«Համաստեղություններ»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի բնակիչների աստղային երկնքի նկատմամբ հետաքրքրության մասին են վկայում ավելի քան 3 հազարամյակի վաղեմության՝ համաստեղություններ պատկերող բազմաթիվ ժայռապատկերներ։ Աստղագոտին, որով անցնում է Արեգակի տարեկան ուղին (խավարածիր), հին ժողովուրդները բաժանել են 12 համաստեղությունների ([[(Խոյ (համաստեղություն)|Խոյ]], [[Ցուլ (համաստեղություն)|Ցուլ]], [[Երկվորյակներ (համաստեղություն)|Երկվորյակներ]], [[Խեցգետին (համաստեղություն)|Խեցգետին]], [[Առյուծ (համաստեղություն)|Առյուծ]], [[Կույս (համաստեղություն)|Կույս]], [[Կշեռք (համաստեղություն)|Կշեռք]], [[Կարիճ (համաստեղություն)|Կարիճ]], [[Աղեղնավոր (համաստեղություն)|Աղեղնավոր]], [[Այծեղջյուր (համաստեղություն)|Այծեղջյուր]], [[Ջրհոս (համաստեղություն)|Ջրհոս]], [[Ձկներ (համաստեղություն)|Ձկներ]])։ [[Հայեր]]ն աստղագոտինԱստղագոտին անվանել են Կենդանաշրջան, իսկ դրա համաստեղությունները՝ կենդանակերպ։ [[Անանիա Շիրակացի|Անանիա Շիրակացու]] աշխատություններում բերված է յուրաքանչյուր կենդանակերպում երևացող աստղերի քանակը։ Միջնադարյան մի շարք թարգմանական և հայկական բնագրային աշխատություններում հեղինակները, հետևելով [[Պլատոն]]ին, տվել են կենդանակերպի ու մարդու մարմնի մասերի «համապատասխանության» նկարներ և դրանց բացատրությունները։ Հայտնի է, որ [[միջնադար]]ում բախտագուշակները պետությունների և մարդկանց ճակատագրերը, պատերազմների վախճանըպատերազմները և երկրային այլ երևույթներ կապել են համաստեղությունների և լուսատուների հետ։ Սակայն հայ տոմարագետ-աստղագետները (սկսած Անանիա Շիրակացուց, որն այդ բոլորը համարել է «բարբաջանք») հանդես են եկել [[աստղագուշակություն|աստղագուշակության]] դեմ։ Նրանք բացատրել են կենդանակերպի անունները՝ նկատի ունենալով, թե դրանցից յուրաքանչյուրում [[Արեգակ]]ի գտնվելը ինչ ազդեցություն է գործում [[Երկիր|Երկրի]] վրա։ Այսպես, ըստ [[Հակոբ Ղրիմեցի|Հակոբ Ղրիմեցու]], Խոյ է կոչվում գարնան առաջին կենդանակերպը, քանի որ «խոյը ծննդական է», և Արեգակը, այդ կենդանակերպում գտնվելիս, «Երկիրը շարժում է ծննդականության»։ Առյուծ կենդանակերպում գտնվելիս Արեգակն այնպես է հզորանում, որ կարող է նույնիսկ վնաս պատճառել մարդկանց։ Արեգակի՝ Ձկներ կենդանակերպում գտնվելու ժամանակ, առատ ձնհալի հետևանքով Երկիրը ձկան նման լողում է ջրի մեջ ևն։ [[Երևանի Մատենադարան]]ի ձեռագրերում պահպանվել են կենդանակերպերի նկարներ և այլ համաստեղությունների վերաբերյալ տեղեկություններ։ Համաստեղությունների դիցաբանական անուններն ունեն իրենց հայկական համարժեքները (Օրիոն՝ [[Հայկ նահապետ|Հայկ]], Հերկուլես՝ [[Վահագն]] ևն)։ Համաստեղությունների փոխդասավորության, անվանումների և աստղերի աստղային մեծությունների մասին տեղեկություններ կան [[Համատարած Աշխարհացույց|«Համատարած աշխարհացոյց»]] և «[[Աստղալից երկինք]]» քարտեզներում։

'''Համաստեղություններ''', ժամանակակից աստղագիտության մեջ երկնակամարի տեղամասեր, որոնց բաժանված է աստղային երկինքըէերկինքը, նրանում հեշտորեն կողմնորոշվելու համար։ Հնադարում համաստեղություններ էին կոչվում, երկնքում պայծառ աստղերով առաջացած պատկերները ։համար։։

[[Պատկեր:250lys.png|thumb|292x292px|Համաստեղությունների աստղերը գտնվում են ԱրգակիցԱրեգակից տարբեր հեռավորության վրա։|alt=]]

