«Անարխիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Անարխիզմ եզրը ածանցավոր բառ է՝ բաղկացած անարխիա բառից և -իզմ ածանցից<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=anarchism&allowed_in_frame=0 Anarchism], [[Online etymology dictionary]].</ref>։ Դրանք իրենց հերթին փոխառություններ են հունարեն ἀναρχία,<ref>{{cite EB1911|wstitle=Anarchism|volume=1|page=914}}</ref>, այսինքն՝ անարխիա<ref>{{LSJ|a)narxi/a|ἀναρχία|ref}}.</ref><ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/anarchy Anarchy], [[Merriam-Webster]] online.</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=anarchy&allowed_in_frame=0 Anarchy], [[Online etymology dictionary]].</ref> (բաղկացած՝ ἄναρχος, անարխոս, նշանակությունը՝ “կառավարիչ չունեցող”<ref>{{LSJ|a)/narxos|ἄναρχος|ref}}.</ref>, իր հերթին բաղկացած ժխտական ἀν- նախածանցից(ան-, այսինքն “առանց”), ἀρχός, արխոս, այսինքն “ղեկավար”, “կառավարիչ”<ref>{{LSJ|a)rxo/s|ἀρχός|ref}}</ref>, (արխոն կամ ἀρχή, arkhē, այսինքն “իշխանություն”, “սուվերենություն”, “մագիստրություն”)<ref>{{LSJ|a)rxh/|ἀρχή|ref}}.</ref>) և -ισμός or -ισμα վերջածանցից (-իզմոս, -իզմա)<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=-ism&allowed_in_frame=0 -ism], [[Online etymology dictionary]].</ref>:։ Ֆրանսիական Հեղափոխության ընթացքում տարբեր խմբակցություններ «անարխիստ» են կոչել իրենց հակառակորդներին (ինչպես [[Մաքսիմիլիեն Ռոբեսպիեռ|Ռոբեսպիեռ]]ի կողմնակիցները [[Էբերտիստներ]]ին)<ref>{{cite book|last=Deleplace|first=Marc|editor=Annie Geffroy|title=Dictionnaire des usages socio-politiques (1770–1815)|chapterurl=https://books.google.am/books?id=GOkSKE57mdYC&pg=PA9|year=1990|publisher=ENS Editions|language=French|isbn=9782252026946|pages=9–34|chapter=Anarchie–Anarchiste; Germinal–Fructidor An III (21 mars – 16 septembre 1795)}}</ref> մինչդեռ նրանցից քչերն էին կրում ավելի ուշ շրջանի անարխիստների գաղափարները։ 19-րդ դարի սկզբի հեղափոխականներից շատերը ազդեցություն են ունեցել հաջորդ սերնդի անարխիստական տեսությունների վրա, (օրինակ․ [[Վիլյամ Գոդվին]] և [[Վիլհելմ Ուայթլինգ|Վիլհելմ Ուեյթլինգ]]), սակայն չեն օգտագործել անարխիզմ և անարխիստ բառերը իրենց կամ իրենց համոզմունքները սահմանելու համար։

