաշրջակա միջավայր|շրջակա միջավայրից]]ից, ինչը վկայում է կենսալուսատվությամբ ուղեկցվող ռեակցիաների ներգրավվածության մասին [[Անաերոբներ|անաէրոբ]] օրգանիզմների համար թունավոր թթվածնի վերացման գործում։ Ճառագայթային էներգիան գալիս է թթվածնի և լուցիֆերինի փոխազդեցությունից<ref>{{Cite web |url=http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/1916a2c6-0188-5c48-9781-65ab9d2dbaed/1000292A.htm |title=БИОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ, |website=files.school-collection.edu.ru |accessdate=2021-09-19}}</ref>։
== Կենսաթափանցիկ օրգանիզմների տեսակները ==
Տարբեր տաքսոնոմիկական խմբեր ունեն լուսավորության հնարավորություն, սակայն շատ դժվար է որոշել դրա բաշխման օրինակը։ Շատ ծովախեցգետիններ կարող են փայլել, բայց լուսատու ծովախեցգետինները գիտությանը հայտնի չեն։ Կան բազմաթիվ հայտնի լուսատու [[Կաղամարներ|կաղամարներ]] և միայն մեկ ութոտնուկ ({{lang-lat|}}Callistoctopus arakawai):
Երկոտանի և բազմաոտաների մեջ լուսատու տեսակները հազվադեպ չեն, բայց դրանք չեն հանդիպում [[Կարիճներ|կարիճներիկարիճներ]]ի և [[Սարդեր|սարդերիսարդեր]]ի մոտ։ Չափազանց մեծ քանակությամբ սնկեր և բակտերիաներ ունեն կենսալուսնություն, սակայն այս ունակությամբ [[Բույսեր|բույս]] գրեթե չկա։ Կենդանի արարածների տեսակների գրեթե կեսը ներառում է լուսատու ձևեր, բայց այդ տեսակների թիվը շատ փոքր է` տեսակների ընդհանուր բազմազանության համեմատ։ [[Նախակենդանիներ|Նախակենդանիներն]]ն այնքան էլ հարուստ չեն լուսատու ձևերով, սակայն առատ են իրենց կենսազանգվածով, հատկապես արևադարձային ծովերում։ Ուստի, բոլոր լուսավոր [[Օրգանիզմներ|օրգանիզմներիօրգանիզմներ]]ի ճնշող մեծամասնությունը ծովային են։
== Ֆիտոպլանկտոն ==
[[Օվկիանոս|Օվկիանոսի]]ի [[Մակերևույթ|մակերևույթըմակերևույթ]]ը արևադարձային տարածքներում հարուստ է [[Միաբջիջ օրգանիզմներ|միաբջիջ]] լուսատու ֆիտոպլանկտոնով՝ հիմնականում դինոֆլագելատներով, որոնք սկսում են փայլել մեխանիկական [[Սթրես|սթրեսիսթրես]]ի ենթարկվելուն պես, օրինակ՝ [[Ալիքներ|ալիքներիալիքներ]]ի ցնցումներից, ափին հարվածելուց կամ ձեռքին դիպչելուց<ref>{{Cite web |url=https://kulturologia.ru/blogs/030215/23133/ |title=Биолюминесцентный планктон на берегах Гонконга |website=Культурология |accessdate=2021-09-19}}</ref>։ Դրանցից բացի կա մակրոպլանկտոն, որը ներկայացված է, մասնավորապես, Պիրոսոմա տեսակով, որոնք ձևավորում են գլանաձև և սնամեջ գաղութներ։ Որոշ գաղութներ բավականին պինդ են, իսկ մյուսները՝ [[Ժելատին|ժելատինանմանժելատին]]։անման։ Պիրոսոմայի թափանցիկ գաղութները հասնում են 3-10 սմ [[Տրամագիծ|տրամագծի]], մինչդեռ մեկ [[Բջիջ|բջիջիբջիջ]]ի երկարությունը 5 մմ է։
== Լուսատու բակտերիաներ ==
