«Անթրոպոգենի ժամանակաշրջան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ հեռացնում եմ Վիզուալ խմբագրիչ թողած nowiki թեգերը |
չNo edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Pleistocene SA.jpg|մինի|աջից|]]▼
'''Անթրոպոգենի ժամանակաշրջան''', անթրոպոգեն, չորրորդական ժամանակաշրջան, պոստպլիոցեն, Երկրի շերտագրական սանդղակի և երկրաբանական պատմության վերջին, այսօր շարունակվող ժամանակաշրջանը։
Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանի տևողությունը որոշվում է 600 հազար-1միլիոն տարուց մինչև 2,5-3,5 [[միլիոն]] [[տարի]]։ Անթրոպոգենի [[ժամանակ]]աշրջանի միասնական ընդունված միջազգային շերտագրական սանդղակ դեռևս չկա։ Սովորաբար ընդունվում է [[Եվրոպա]]յի չորրորդական նստվածքների միջազգային [[քարտեզ]]ի հանձնաժողովի [[1932]] [[թվական]]ին առաջարկած քառանդամ բաժանման [[սխեմա]]ն՝ ստորջյա, միջին, վերին պլեյստոցեն, և հոլոցեն։
Անթրոպոգենի [[ժամանակ]]աշրջանի [[կլիմա]]յաշերտագրական բաժանման չափանիշ է համարվում [[Ալպեր]]ի համար Ա.Պենկի և Է.Օրյուկների [[1909]] թվականին կազմած սխեման։ Այդ սխեմայում առանձնացված է 5 սառեցման փուլ (սառցապատումներ կամ գլացիալներ), որոնք ընդմիջվել են տաքացումներով (միջսառցադաշտային ժամանակամիջոցներ կամ ինտերգլացիաններ)։ Սառցապատումներից երկուսը (դաեուբյաննգյունցյան) վերագրում են վերին պլիոցենին, իսկ երեքը (մինդելի, ռիսի նվյուրմի)՝ Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանին։ Գիտնականների գերակշռող մասը կողմնակից է բազմակի սառեցման կամ պոլիգլացիալիզմ ի տեսությանը, ըստ որի հաշվվում է 3-8 սառցապատում։ Այդ սառեցումները օրգանական աշխարհում առաջ են բերել մեծ փոփոխություններ։ Միջին լայնություններում մերձարևադարձային բուսականությունը իր տեղը զիջել է համարյա ժամանակակից [[անտառներ]]ին և [[տափաստան]]ներին։ Արևմտյան և [[Հարավային Եվրոպա]]յի [[ծով]]երն են թափանցել փափկամորթների հյուսիսային տեսակները, մահացել են [[Նեոգեն]]ի [[կաթնասուն]]ների շատ տեսակներ և զարգացել են անթրոպոգենի տիպիկ խմբերը ([[փղեր]], միասմբակավոր [[ձիեր]] և այլն)։▼
▲Այդ սխեմայում առանձնացված է 5 սառեցման փուլ (սառցապատումներ կամ գլացիալներ), որոնք ընդմիջվել են տաքացումներով (միջսառցադաշտային ժամանակամիջոցներ կամ ինտերգլացիաններ)։ Սառցապատումներից երկուսը (դաեուբյաննգյունցյան) վերագրում են վերին պլիոցենին, իսկ երեքը (մինդելի, ռիսի նվյուրմի)՝ Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանին։ Գիտնականների գերակշռող մասը կողմնակից է բազմակի սառեցման կամ պոլիգլացիալիզմ ի տեսությանը, ըստ որի հաշվվում է 3-8 սառցապատում։ Այդ սառեցումները օրգանական աշխարհում առաջ են բերել մեծ փոփոխություններ։ Միջին լայնություններում մերձարևադարձային բուսականությունը իր տեղը զիջել է համարյա ժամանակակից [[անտառներ]]ին և [[տափաստան]]ներին։ Արևմտյան և [[Հարավային Եվրոպա]]յի [[ծով]]երն են թափանցել փափկամորթների հյուսիսային տեսակները, մահացել են [[Նեոգեն]]ի [[կաթնասուն]]ների շատ տեսակներ և զարգացել են անթրոպոգենի տիպիկ խմբերը ([[փղեր]], միասմբակավոր [[ձիեր]] և այլն)։