Առաջին քաղաքական փիլիսոփան, ով իրեն անարխիստ անվանեց՝ [[Պիեռ Ժոզեֆ Պրուդոն|Պիեռ֊Ժոզեֆ Պրուդոն]]ն էր, այդպիսով 19֊րդ դարի կեսերին ֆորմալ առումով դնելով անարխիզմի սկիզբը։ Սկսած 1890-ականներից Ֆրանսիայում<ref>{{cite book |title=A Short History of Anarchism |last=Nettlau |first=Max|authorlink=Max Nettlau |year=1996 |publisher=Freedom Press |isbn=0-900384-89-1 |page=162}}</ref> լիբերտարիանիզմ եզրը սկսեց հաճախ օգտագործվել է որպես անարխիզմի հոմանիշ<ref>"At the end of the century in France, Sebastien Faure took up a word used in 1858 by one Joseph Dejacque to make it the title of a journal, Le Libertaire. Today the terms "anarchist" and "libertarian" have become interchangeable." [http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Daniel_Guerin__Anarchism__From_Theory_to_Practice.html#toc2 ''Anarchism: From Theory to Practice''] [[Daniel Guérin]]</ref> և օգտագործվում է գրեթե միայն այս իմաստով<ref>Russell, Dean. [http://www.boogieonline.com/revolution/politics/name.html ''Who is a Libertarian?''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170826040417/http://www.boogieonline.com/revolution/politics/name.html |date=2017-08-26 }}, [[Foundation for Economic Education]], "Ideas on Liberty," May 1955.</ref>:։ Մյուս կողմից, [[լիբերտարիանիզ]]մ է անվանվում նաև ինդիվիդուալիստական ազատ֊շուկայական փիլիսոփայությունը՝ լիբերտարիանական անարխիզմը։

Վերածննդի ֆրանսիացի փիլիսոփա Էթիեն դե լա Բոեսի ամենահայտնի՝ “Խոհեր կամավոր ստրկության մասին” աշխատությունը որոշ պատմաբաններ համարում են նախադեպ՝ անարխիզմի պատմության համար:համար։ Արմատական բողոքական Ջերարդ ՈՒինստենլին և նրա դիգգերների խումբը որոշ հեղինակների կողմից հիշատակվում են որպես 17-րդ դարի՝ Անգլիայում սոցիալական փոփոխություններ առաջարկող անարխիստներ։ “Անարխիստ” եզրը առաջին անգամ անգլերեն օգտագոգրծվել է 1642 թվականին՝ Անգլիայի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում, որպես վիրավորանք։ Այն օգտագործվել է Ռոյալիստների կողմից՝ վերջիններիս հակառակորդների՝ Ռաունդհեդերի դեմ։ Ֆրանսիական հեղափոխության ընթացքում, ոմանք, օրինակ՝ Կատաղածները([[Enragés]]) սկսեցին օգտագործել եզրը դրական իմաստով, ի հակադրություն Յակոբինների ուժերի կենտրոնացմանը, “հեղափոխական կառավարությունը” դիտարկելով որպես օքսյումորոնային։ 19-րդ դարասկզբին անգլերեն “անարխիզմ” բառը կորցրեց իր բացասական երանգը։

Պիեր-Ժոզեֆ Պրուդոնը առաջինն է՝ ով ինքն իրեն անարխիստ է անվանել իր՝ 1840 թվականին հրատարակված «Ի՞նչ է սեփականությունը» աշխատության մեջ։ Դրա պատճառով է որ շատերը Պրուդոնին համարում են ժամանակակից անարխիստական տեսության հիմնադիրը։ Նա զարգացրեց հասարակության ինքնակազմակերպման տեսությունը, ըստ որի հանրային կառույցները ձևավորվում են առանց հասարակական կառուցվածքի մասին սեփական պատկերացումները առաջ տանող կենտրոնական համակարգողի։ Ըստ Պրուդոնի, կենտրոնական համակարգողը իր պատկերացումները հակադրում է իրենց սեփական շահի համար գործող անհատների կամքին։ Դրա մասին Պրուդոնն ասել է հետևյալը․ «Ազատությունը հասարակական կառուցվածքի մայրն է, և ոչ թե դուստրը»:։  «Ի՞նչ է սեփականությունը» աշխատության մեջ նա պնդում է՝ «Սեփականությունը՝ գողություն է»։ Վերոնշյալ աշխատության մեջ նա հակադրվում է մասնավոր սեփականության (propriété) ինստիտուտին, որտեղ սեփականատերը ունի բացարձակ իրավունք “օգտագործելու ու չարաշահելու” իր սեփականությունը ինչպես ցանկանա։ «Մանավոր սեփականության»-ը նա հակադրում է այսպես կոչված «տնoրինում»֊ը, ինչը իրենից ենթադրում է բարիքների և միջոցների սահմանափակ սեփականություն՝ շարունակական օգտագործման պայմանով։ Ինչևէ, ավելի ուշ Պրուդոնը հավելում է՝ «Սեփականությունը՝ ազատություն է» և պնդում, որ այն պարիսպ է պետական իշխանության դեմ։ Պետությանը, կրոնին և որոշակի կապիտալիստական պրակտիկաներին նրա հակառակվելը ոգևորեց հաջորդ սերունդների անարխիստներին, և դարձրեց իրեն իր ժամանակի առաջատար հասարակական գործիչներից մեկը։