Երկնակամարում իրարից փոքր անկյունային հեռավորության վրա գտնվող [[աստղ]]երը եռաչափ տարածության մեջ կարող են դասավորված լինել իրարից շատ հեռու։ Մի համաստեղության մեջ գտնվողերևացող աստղերը կարող են և՛ մոտ լինել և՛ լինել իրարից շատ հեռու ու իրար հետ ոչ մի կապ չունենան։չունենալ։ Հնադարում մարդիկ տեսնում էին աստղերի դասավորվածության մեջ որոշակի համակարգվածություն և ըստ դրա խմբավորումձևավոր էին աստղերը համաստեղություններում։համաստեղություններ։ Ժամանակի ընթացքում դիտորդները տեսել են տարբեր համաստեղություններ և նրանց ուրվագծերը, և նրանց անվանումներից շատերի բացատրություններըբացատրությունը մինչ այժմ պարզ չէ։ Մինչև XIX դարը համաստեղության տակհամաստեղությունը հասկացվում էր որպես աստղերի որոշակի խումբ, ոչ թե երկնակամարի մի հատված։ Այդ դեպքում ստացվում էր, որ նույն աստղը կարող էր պատկանալպատկանել 2 տարբեր համաստեղություններիհամաստեղության, իսկ տարածքները, որտեղ աստղերի քանակը քիչ էր համաստեղության չէր պատկանում։ XIX դարի սկզբին երկնակամարը բաժանվեց տարածքների, որոշ գիտնականներ դատարկ տարածքները յուրովի որոշեցին, բայց այդպես էլ չանվանվեցին։

Պատկեր:Orion IAU.svg|ՕրիօնիՕրիոնի համաստեղության ժամանակակից սահմանները։

88 համաստեղություններից միայն 48-ն են հնադարյան, նրանց անուններն ու ստղերըաստղերը (բայց ոչ պատկերումը) ընդգրկված են [[Կլավդիոս Պտղոմեոս]]ի «[[Ալմագեստ]]» կատալոգում, որն ապրել է II դարում<ref>{{книга|автор=John C. Barentine|заглавие=The Lost Constellations: A History of Obsolete, Extinct, or Forgotten Star Lore|издательство=Springer|год=2015|ссылка=https://books.google.am/books?id=u_7NCgAAQBAJ&pg=PA11|страницы=11|isbn=9783319227955}}</ref>։

Նրանք ընդգրկում են այն տարածքները որ տեսանելի է Եվրոպայի հարավից։ Ավելի վաղ Պտղոմեոսի պատկերած համաստեղությունները կարելի է գտնել աս-Սուֆի «Անշարժ աստղերի գիրք» աշխատությունում։ Նա ապրել է 903-998 թվականները<ref name="IAI_17">{{статья|автор=Б. А. Розенфельд|заглавие=Астрономия стран ислама|издание=[[Историко-астрономические исследования]]|выпуск=XVII|место=М.|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|год=1984|страницы=78}}</ref>։ ՄնացածՄյուս ժամանակակից համաստեղությունները մտցվել են XVII—XVIII դարերում, հարավային երկնքի ուսումնասիրման և հյուսիսային երկնքի «դատարկ տեղերի» լրացման արդյունքում։ ՀամաստեղություններիՀամաստեղությունները կարող են անվանվել իրական կամ հնարված կենդանիների անուններով ([[Մեծ Արջ]], [[Առյուծ (համաստեղություն)|Առյուծ]], Վիշապ), հունական առասպելների հերոսների անուններով ([[Կասիոպեա (համաստեղություն)|Կասիոպեա]], [[Անդրոմեդա (համաստեղություն)|ԱնդրամեդաԱնդրոմեդա]]) կամ առարկաների անուններով, որոնց հիշեցնում է աստղերի դասավորությունը ([[Կշեռք (համաստեղություն)|Կշեռք]], [[Հյուսիսային թագ|Հյուսիսային Թագ]])<ref name=":0">{{книга|автор=Кононович Э. В., Мороз В. И.|заглавие=Общий курс астрономии: учебное пособие|ответственный=под ред. В. В. Иванова|место=М.|издательство=Едиториал УРСС|год=2004|страницы=14|страниц=544|isbn=5-354-00866-2}}</ref>։

12 համաստեղություններ ավանդաբար անվանում են [[Կենդանակերպ]]եր, որոնցով անցնում է [[Արեգակ]]ի կենտրոնը տարվա ընթացքում՝ արեգակնածիրը ([[Խավարածիր]])։Նոյեմբերի։ Նոյեմբերի 30-ից դեկտեմբերի 17-ը (2014 ժամանակաշրջան) Արեգակը գտնվում է [[Օձակիր|Օձակրի]] համաստեղությունում։Այդհամաստեղությունում։ Այդ համաստեղությունը նույնպես Կենդանակերպ է, սակայն սնահավատությունը (թիվը-13, կենդանին-օձ) թույլ չտվեց աստղագուշակներին դասել համաստեղությունը այդ շարքում<ref name="astronomyonline">[http://astronomyonline.org/observation/zodiac.asp The Constellations of the Zodiac]{{ref-en}}</ref>։[[Պատկեր:Большая Медведица.gif|thumb|400x400px|Մեծ Արջի համաստեղությունը Յան Գավելի ատլասում|alt=]]

Միջազգային աստղագիտական միության կողմից պաշտոնապես ընդունվել են 88 համաստեղություն։ ԱղյուսակաումԱղյուսակում նշված է նաև լատիներեն անցանումըանվանումը, հապավումը, մակերեսը քառակուսի աստիճաններով և 6,0^m և ավելի [[պայծառություն|պայծառությամբ]] ունեցող աստղերի քանակը։