Միջսառցադաշտային ժամանակամիջոցներում վերականգնվել է ժամանակակից գոտիականությանը մոտ գոտիականություն, իսկ կլիման երբեմն եղել է ավելի տաք, քան այժմ։ [[Մայրցամաք]]ային սառցադաշտերի հալչելուց գոյացած ջրային [[զանգված]]ները տեղափոխվել են [[Համաշխարհային օվկիանոս]]՝ առաջ բերելով նրա մակարդակի է վստատիկ տատանումներ։
[[Սառցադաշտ]]ային ժամանակամիջոցների ընթացքում ծովի մակարդակը ներկայիս համեմատ իջել է, ըստ տարբեր հաշվարկների՝ 85-120 մ։ [[Բրիտանական կղզիներ]]ը բազմիցս միացել են [[Եվրոպա]] [[մայրցամաք]]ին, իսկ [[Բերինգի նեղուց]]ի տեղում առաջացել է ցամաքային «[[կամուրջ]]», որով մոտ 20–30 հազար տարի առաջ կատարվել է [[Ամերիկա]]յի մարդաբնակեցումը։ Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանի ընթացքում տեղի ունեցած [[երկրակեղև]]ի հզոր տեկտոնական շարժումները ձևավորել են [[Երկիր|Երկրի]] մակերևույթի հատկապես Ալպ-Հիմալայան գոտու ժամանակակից [[ռելիեֆ]]ի հիմնական տարրերը։
▲[[Պատկեր:Pleistocene SA.jpg|մինի]]
[[Պլեյստոցեն]]ի ընթացքում [[Խաղաղ օվկիանոս]]ի ծայրամասերում, [[Կովկաս]]ում, [[Իսլանդիա]]յում, [[Արևելյան Աֆրիկա]]յում և այլ շրջաններում [[հրաբուխ|հրաբխայնությունը]] եղել է ավելի ինտենսիվ, քան այժմ։ [[Երկրագունդ|Երկրագնդի]] ներկայիս մակերևույթում գերակշռում են անթրոպոգենի տարբեր ծագում ունեցող [[մայրցամաք]]ային ֆացիաներ ՝ լյոսերը, ալյուվիալ, պրոլյուվիալ, էլյուվիալ, [[լիճ|լճային]] և էոլյան նստվածքները, որոնք ժամանակակից [[հող]]երի նախահիմքն են։ Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանի հետ կապված է մարդու ծագման ու զարգացման պատմությունը։ Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանի ուսումնասիրությունը հանգեցրել է գիտության ինքնուրույև ճյուղի՝ չորրորդական երկրաբանության առանձնացմանը։
[[Հայաստան
▲[[Հայաստան|ՀՀ]]-ում անթրոպոգենը ներկայացված է ցամաքային ֆունկցիաներով՝ դարավանդային, լճագետային, [[սառցադաշտ]]ային նստվածքներով։ Չնայած ռիսի ու վյուրմի սառցապատումների տարածումը [[Արագած]]ի զանգվածում և [[Գեղամա լեռնաշղթա]]յում ընդունվում է շատ հետազոտողների կողմից, սակայն հնագույն սառցապատումների տարածման, սառցադաշտերի հզորության հարցերը առ այսօր վիճելի են։ ժամանակակից սառցապատում դիտվում է միայն [[Արագած]]ի զանգվածում (ընդհանուր մակերեսը մոտ 5,5 կմ 2)։ Անթրոպոգենի ժամանակաշրջանի ընթացքում ձևավորվել է Հայաստանի ռելիեֆը, տեղանքը բարձրացել է մոտ [[500]]—[[800]] մ, բուսական և կեևդանական աշխարհում տիրապետել են անթրոպոգենի ձևերը։ ՀՀ-ում աևթրոպոգեևի հասակի տարբեր շերտախմբերում հայտնաբերվել են կաթնասունների բազմաթիվ բրածո ներկայացուցիչներ՝ [[փիղ]], [[ռնգեղջյուր]], [[ձի]], [[ուղտ]], նախնադարյան [[եզ]]ներ, [[եղջերու]] և այլն։ Հայաստանի Հանրապետությունը չորրորդական հրաբխայնության դասական մարզ է։ Այստեղ զգալի տեղ են գրավում տարբեր տիպերի լավաները, նրանց հոսքերն ու ծածկույթները, [[տուֆ]]երը և տուֆալավաները։
== Գրականություն ==
| |||