Անարխո-կոմունիստ Ժոզեֆ Դեժաքն առաջինն էր, ով ինքն իրեն անվանեց «լիբերտարիանական»:։ Ի տարբերություն Պիեր-Ժոզեֆ Պրուդոնի, նա պնդում էր, որ «սա [սեփականությունը] նրանց աշխատանքի արդյունքը չէ, որի իրավունքը աշխատավորներն ունեն, այլ միջոց է նրանց կարիքների բավարարման համար` անկախ դրանց բնույթից»:։ 1844 թվականին Գերմանիայում հետհեգելյան փիլիսոփա Մաքս Շտիրները հրատարակեց  «Միակը և իր սեփականությունը» ([[The Ego and Its Own]]) գիրքը, որը հետագայում համարվեց անարխո-ինդիվիդուալիզմի առաջին ազդեցիկ տեքստը:տեքստը։ 1848 թվականի Հեղափոխությանը ակտիվ մասնակցություն են ունեցել ֆրանսիացի անարխիստներ Անսելմ Բելժարին, Էռնեստ Կեռդերոյը, Ժոզեֆ Դեժաքը և Պիեր-Ժոզեֆ Պրուդոնը:Պրուդոնը։

Իսպանիայում, Պրուդոնի գաղափարներով ոգևորված, Ռամոն դե լա Սագրաի կողմից 1845 թվականին հիմնվեց անարխիստական «El Porvenir in La Coruña» հանդեսը։ Կատալոնացի քաղաքական գործիչ Ֆրաչեսկ Պիյ ի Մարգալը նախաձեռնեց Պրուդոնի գործերի իսպաներեն թարգմանությունը։ Ավելի ուշ, 1873 թվականին, լինելով Դաշնային Դեմոկրատական֊Հանրապետական Կուսակցության առաջնորդը, Պիյը, կարճ ժամանակով դարձավ Իսպանիայի նախագահ։ Ըստ անարխիզմի պատմաբան Ջորջ Վուդքոքի․ «Այս թարգմանությունները խորին և մնայուն ազդեցություն էին ունենալու 1870 թվականից հետո Իսպանիայում անարխիզմի զարգացման վրա, բայց մինչ այդ, Պիյի մեկնաբանությամբ պրուդոնյան գաղափարները ապահովել էին  1860֊ին  ծագած ֆեդերալիստական շարժման ոգևորության մեծ մասը»:։ Ըստ Բրիտանիկա հանրագիտարանի․ «1873 թվականին Իսպանական հեղափոխության ընթացքում Պիյ ի Մարգալը փորձել էր պրուդոնական գաղափարներին համահունչ հիմնել  ապակենտրոնացված կամ «կանտոնական» քաղաքական համակարգ»։

Իսկապես, համայնական Ֆրանսիայի Կոմունայի տեսլականը հիմնված էր պատվիրակների դաշնության վրա, որտեղ վերջիններս սահմանափակված էին իմպերատիվ մանդատներով` ընտրողների կողմից տրվող և ցանկացած պահի հետ կանչվելու ենթակա։ Դա Բակունինի և Պրուդոնի գաղափարների արձագանքն էր. ինչպես Պրուդոնը, այնպես էլ Բակունինը 1848 թվականին հանդես էին գալիս “սահմանափակ մանդատների իրացման” և համայնքների ֆեդերացիայի գաղափարներով:գաղափարներով։ Այսպիսով, և՛ տնտեսապես, և՛ քաղաքականապես անարխիստական գաղափարները մեծ ազդեցություն են ունեցել Փարիզի Կոմունայի վրա։

Առաջին Ինտերնացիոնալի հակաավտորիտար խմբերը անարխո-սինդիկալիստների նախորդողներն էին, ովքեր ձգտում էին «փոխարինել պետության արտոնություններն ու իշխանությունը՝ աշխատանքի ազատ և ինքնաբուխ կազմակերպմամբ»:։ 1886 թվականին ԱՄՆ-ի և Կանադայի Կազմակերպված Արհմիությունների ֆեդերացիան այդ տարվա մայիսի մեկը միաձայն հռչակեց 8-ժամյա աշխատանքային օրվա անցնելու ամսաթիվ։

Որպես արձագանք, ամբողջ ԱՄՆ֊ում, արհմիությունները նախաձեռնությանը աջակցելու համար պատրաստվեցին համընդհանուր գործադուլի։ Մայիսի 3֊ին Չիկագոյում, երբ  շտրեյկբրեխերները փորձում էին անցնել գործադուլավորների պատնեշը, տեղի ունեցավ բախում:բախում։ Արդյունքում, ամբոխի ուղղությամբ ոստիկանության բացած կրակի հետևանքով երկու աշխատողներ զոհվեցին։ Հաջորդ օրը, մայիսի 4֊ին, անարխիստները հանրահավաք անցկացրեցին Չիկագոյի Հեյմարքեթ հրապարակում։ Հանրահավաքի ավարտին անհայտ անձինք ռումբ նետեցին, սպանելով մեկ ոստիկանի։ Ստեղծված խուճապի արդյունքում ոստիկանությունը անկանոն կրակ բացեց։ Ոստիկանության յոթ սպա և առնվազն չորս աշխատավորներ սպանվեցին։ Հանրահավաքի կազմակերպիչների հետ ուղղակի և անուղղակի կապ ունեցող ութ անարխիստներ ձերբակալվեցին ոստիկանության սպայի սպանելու մեղադրանքով։ Նրանցից չորսը մահապատժի ենթարկվեցին 1887 թվականի նոյեմբերի 11-ին։ Մեկը ինքնասպանություն գործեց դրա նախորդ օրը։ Մնացածն  անազատության մեջ գտնվեցին մինչև 1893 թվականը, երբ  Իլինոյսի նահանգապետ Ջոն Պիտեր Ալտգելդը պաշտոնապես հայտարարեց, որ ութ դատապարտյալներն էլ անմեղ են և դարձել են ոստիկանության սադրանքի զոհ։ Այդ իրադարձությունները ստացան Հեյմարքեթի բախում անվանումը։ 1890 թվականին, ութժամյա աշխատանքային օրվա համար, երկրորդ փորձն արվեց՝ այս անգամ միջազգային մակարդակի։ Միջոցառումը նաև այլ` երկրորդական նպատակ էր հետապնդում. հիշատակել Հեյմարքեթի բախման արդյունքում զոհված աշխատավորներին։ Չնայած ի սկզբանե դա մտածված էր որպես մեկանգամյա միջոցառում, հաջորդ տարիներին Աշխատավորների Միջազգային Օրը մայիսի մեկին նշելը դարձավ ավանդույթ։

1907 թվականին Ամստերդամի անարխիստների միջազգային կոնգրեսը 14 տարբեր երկրերից հավաքեց պատվիրակների, որոնց շարքերում էին անարխիստական շարժման այնպիսի կարևոր մասնակիցներ, ինչպիսիք էին Էրիկո Մալատեստան, Պիեր Մոնատը, Լուիջի Ֆաբբրին, Բենոա Բրաուչուին, Էմմա Գոլդմանը, Ռուդոլֆ Ռոքերը և Քրիստիան Քորնելիսսենը:Քորնելիսսենը։ Կոնգրեսի ընթացքում քննարկվեցին տարբեր թեմաներ, մասնավորապես անարխիստական շարժման կազմակերպումը, հանրակրթության խնդիրները, համընդհանուր գործադուլը կամ հակամիլիտարիզմը:հակամիլիտարիզմը։ Առանցքային բանավեճը վերաբերում էր անարխիզմի և սինդիկալիզմի (արհմիութենականություն) կապին:կապին։ Մալատեստան ու Մոնատը այս հարցի շուրջ տարակարծիք էին, քանի որ վերջինս սինդիկալիզմը համարում էր հեղափոխական և գտնում էր որ այն կստեղծի նպաստավոր պայմաններ սոցիալական հեղափոխության համար, մինչդեռ Մալատեստան կարծում էր, որ սինդիկալիզմը ինքնին բավարար չէ։ Նա գտնում էր, որ տրեդ֊յունիոնիստական շարժումը րեֆորմիստական է և երբեմն հետադիմական, օրինակ բերելով արհմիությունների բարձր որակավորում ունեցող ներկայացուցիչներին, որոնք երբեմն գործում էին ցածր որոկավորում ունեցող աշխատողների դեմ։

Մի քանի հաջողված պայթյուններին և սպանություններին հաջորդած պետական բռնաճնշումները անարխիստական ու աշխատավորական շարժումների հանդեպ, հնարավոր է, նպաստեցին նման մարտավարությունից հրաժվելուն, չնայած, կարելի է ասել, որ պետական բռնաճնշումները նախ և առաջ այդ մարտավարությունն ընտրելու պատճառ էին:էին։ [[Ֆրանսիայի սոցիալիստական շարժում|Ֆրանսիայի սոցիալիստական շարժման]] մասնատումը և, [[Փարիզի Կոմունա]]յի ճնշմանը հաջորդած, բազմաթիվ կոմունարների գնդակահարություններն ու աքսորը նպաստեցին անհատական քաղաքական գործողությունների մարտավարության տարածմանը:տարածմանը։

1881-1914 թվականների ընթացքում անարխիստական շարժման անդամների կողմից  բազմաթիվ պետությունների ղեկավարներ սպանվեցին, այդ թվում, Ռուսաստանի կայսր [[Ալեքսանդր Երկրորդ]]ը, Ֆրանսիայի նախագահ Սադի Կարնոն, Ավստրիայի կայսրուհի Էլիզաբեթ Բավարացին, Իտալիայի արքա Ումբերտո Առաջինը, Միացյալ Նահանգների նախագահ Ուիլիամ Մաք-Քինլին, Պորտուգալիայի արքա Կարլոս Առաջինը և Հունաստանի արքա Գեորգիոս Առաջինը:Առաջինը։ Մաք-Քինլիինն սպանողը` [[Լեոն Չոլգոշ]]ը պնդում էր, որ ազդված էր անարխիստ և [[Ֆեմինիզմ|ֆեմինիստ]] Էմմա Գոլդմանից:Գոլդմանից։ Առաջին Համաշխարհայինից (1914-1918) և 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո գործողությամբ պրոպագանդան մերժվեց անարխիստական շարժման մասնակիցների ճնշող մեծամասնության կողմից:կողմից։

Ամերիկացի վտարանդի անարխիստներ [[Էմմա Գոլդման]]ը և [[Ալեքսանդր Բերկման]]ը, ինչպես նաև մի շարք այլ անարխիստներ և ձախ կոմունիստներ, Ռուսաստանում գտնվելու ընթացքում և դրանից հետո քննադատում էին բոլշևիկյան քաղաքականությունը և Կրոնշտադտի ապստամբության ճնշումը:ճնշումը։ Երկուսն էլ գրել են զեկույցներ՝ իրենց Ռուսաստանյան փորձի վերաբերյալ՝ քննադատելով բոլշևիկների կողմից իշխանության յուրացումը։ Նրանք գտնում էին, որ մարքսիստական իշխանության մասին Բակունինի կանխատեսումները հաստատվեցին, և մարքսիստական պետության ղեկավարները դարձան նոր էլիտա։

1917-1923 թվականների հեղափոխական ալիքին մասնակցում էին բազմաթիվ անարխիստ գործիչներ:գործիչներ։ Գերմանական հեղափոխության (1918-1919) ընթացքում հիմնադրված Բավարական Սովետական Հանրապետությունում անարխիստներ [[Գուստավ Լանդաուեր]]ը, Սիլվիո Գեզելը և Էրիխ Մյուզամը առաջնորդ դիրք էին զբաղեցնում հեղափոխական խորհրդային կառույցներում։ Իտալիայում 1919-1920 թվականների իրադարձությունների ընթացքում, որոնք հայտնի են Կարմիր երկամյակ (Biennio rosso) անունով, Իտալական Սինդիկալիստական Միություն անարխո֊սինդիկալիստական արհմիությունը «աճել էր, հասնելով 800,000 անդամի, իսկ Իտալական Անարխիստական Միության (20,000 անդամ և «Նոր մարդկություն» (Umanita Nova) օրաթերթը) ազդեցությունը աճում էր դրան համապատասխան․․․ Անարխիստներն առաջինն էին, ովքեր առաջարկում էին գրավել աշխատատեղերը»:։ [[Մեքսիկական հեղափոխություն (1910-1917)|Մեքսիկական հեղափախության]] ընթացքում հիմնվեց Մեքսիկական Լիբերալ Կուսակցությունը, որը անարխո֊կոմունիստ [[Ռիկարդո Ֆլորես Մագոն]]ի գլխավորությամբ 1910֊ականներին նախաձեռնեց լայնածավալ ռազմական գործողություններ` ուղղված կոնկրետ քաղաքների և շրջանների գրավմանը։

Ֆրանսիայում և Իտալիայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում անարխիստները ակտիվ մասնակցում էին Դիմադրությունը։ 1933 թվականի փետրվարի 28֊ի վաղ առավոտյան, Ռեյխստագի հրդեհից մի քանի ժամ անց, Գերմանիայում անհայտ մեղադրանքով ձերբակալվեց անարխիստ [[Էրիխ Մյուզամ]]ը։ Նացիստական ռեժիմի քարոզչության նախարար [[Յոզեֆ Գեբելս]]ը պիտակավորեց նրան իբրև «այն հրեա այլասերվածներից» մեկը։ Հաջորդ 17 ամիսների ընթացքում նա կալանված էր համակենտրոնացման ճամբարներում՝ Զոնենբուրգում, Բրանդերբուրգում և, վերջում, Օրանիենբուրգում։ 1934 թվականի փետրվարի 2֊ին Մյուզամը տեղափոխվեց Օրանիենբուրգի համակենտրոնացման ճամբար, որտեղ 1934 թվականի հուլիսի 9֊ի գիշերը պահակախմբի կողմից տանջանքների ենթարկվեց և սպանվեց:սպանվեց։ Նրա ծեծված մարմինը հայտնաբերեցին հաջորդ առավոտ՝ արտաքնոցում կախված։

1945 թվականի սեպտեմբերին հիմնադրվեց անարխիստական կազմակերպություն Կորեայում, իսկ 1946 թվականին՝ Ճապոնիայում։ 1948 թվականին Փարիզում ամբողջ Եվրոպայից պատվիրակների մասնակցությամբ կայացավ Միջազգային Անարխիստական Կոնգրեսը։ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմից հետո ''Fraye Arbeter Shtime'' ամսագրում (Աշխատանքի ազատ ձայնը, Գերմանիայում իդիշով թողարկվող անարխիստական ամսագիր) հրապարակվեց հոդված, որը ներկայացնում էր գերմանական անարխիստների դրությունը և կոչ էր անում ամերիկացիներին օգնել նրանց։ 1946 թվականի փետերվարի դրությամբ գերմանական անարխիստներին օգնության ծանրոցներ ուղարկելը դարձավ լայնածավալ նախաձեռնություն։ 1947 թվականին Գերմանիայում հիմնվեց Լիբերտարիանական Սոցիալիստների Ֆեդերացիան, որի լրագրի (''Die Freie Gesellschaft'', Ազատ հասարակություն) թղթակիցն էր [[Ռուդոլֆ Ռոկեր]]ը:ը։ Այդ պարբերականը հրատարակվեց մինչև 1953 թվականը։ 1956 թվականին հիմնադրվեց Ուրուգվայի Անարխիստական Ֆեդերացիան։ 1955 թվականին Արգենտինայի անարխո֊կոմունիստական Ֆեդերացիան վերանվանվեց և դարձավ Արգենտինայի Լիբերտարիանական Ֆեդերացիա։ Հետպատերազմական Բրիտանիայում ակտիվ էր Սինդիկալիստ Աշխատավորների Ֆեդերացիա սինդիկալիստական խումբը, որը նախորդում էր Սոլիդարության Ֆեդերացիային։ Այն կազմավորվեց 1950 թվականին ինքնալուծարված Բրիտանիայի Անարխիստական Ֆեդերցիայի անդամների կողմից։ Ի տարբերություն ԲԱՖ֊ի, որը ազդված էր անարխո֊սինդիկալիստական գաղափարներից, բայց, վերջին հաշվով, ինքնին սինդիկալիստական չէր, Սինդիկալիստ Աշխատավորների Ֆեդերացիան ի սկզբանե որոշեց ձգտել ավելի հստակ սինդիկալիստական, աշխատավորակենտրոն ռազմավարության։

Անարխիզմի ինդիվիդուալիստական տեսությունը սկսվում է անհատից, որը աշխարհը կառուցող հիմնաքարն է։ Ինդիվիդուալիստները հավատում են այն բանին, որ ամեն մարդ ունի իրավունքներ։ Ոմանք դա անվանում են «բնական իրավունքներ»:։ Ոչ ոք չի կարող խախտել այդ իրավունքները, ոչ առանձին մարդը և ոչ էլ մարդկանց խումբը։ Այդ իրավունքների մեջ սովորաբար ներառում են անհատի ապրելու, իր մարմինը վերահսկելու և իր մտքերն ազատ արտահայտելու իրավունքները։ Բացի դա, մարդիկ ունեն որոշակի գործունեության, այդ թվում ստեղծագործելու իրավունք և իրենց արտադրածի վրա տիրելու իրավունք։ Այս պարագայում անհատների միջև սոցիալական համագործակցության ձևերն են դառնում փոխանակումը (գնում, վաճառք, առևտուր) կամ պայմանավորվածությունը։ Ամերիկյան տեսաբան Ջոշուա Ուորենի ստեղծած անարխո-ինդիվիդուալիզմի կերպարը այդ տեսության առաջին մտածված և ձևակերպված տարբերակն է, որը հետևություն է արել, թե հասարակությունը այնպես պետք է վերակառուցվի, որ պաշտպանի ամեն մի անհատի ինքնիշխանության անձեռնմխելիությունը։ Այնտեղ պետք է լինի շահերի, պատասխանատվության, ուժ կիրառելու, գործողության անհատականությունը։ Ըստ նրա, սեփականությունը ամհատի սեփական աշխատանքի արդյունքը պետք է լինի։ Այս մոտեցման տեսաբանները քննադատում էին նաև մոնոպոլիաները, հատկապես պետական մոնոպոլիաները, քանի որ նրանք պարտադրանք էին կիրառում անհատի նկատմամբ և սահմանափակում էին որոշում կայացնելու նրանց իրավունքները։ Չնայած այն բանին, որ սկզբնական շրջանում շատ անարխիստներ համակրում էին [[սոցիալիզմ]]ին, ժամանակի հետ նրանք առավելությունը տվեցին ազատ շուկային, ուստի, զարմանալի չէ, որ անցան լիբերալիստների շարքերը։

Անարխիզմը շարունակում է գեներացնել մի շարք փիլիսոփայություններ և շարժումներ, երբեմն [[Էկլեկտիզմ|էկլեկտիկ]]` հիմնվող զանազան աղբյուրների վրա, երբեմն էլ [[Սինկրետիզմ|սինկրետիկ]]` համատեղող տարբեր գաղափարներ` նոր փիլիսոփայական մոտեցումներ ստեղծելու համար:համար։

[[Կանաչ անարխիզմ]]ը (կամ էկո-անարխիզմ) անարխիզմի ուղղություն է, որը կարևորում է շրջակա միջավայրի խնդիրները` որպես նախատիպ ունենալով անարխո-նատուրիզմը, և որի հիմնական ժամանակակից արտահայտություններն են անարխո-պրիմիտիվիզմն ու սոցիալական էկոլոգիան:էկոլոգիան։

[[Անարխա-ֆեմինիզմ]]ը (անարխիստական ֆեմինիզմ, անարխո-ֆեմինիզմ) համատեղում է արմատական ֆեմինիզմը անարխիզմի հետ:հետ։ Այն դիտարկում է հայրիշխանությունը որպես ոչ կամավոր հարկադիր հիերարխիայի արտահայտում:արտահայտում։ Անարխա-ֆեմինիստները գտնում են, որ [[Հայրիշխանություն|հայրիշխանության]] դեմ պայքարը դասակարգային պայքարի կարևոր մաս է և կազմում է պետության դեմ անարխիստական պայքարի առանցքային մասը:մասը։ Ըստ էության, անարխա-ֆեմինիստական փիլիսոփայությունը տեսնում է անարխիստական պայքարը որպես ֆեմինիստական պայքարի կարևոր բաղկացուցիչ և հակառակը:հակառակը։ Լ. [[Սյուզան Բրաուն]]ը պնդում է. «քանի որ անարխիզմը քաղաքական փիլիսոփայություն է, որը մերժում է իշխանական հարաբերությունների բոլոր ձևերը, հետևաբար այն ֆեմինիստական է»:։ Անարխա-ֆեմինիզմը սկիզբ է առել 19-րդ դարի վերջերին` անարխիստ ֆեմինիստներ Էմմա Գոլդմանի և [[Վոլտերին դը Կլեյր]]ի աշխատություններից:Անարխա-ֆեմինիստները, ինչպես նաև այլ ռադիկալ ֆեմինիստներ դեմ են արտահայտվում ավանդական գենդերային բաժանումներին և դրանցից բխող դաստիարակության և ընտանեկան հարաբերությունների մասին պատկերացումներին:պատկերացումներին։

Շատ անարխա-ֆեմինիստներ քննադատաբար են տրամադրված ամուսնության ինստիտուտի նկատմամբ:նկատմամբ։ Օրինակ Էմմա Գոլդմանը պնդում էր, որ ամուսնությունը պարզապես տնտեսական համաձայնագիր է, և որ.

{{քաղվածք|կինը դրա համար վճարում է իր անունով, մեկուսացմամբ, արժանապատվությամբ և հենց կյանքով, «մինչև մահը նրանց չի բաժանել»:։ Ավելին, ամուսնական համաձայնագիրը նրան դատապարտում է ինչպես անձնական, այնպես էլ սոցիալական ցմահ կախվածության, մակաբուծության և ամբողջական անօգտակարության:անօգտակարության։ Տղամարդը նույնպես վճարում է իր մասնաբաժինը, բայց քանի որ նրա հնարավորությունները ավելի լայն են, ամուսնությունը չի սահմանափակում նրան կնոջ չափ:չափ։ Իր կապանքները նա զգում է ավելի շատ տնտեսապես:տնտեսապես։|}}

Եղել են նաև մի քանի տղամարդ ