|
'''Սերբական մատիցա''' ({{lang-en|Матица српска}}, բառացի՝ «սերբական մայր մեղու»), գրական-գիտական, մշակութային, լուսավորչական ամենահին միությունը [[Սերբիա]]յում</ref> сербское литературно-научное и культурно-просветительское общество<ref name=bse>{{БСЭ3|заглавие=Матица сербская }}</ref>:
Որպես ոչ պաշտոնական կազմակերպություն հիմնադրվել է 1826 թվականի փետրվարի 16-ին [[Պեշտ (Բուդապեշտ)|Պեշտ]] քաղաքում:քաղաքում։ 1837 թվականին պաշտոնապես գործելու իրավունք է ստացել:ստացել։ 1864 թվականին տեղափոխվել է [[Նովի Սադ]]:։ Կազմակերպության նախակարապետն է դարձել 1824 թվականի վերջին տպագրված «Սերբական տարեգրություն» հրատարակությունը:հրատարակությունը։ Սերբական մատիցայի օրինակով [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի տարածքում ստեղծվել են մշակութային-լուսավորչական սլավոնական այլ կազմակերպություններ:կազմակերպություններ։ Այն կարևոր դեր է կատարել ազգային ինքնագիտակցության զարթոնքի ու գրական սերբերենի մշակման գործում:գործում։ Միավորումը եղել է Նովի Սադի պայմանագրի (1954) նախաձեռնողը սերբախորվաթերենի միասնության մասին:մասին։
Ներկայումս միավորումն իրականացնում է տարբեր նախագծեր. հրատարակում է հատուկ գիտական ուսումնասիրություններ՝ «Տարեգրություն» ({{lang-sr|Летопис}}, 1924 թվականից), «Բնական գիտությունների հավաքածու» ({{lang-sr|Зборник за друштвене науке}}, 1950 թվականից), «Պատմության ժողովածու» ({{lang-sr|Зборник за историjy}}, 1970 թվականից):։ Միավորման ստեղծման հետ հիմնադրվել է նաև գրադարան, որը 1838 թվականին դարձել է հասարակական:հասարակական։ Ներկայումս կազմակերպության գործունեությունը կարգավորվում է «Սերբական մատիցայի մասին օրենքով»<ref name=zakon>{{статья|ссылка=http://www.kultura.gov.rs/dokumenti/Zakon-o-Matici-srpskoj.doc |заглавие=Закон о Матици српској |издание=Службени гласник РС" |номер=49 |год=1992 |язык=сербск.}} <!-- доп. ссылка: http://www.maticasrpska.org.yu/pages/zakon.htm --></ref>:։
== Պատմություն ==
1823 թվականին [[Նովի Սադ]]ի սերբ հասարակական գործիչների մի խումբ, փորձելով միավորել սերբ հայրենասերներին, հանդես է եկել գրական ամսագրի հիմնադրման նախաձեռնությամբ:նախաձեռնությամբ։
1824 թվականին հիմնադրվել է «Սերբական տարեգրություն» ամսագիրը, որն առաջին անգամ լույս է տեսել 1825 թվականին:թվականին։ Նրա խմբագիրը իրավաբանության դոկտոր, Նովի Սադի գիմնազիայի պրոֆեսոր Գեորգիե Մագարաշևիչն էր (Георгијем Магарашевић), իսկ հրատարակիչը՝ Կոնստանդին Կաուլիցիան (Константин Каулиција): Սերբական ուղղափառ եկեղեցին քննադատել է ամսագիրը:ամսագիրը։ Ամսագիրը պահանջարկ չի վայելել և 1825 թվականի վերջին փակվել է վնասաբերության պատճառով:պատճառով։
[[Պատկեր:Matica Srpska Charter.jpg|մինի|''Սերբական մատիցայի'' ստեղման համաձայնագիր]]
''Սերբական մատիցա'' միավորումը հիմնադրվել է սերբ գրականագետ, իրավաբան Յովան Հաջիչի (Јован Хаџић) (հայտնի էր նաև ''Միլոշ Սվետիչ'' (Милош Светић) մականունով) և սերբ վեց առևտրականների կողմից:կողմից։ Նպատակ ունենալով նպաստել սերբական մշակույթի զարգացմանը՝ հիմնադրվել է ''Սերբական մատիցա'' գրական միավորումը գրական սերբերենով գրքեր հրատարակելու ու տարածելու համար:համար։ Մատիցայի հիմնադրման փաստաթղթում նրա խնդիրը ձևակերպվել է «ի բարօրություն ժողովրդի փառքի համար»<ref name=leschilovkaya/>:։
Հունվարի 25-31 Յովան Դեմետրիչի մոտ կազմակերպված հավաքներում նպատակ է դրվել ոչ միայն գրական համայնք ստեղծել, այլև «Տարեգրության» համար ֆոնդ հիմնադրել:հիմնադրել։ Հունվարի 31-ին որոշում է կայացվել համայնքի ստեղծման մասին, իսկ Հաջիչին հանձնարարվել է կազմակերպության համար մտածել անուն ու մշակել կազմակերպության կանոնակարգը:կանոնակարգը։ Նա հանձնարարությունը կատարել է բավական օպերատիվ և արդեն փետրվարի 14-ի նիստում առաջարկել է ''Սերբիայի մատիցա'' անունը և ներկայացրել կանոնակարգ, որն ընդունվել է առանց էական փոփոխությունների:փոփոխությունների։
1826 թվականի փետրվարի 16-ին Պեշտում կայացել է կանոնադիր հավաք, ընտրվել են կազմակերպության կառավարման մարմինները:մարմինները։ Նախագահ է ընտրվել Յովան Հաջիչը, գործադիր ղեկավարը՝ Իոսիֆ Մուլովիկը, գանձապետը՝ Յովան Դեմետրովիչը:Դեմետրովիչը։ Առանց որոշակի գործառույթների են մնացել Անդրեյ Ռոզմիրովիչը և Պետար Ռաջիչը<ref name=milisavac>{{книга|ссылка=http://www.rastko.rs/rastko-hu/istorija/matica_srpska/istorijams.html |заглавие=Историја Матице српске I део : 1826-1864 |место=Нови Сад |издательство=Матица српска |год=1986 |страницы=108-138 |язык=сербск.}}</ref>:։
Առաջին տարիներին կազմակերպությանն անդամակցել է 50 մարդ, որի կեսից ավելին եղել են առևտրականներ:առևտրականներ։ Նրանց թվում են եղել նաև մտավորականության, հոգևորականության ու ազնվականության ներկայացուցիչներ:ներկայացուցիչներ։ Կազմակերպությունը գոյատևել է անդամավճարների ու նվիրատվությունների հաշվին:հաշվին։ Այն դարձել է սերբական ազգային առաջին հաստատությունը:հաստատությունը։
1835 թվականին կազմակերպության գործունեությունը դադարեցվել է հունգարական իշխանությունների ճնշմամբ, որոնք պատճառ են բերել պաշտոնական թույլտվության բացակայությունը:բացակայությունը։ 1837 թվականին ''Սերբական մատիցան'' պաշտոնապես գործելու իրավունք է ձեռք բերել, նույն թվականին էլ հաստատվել է կազմակերպության նախագահի հաստիքը:հաստիքը։ Առաջին նախագահ է նշանակվել Տեոդոր Պավլովիչը<ref name=leschilovkaya>
{{статья|ссылка=http://www.istrodina.com/rodina_articul.php3?id=1923&n=99|заглавие=Матица Сербская|издание=Журнал "Родина"|номер=6|год=2006|автор=Инна Лещиловская|archiveurl=https://archive.today/20130126145130/http://www.istrodina.com/rodina_articul.php3?id=1923&n=99|archivedate=2013-01-26|deadlink=yes|архив=https://archive.today/20130126145130/http://www.istrodina.com/rodina_articul.php3?id=1923&n=99|архив дата=2013-01-26}}</ref>:։
1864 թվականին կազմակերպությունը տեղափոխվել է Նովի Սադ:Սադ։
[[19-րդ դար]]ի առաջին կեսին Եվրոպայում դադարել է այսպես կոչված մատիցայի շարժումը:շարժումը։ ''Սերբական մատիցայի'' օրինակով ստեղծվել են մշակութային-լուսավորչական կազմակերպություններ, որոնց նպատակը հարավսլավոնական ու արևմտասլավոնական ժողովուրդների շրջանում ազգային մշակույթի զարգացումն էր և պայքարը [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի, [[Գերմանիա]]յի, [[Թուրքիա]]յի վարած ուծացման քաղաքականության դեմ:դեմ։ Մատիցաները ստեղծվել են թե՛ որպես ընդհանուր մշակութային, թե՛ որպես գրական, կրթական, երաժշտական կազմակերպություններ:կազմակերպություններ։ Այս կազմակերպությունները հիմնադրել են գրադարաններ, հրատարակել ամսագրեր, նոտաներ, կազմակերպել դասընթացներ ու մշակութային այլ գործունեություն ծավալել:ծավալել։ Նրանք լուծել են իրենց ժողովուրդների պատմության, բանահյուսության ուսուցման, ազգային գրականության զարգացման հարցերը<ref name=oleksiv>{{статья|автор=Олексив И. В. |заглавие=К галицко-сербским культурным связям (история и современность) [Электронный ресурс] |издание= Б-ки нац. акад. наук: пробл. функционирования, тенденции развития |издательство=Электрон. дан. (1 файл) |место=К. |год=2005 |выпуск=3}}</ref>:։
''Սերբական մատիցայի'' օրինակով ստեղծվել են ''Չեխական մատիցան'' [[Պրահա]]յում, ''Խորվաթական մատիցան'' [[Զագրեբ]]ում և այլն:այլն։ Գերմանիայում հիմնադրվել է [[Սորբեր|Վերին Սորբերի]] մատիցան Բուդիշինում (1847):։ Չեխիայում հիմնադրվել է «Glasbena Matica» կազմակերպությունը Լայբախում (1871) և «Կենտրոնական դպրոցական մատիցան» ({{lang-cs|Usiredni Macce školskà}})<ref name=esbe>{{статья|ссылка=http://gatchina3000.ru/big/064/64999_brockhaus-efron.htm |заглавие=Матица |издание=Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона (Энциклопедия Брокгауза и Ефрона) |издательство=акционерное издательское общество Ф. А. Брокгауз — И. А. Ефрон |место=Петербург |год=1890—1907}}</ref>:
== Գործունեություն ==
''Սերբական մատիցան'' եղել է Նովի Սադի համաձայնագրի նախաձեռնողներից մեկը:մեկը։ Այն երկրորդ համաձայնագիրն էր սերբախորվաթերեի միասնության մասին:մասին։ 1953 թվականի սեպտեմբերին ակադեմիական «Սերբական մատիցայի տարեգրություն» ({{lang-sr|Летопис Матице српске}}) ամսագրում հրապարակվել է հարցաթերթիկ՝ «Սերբախորվաթերեն գրական լեզվի ու ուղղագրության հարցեր»:։ 1854 թվականի դեկտերմբերի 8-10 տեղի է ունեցել Նովի Սադի համաժողովը, որի ավարտից հետո էլ կնքվել է համաձայնագիրը:համաձայնագիրը։
Միավորումը առաջատար դեր է խաղացել սերբախորվաթերենի ուղղագրության մշակման հարցում (աշխատանքն ավարտվել ու հրապարակվել է 1960 թվականին):։ 1967-1976 թվականներին ստեղծվել է գրական սերբերենի կանոնակարգված բառարան՝ վեց հատորով:հատորով։
Ներկայումս կազմակերպությունը շարունակում է «Տարեգրություն» ամսագրի հրատարակությունը, որը մշտապես հրատարակվող ամենահին ամսագրերից է:է։ Այն տպագրում է նաև տարբեր ամսագրեր՝ «Зборник за друштвене науке» (1950 թվականից), «Зборник за историjy» (1970 թվականից), գիտական տարբեր հրապարակումներ:հրապարակումներ։
1826 թվականին կազմակերպությանը կից ստեղծվել է գրադարան, որը 1838 թվականի օգոստոսի 26-ին դարել է հասարակական:հասարակական։ Այն ներկայումս մոտ երեք միլիոն գիրք ունի:ունի։
''Սերբական մատիցան'' հանձնում է ամենամյա մրցանակ «Змајеву награду» սերբերենով պոեզիայի համար, «Бранкову награду», «Пупинову награду», «Стојковићеву награду» ուսանողական աշխատանքների համար տարբեր ոլորտներում, ինչպես նաև երեք տարին մեկ շնորհում է «Младен Лесковац» մրցանակ գրականության պատմության մեջ մեծ ձեռքբերումների համար<ref>{{cite web|url=http://maticasrpska.org.rs/pages/danas.htm|title=Матица српска данас|lang=sr|publisher=Матица српска|accessdate=20100111|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091231133023/http://maticasrpska.org.rs/pages/danas.htm|archivedate=2009-12-31}}</ref>:։
Ներկայումս կազմակերպության գործունեությունը կարգավորվում է «Սերբական մատիցայի մասին» օրենքով<ref name=zakon/>:։
== Ծանոթագրություններ ==
| 