Բոլոր լուսատու [[Բակտերիաներ|բակտերիաներըբակտերիաներ]]ը ծովային օրգանիզմներ են, քանի որ նրանց զարգացման և լուսավորության համար անհրաժեշտ է աղ։ Դրանցից լայն տարածում ունեն վիբրիո և ֆոտոբակտերիա տեսակները։ Ֆոտոբակտերիաները տարածված են ծովային միջավայրում և ծովային կենդանիների մակերեսին և [[Աղիքներ|աղիքներումաղիքներ]]։ում։ Որոշ տեսակներ կենսալույս են ապահովում և հանդիպում են որպես սիմբիոնտ [[Ձկներ|ձկներիձկներ]]ի մասնագիտացված լուսավոր [[Օրգան|օրգաններումօրգան]]ներում<ref>{{Cite web |url=https://hydro.bio.msu.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=225&Itemid=118 |title=Бактериальная биолюминесценция и lux-биосенсоры |website=hydro.bio.msu.ru |accessdate=2021-09-19}}</ref>։
Թեև այս [[Բակտերիաներ|բակտերիաներըբակտերիաներ]]ը կարող են ունենալ տարբեր ձևեր, նրանք երբեք շղթաներ չեն ձևավորում։ Իհարկե, մեկ բջիջից ճառագայթումը չի կարող դիտվել անզեն աչքով, բայց ագարի վրա կամ միլիոնավոր բակտերիաներ պարունակող լուծույթում լույսը հստակ տեսանելի է։ Այս փայլը երկարատև է և ունի կապտավուն երանգ<ref>{{Cite web |url=https://biomolecula.ru/articles/bioliuminestsentnye-i-simbioticheskie-mikroorganizmy |title=Биолюминесцентные и симбиотические микроорганизмы |last=Семеняк |first=Валерия |website=Биомолекула |language=ru |accessdate=2021-09-19}}</ref>։
Շատ լուսավոր բակտերիաներ ձկների և [[Կաղամարներ|կաղամարի]] սիմբիոններ են։ Լուսատու [[Սնկեր|սնկերովսնկեր]]ով միաբջիջ օրգանիզմները ներառում են սնկեր, որոնց սպիտակավուն կլաստերները հաճախ հանդիպում են [[Անտառ|անտառումանտառ]]ում փտած [[Կեղև|կեղևիկեղև]]ի վրա։ Այս օրգանիզմները նախընտրում են ստվերոտ, խոնավ տեղերը, ուստի նրանք հիմնականում ապրում են արևադարձային տարածքներում։ Սնկերի արտանետումների սպեկտրը տատանվում է կապույտից կանաչից դեղին՝ կախված տեսակից։ Օրինակները ներառում են ({{lang-lat|}}Pleurotus lampas) Ավստրալիայից և ({{lang-lat|}}Clitocybe illudens) [[Միացյալ Նահանգներ]]ից ներկայացվող սնկատեսակները՝ հասնելով 13 սմ տրամագծի։
== Լուսատու սնկեր ==
[[Պատկեր:PanellusStipticusAug12 2009.jpg|մինի|աջից|Լուսատու պանելլիուս սունկ]]
Որոշ կենդանի օրգանիզմներ ունակ են փայլել հատուկ քիմիական ռեակցիաների առաջացման պատճառով։ Այդպիսի օրգանիզմները կոչվում են կենսալուսատուներ և դրանք ներառում են լուսատտիկ, [[Մեդուզա|մեդուզա]], [[Որդեր|որդեր]] և այլն։ Նրանք օգտագործում են այս ունակությունը [[Որս|որսինորս]]ին գրավելու, [[Գիշատիչներ|գիշատիչներինգիշատիչներ]]ին վախեցնելու, շփվելու կամ քողարկվելու համար։ Հայտնի են հազարավոր լուսատու օրգանիզմներ, որոնք միասին օգտագործում են քառասուն տարբեր քիմիական մեխանիզմներ լույս արձակելու համար։ Այս մեխանիզմների մեծ մասն ընդհանրապես ուսումնասիրված չեն կամ ուսումնասիրվել են միայն մասամբ<ref>{{Cite web |url=https://nat-geo.ru/fact/svetyashchiesya-griby/ |title=Светящиеся грибы |website=Nat-geo.ru |language=ru-RU |accessdate=2021-09-19}}</ref>։
Սնկերի լուսավորության մեխանիզմի վերծանումը հնարավոր դարձավ երկար տարիների նախորդ հետազոտությունների շնորհիվ։ XIX դարի սկզբին պարզվեց, որ քայքայվող [[Ծառ|ծառիծառ]]ի փայլի աղբյուրը միկելիումն է։ 2009 թվականին այս աշխատանքի համահեղինակ Անդերսոն Օլիվեյրան և Կասիուս Ստևանին որոշեցին, որ բոլոր լուսատու սնկերը լույս են արձակում մեկ մեխանիզմի շնորհիվ, իսկ 2015-2017 թվականներին ռուս [[Գիտնական|գիտնականներըգիտնական]]ները Իլյա Յամպոլսկու ղեկավարությամբ մի շարք առանցքային հայտնագործություններ կատարվեցին, ներառյալ լյուցիֆերինի կառուցվածքը` մոլեկուլ, որի օքսիդացումը հանգեցնում է լույսի արտանետման։ Նոր հետազոտության ընթացքում գիտնականները սնկերի մեջ հայտնաբերել են այս [[Մոլեկուլ|մոլեկուլըմոլեկուլ]]ը ստեղծելու համար անհրաժեշտ բոլոր ֆերմենտները, ինչպես նաև այն [[Ֆերմենտ|ֆերմենտըֆերմենտ]]ը, որի միջոցով լույս է արտանետվում։
Գիտնականները փորձարկել են լյուցիֆերազի ֆերմենտը, որն առաջացնում է լուսատու ռեակցիա, տարբեր տեսակի բջիջներում, այդ թվում՝ մարդու [[Քաղցկեղ|քաղցկեղիքաղցկեղ]]ի բջիջներում և Քսենոպուսի սաղմերում։ Բոլոր դեպքերում արդյունքը դրական էր։ Տեղադրված գենը գործում էր ընտրված բջիջներում, իսկ լյուցիֆերինի ավելացումից հետո նկատվում էր լուսատուություն։ Դա լուցիֆերազ է, որը հաճախ օգտագործվում է բժշկական ախտորոշման կամ [[Շրջակա միջավայր|շրջակա միջավայր]]ի մոնիտորինգի մեջ։
Սնկերի փայլելու համակարգը մոտ է կենդանի օրգանիզմների սովորական [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] գործառույթներին։ Գիտնականները հայտնաբերել են [[ Ֆերմենտներ|ֆերմենտներ]], որոնք սնկային բջիջներում իրականացնում են «կոֆեինաթթվի ցիկլը», որը տանում է դեպի լյուցիֆերինի կենսասինթեզին և լույսի արտանետմանը։ Այս ֆերմենտների աշխատանքը անհրաժեշտ և բավարար է ցանկացած օրգանիզմ փայլուն դարձնելու համար, որի [[ Բջիջներ|բջիջներըբջիջներ]] ը արտադրում են կոֆեինաթթու։ Իսկ այն օրգանիզմների համար, որոնք չեն պարունակում այս նյութը, փայլը կարելի է ձեռք բերել ևս երկու ֆերմենտ ավելացնելով՝ ստեղծելով փայլուն մուգ խմորիչ։ ▼
Պարզվել է, որ կոֆեինաթթուն (ֆենոլային բնույթի նյութ), որը սովորաբար առկա է բուսական օրգանիզմում, անհրաժեշտ է սնկերի լուսատվության համար։ Լույսի ի հայտ գալու համար կոֆեինաթթուն պետք է անցնի նյութափոխանակության ցիկլ, որը ներառում է չորս ֆերմենտ։ Երկու ֆերմենտ կոֆեինաթթուն վերածում են ավելի բարդ մոլեկուլի, որն այնուհետև օքսիդանում է երրորդ ֆերմենտի միջոցով՝ թողնելով [[ Ֆոտոն|ֆոտոն]], որի արդյունքում լույս է առաջանում (կենսալուսնություն)։ Մեկ այլ ֆերմենտ ռեակցիայի արտադրանքը վերածում է կոֆեինաթթվի ՝ փակելով ցիկլը։ Այսպիսով, լուսավոր [[ Բույսեր|բույսեր]] ստանալու համար բավական է «փոխանցել» սնկերից բույսերին միայն 4 [[ Գեն|գեն]]<ref>{{Cite web |url=https://scientificrussia.ru/articles/uchenye-vyyasnili-kak-svetyatsya-griby-i-sozdali-svetyashchiesya-drozhzhi |title=Ученые выяснили, как светятся грибы. И создали светящиеся дрожжи |last=Адрес: 119234 |first=Учредитель: Некоммерческое партнерство «Международное партнерство распространения научных знаний» |last2=Москва |first2=г |website=«Научная Россия» - электронное периодическое издание |language=ru |accessdate=2021-09-19 |last3=ГСП-1 |last4=горы |first4=Ленинские |last5=МГУ |last6=Д. 1 |last7=Стр. 46 |last8=Тел./Факс: +7939-42-66 |first8=офис 138 Смотреть на карте |last9=адрес: 119234 |first9=+7939-45-63 Почтовый}}</ref>։ ▼▲Սնկերի փայլելու համակարգը մոտ է կենդանի օրգանիզմների սովորական [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] գործառույթներին։ Գիտնականները հայտնաբերել են [[Ֆերմենտներ|ֆերմենտներ]], որոնք սնկային բջիջներում իրականացնում են «կոֆեինաթթվի ցիկլը», որը տանում է դեպի լյուցիֆերինի կենսասինթեզին և լույսի արտանետմանը։ Այս ֆերմենտների աշխատանքը անհրաժեշտ և բավարար է ցանկացած օրգանիզմ փայլուն դարձնելու համար, որի [[Բջիջներ|բջիջները]] արտադրում են կոֆեինաթթու։ Իսկ այն օրգանիզմների համար, որոնք չեն պարունակում այս նյութը, փայլը կարելի է ձեռք բերել ևս երկու ֆերմենտ ավելացնելով՝ ստեղծելով փայլուն մուգ խմորիչ։
▲Պարզվել է, որ կոֆեինաթթուն (ֆենոլային բնույթի նյութ), որը սովորաբար առկա է բուսական օրգանիզմում, անհրաժեշտ է սնկերի լուսատվության համար։ Լույսի ի հայտ գալու համար կոֆեինաթթուն պետք է անցնի նյութափոխանակության ցիկլ, որը ներառում է չորս ֆերմենտ։ Երկու ֆերմենտ կոֆեինաթթուն վերածում են ավելի բարդ մոլեկուլի, որն այնուհետև օքսիդանում է երրորդ ֆերմենտի միջոցով՝ թողնելով [[Ֆոտոն|ֆոտոն]], որի արդյունքում լույս է առաջանում (կենսալուսնություն)։ Մեկ այլ ֆերմենտ ռեակցիայի արտադրանքը վերածում է կոֆեինաթթվի ՝ փակելով ցիկլը։ Այսպիսով, լուսավոր [[Բույսեր|բույսեր]] ստանալու համար բավական է «փոխանցել» սնկերից բույսերին միայն 4 [[Գեն|գեն]]<ref>{{Cite web |url=https://scientificrussia.ru/articles/uchenye-vyyasnili-kak-svetyatsya-griby-i-sozdali-svetyashchiesya-drozhzhi |title=Ученые выяснили, как светятся грибы. И создали светящиеся дрожжи |last=Адрес: 119234 |first=Учредитель: Некоммерческое партнерство «Международное партнерство распространения научных знаний» |last2=Москва |first2=г |website=«Научная Россия» - электронное периодическое издание |language=ru |accessdate=2021-09-19 |last3=ГСП-1 |last4=горы |first4=Ленинские |last5=МГУ |last6=Д. 1 |last7=Стр. 46 |last8=Тел./Факс: +7939-42-66 |first8=офис 138 Смотреть на карте |last9=адрес: 119234 |first9=+7939-45-63 Почтовый}}</ref>։
== Լուսատու կենդանիներ ==
Փայլուն աքաղաղները ({{lang-lat|}}Myctophidae), ծղոտե ձկները ({{lang-lat|}}Stomiiformes, Sternoptychidae) և այլ խորջրյա ծովային կենդանիներ իրենց մարմնի վրա ցուցադրում են տարբեր տեսակի թարթող նախշեր։ Լյումինեսցենցիան առաջանում է մի շարք լուսաֆորների պատճառով, որոնք շատ դեպքերում գտնվում են մարմնի փորոքային ([[Որովայն|որովայնիորովայն]]ի) և կողային մակերևույթների վրա և դրանով իսկ ապահովում են ճառագայթում դեպի ներքև և կողային։ Ենթադրվում է, որ լուսաֆորների լույսը համընկնում է վերևից եկող [[Արև|արևիարև]]ի լույսի ուժի հետ ՝ թույլ տալով ձկների ստվերը թաքնվել ներքևից [[Գիշատիչներ|գիշատիչներիցգիշատիչներ]]։ից։ Որոշ լուսատու գիշատիչներ կարող են ունենալ նաև մեծ քթի օրգան, իսկ մյուսները ՝ պայծառ տարածք իրենց պոչի վրա։ Խորը ծովային վիշապի ({{lang-lat|}}Lophiidae) դեպքում մեջքի լողակի առջևի մասը, եթե առկա է, գտնվում է [[Բերան|բերանիցբերան]]ից անմիջապես վերև և ձևավորված է «ձկնորսական գավազանի» նմանությամբ՝ որս գրավելու համար։ Հենց այս հատկությունն է տաքսոնին տվել ձկնորս ({{lang-lat|Anglerfish}}) անունը<ref>{{Cite web |url=https://hi-news.ru/research-development/svet-v-glubinax-otkuda-skolko-raz-i-pochemu-poyavilas-biolyuminescenciya.html |title=Свет в глубинах: откуда, сколько раз и почему появилась биолюминесценция? |last=Хель |first=Илья |website=hi-news.ru |language=ru |accessdate=2021-09-19}}</ref>։
[[Պատկեր:Humpback anglerfish.png|մինի|աջից|Լուսատու ձուկ]]
=== Ծովախեցգետիններ ===
Ծովախեցգետիններից ամենաշատ լուսավոր տեսակները ներկայացված են կոպեպոդ ({{lang-lat|}}Copepoda) տեսակներով, ծովախեցգետիններով և օստրակոդներով։ Լուսատու [[Կենդանիներ|կենդանիներնկենդանիներ]]ն ապրում են ինչպես ջրի մակերեսին, այնպես էլ ծովի խորքերում։ Նրանք ներկայացված են երկու հիմնական խմբերով՝ Պլեյրոմմա և Մետրիդիա։ Որոշ ծովախեցգետիններ ({{lang-lat|}}Hoplophorus) ունեն լուսավոր հատուկ լուսավոր օրգան (ֆոտոֆորներ), որը բաղկացած է ոսպնյակից, անդրադարձիչից և լուսածին բջիջներից, որոնք արտադրում են ճառագայթման էներգիա։
({{lang-lat|}}Cypridina) ցեղի երեք կամ չորս տեսակներ լուսատու են։ Դրանցից ամենահայտնին ծովային կայծոռիկն է ({{lang-lat|}}Cypridina hilgendorfii) (կամ 1962 -ից {{lang-lat|}}Vargula hilgendorfii) է, որն ապրում է Ճապոնիայի ափամերձ ջրերում և ավազներում։ Այս փոքրիկ, պատյանով պատված օրգանիզմը, երբ խանգարում է, ջրի մեջ բաց է թողնում կապույտ լուսավոր նյութ։ ({{lang-lat|}}Coelenterates) Աղիքային, մասնավորապես մեդուզան, ցենոֆորները և լողացող, թափանցիկ սիֆոնոֆորները (սիֆոնոֆորա) նույնպես զգալի ներդրում ունեն համաշխարհային օվկիանոսների լուսավորության մեջ։
Ծովային փետուրները {{lang-lat|}}(Pennatula), ծովային կակտուսները ({{lang-lat|}}Cavernularia) և մանուշակները ({{lang-lat|}}Renilla) գաղութային օրգանիզմներ են, որոնք ալիքները հարվածելիս լուսավորում են վերևից ներքև։ Լույս տալու երևույթը գտնվում է նյարդային համակարգի վերահսկողության ներքո։ Օղակավոր որդերը ({{lang-lat|}}Annelida) թե ծովային, թե ցամաքային լուսատու տեսակներ ունեն։ ({{lang-lat|}}Odontosyllis)-, ի վերարտադրությունը սեզոնային է, դրա ժամանակը` կապված լուսնի փուլերի հետ։ Ձվադրումը տեղի է ունենում հունիսից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում, գիշերը երկու շաբաթական պարբերականությամբ, որը համընկնում է ցերեկային մակընթացությունների հետ։ Մայրամուտից կարճ ժամանակ անց [[Որդեր|որդերըորդեր]]ը սկսում են բարձրանալ մակերես։ Սովորաբար արուները առաջինն են հայտնվում, նրանց մարմնի հետևի հատվածը կապույտ-կանաչ լույս է արձակում, և պարբերաբար ջուրը թափում լուսավոր նյութի երկարատև սեկրեցիա։ Իգական սեռի ներկայացուցիչները հայտնվում են կարճ ժամանակ անց՝ արձակելով լույսի բռնկումներ և լողալով ջրի մակերևույթին փոքր շրջանակներով։ Թե՛ էգի մարմինը, և թե՛ նրա արտազատուկները լուսավոր են, և երբեմն արուն պտտվում է մակերեսի վրա՝ էգի հետ։ Ցուցադրումը դադարում է գործարկելուց կես ժամվա ընթացքում։ Արուների և էգերի մոտ վերցված ջրի նմուշները և դրանց լուսավոր արտազատումները պարունակում են համապատասխանաբար [[Սերմնահեղուկ|սերմնահեղուկ]] և [[Ձվաբջիջ|ձվեր]]։
=== Փափկամարմիններ ===
[[Պատկեր:Jellyfish at the WILD LIFE Sydney Zoo (Ank Kumar) 06.jpg|մինի|աջից|Լուսատու մեդուզա]]
Լուսաշող [[Փափկամարմիններ|փափկամարմիններըփափկամարմիններ]]ը ներկայացված են Ֆոլասով (երկփեղկեր), Ֆիլիրրոյով (Nudibranchia- ի կարգի ծովային գաստրոպոդներ), Planaxis (ծովային գաստրոպոդներ), Լատիա (քաղցրահամ ափսե) և [[Կաղամարներ|կաղամարներովկաղամարներ]]ով (ցեֆալոպոդներ) Ձկներ Խորը ծովային ձկներն ու կաղամարները ցուցադրում են ամենաբարդ լուսավոր օրգանները ՝ բաղկացած ֆոտոգեն բջիջներից, անդրադարձիչից, [[Ոսպնյակներ|ոսպնյակներիցոսպնյակներ]]ից և, որոշ դեպքերում, լուսաֆիլտրերից։ Բաց օվկիանոսի կաղամարը (Oegopsida), ինչպիսիք են Lycoteuthis- ը, Histioteuthis- ը և Enoploteuthis- ը, 75% -ով ինքնամեկուսիչ են։ Այսինքն, ճառագայթային էներգիան ձեւավորվումձևավորվում է ոչ թե սիմբիոտիկ բակտերիաների, այլ ներքին կենսաքիմիական ռեակցիայի արդյունքում։ Խորը ծովային կաղամարի մեջ լույս արձակող օրգանը հաճախ հանդիպում է կոպերի վրա կամ անմիջապես ակնախնձորի վրա։ Որոշ դեպքերում, մասնավորապես Watasenia scintillans տեսակների դեպքում, լույս արձակող օրգանը նույնպես գտնվում է [[Շոշափուկներ|շոշափուկներիշոշափուկներ]]ի և մարմնի այլ մասերի վերջում։
=== Ձկներ ===
Ամենահայտնի լուսատու ձկներն են ձկնորսները, ծղոտե ձուկը և լապտեր ձկները։ Այս ձկների մեծ մասում լույսը առաջանում է ֆոտոցիտների ներսում [[Քիմիական ռեակցիաներ|քիմիական ռեակցիայի]] արդյունքում։ Նրանց լույս արձակող օրգանները, շատ դեպքերում, իրենց գործառույթով նման են կաղամարային կառուցվածքներին և ներառում են [[Ոսպնյակներ|ոսպնյակներ]], լուսարձակող մարմին, լուսաֆիլտր և անդրադարձիչ։ Խորը ծովային [[Ձկներ|ձկներնձկներ]]ն ունեն լուսաֆորներ մարմնի երկայնքով, [[Աչքեր|աչքերիաչքեր]]ի տակ և հաճախ ալեհավաքների կամ ալեհավաքների վրա։ Որպես կանոն, փայլի ուժգնությունը կարգավորվում է կենտրոնական նյարդային համակարգի կողմից, իսկ ձկների մահից հետո այն արագորեն նվազում է։ Հայտնի չէ, թե արդյոք ֆոտոակտիվ տարրերը զարգանում են ձկների աճի հետ, թե դրանք կուտակվում են կերակրման ժամանակ։ Երկրորդ տարբերակը ներառում է խեցգետնաբույծների սննդակարգում օգտագործումը, օրինակ՝ ({{lang-lat|}}Cypridina), դրանց բաղադրության մեջ լուսարձակող բաղադրիչներ պարունակող<ref>{{Cite web |url=https://www.nkj.ru/news/37922/ |title=Рыбы получают свет из еды |last=жизнь |first=Редакция журнала Наука и |website=www.nkj.ru |language=ru |accessdate=2021-09-19}}</ref>։ Խորը ծովերի ձկների որոշ տեսակներ և մակերեսային ջրերի ձկների մի քանի ընտանիքներ արտադրում են պայծառ էներգիա `հատուկ օրգանում տեղակայված [[Սիմբիոզ|սիմբիոտիկ]] լուսատու բակտերիաների շնորհիվ։ Վերջինս առատորեն մատակարարվում է արյունով, որը սնուցում և աջակցում է բակտերիաների աճին։ Սա ցույց է տալիս որոշակի ձկնատեսակների հավանական վարակ [[Միաբջիջ օրգանիզմներ|միաբջիջ օրգանիզմներ]]ի հատուկ շտամներով։ Չնայած այն հանգամանքին, որ սիմբիոտիկ ֆոտոակտիվ օրգանը գործում է անընդհատ, ճառագայթման ինտենսիվությունը կարգավորվում է դրան պատող մելանոֆորների կամ սև թաղանթի միջոցով, որն ունակ է մեխանիկորեն հոսել դեպի օրգան։ Առաջին դեպքում լուսավորության վերահսկումն իրականացվում է մելանոֆորների կամ պիգմենտային հատիկների կծկման կամ ընդլայնման միջոցով։ [[Ինդոնեզիա|Ինդոնեզիայից]]յից հայտնի ({{lang-lat|}}Lanternfish (Photoblepharon)) աչքի տակ ունի մեծ ֆոտոֆոր։ Լույսը մարում է, երբ ֆոտոֆորը ծածկված է սեւսև կաշվի ծալքով։ Որոշ ձկների, օրինակ՝ ({{lang-lat|}}Leiognathus, Acropoma և Archamia) ցեղերի, հյուսվածքի մեջ կառուցված է ֆոտոֆոր, որը բարակ խողովակով միացված է [[Աղիքներ|աղիքներինաղիքներ]]։ին։ Այս դեպքում ճառագայթումը անցնում է թափանցիկ կիլիայի և փորոքային (գտնվում է որովայնի մակերեսի վրա) [[Մկաններ|մկաններիմկաններ]]ի միջով։ Կորդատային ենթատեսակի այլ ավելի բարձր կենդանիների շարքում, թունիկատները (Tunicata) ունեն լուսարձակող օրգան<ref> https://aquavitro.org/2012/05/09/biolyuminescenciya/</ref>։
== Տես նաև ==
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Լուսատու օրգանիզմներ]]
[[Կատեգորիա:Լույսի աղբյուրներ]]
[[Կատեգորիա:Կենսալույս]]
| 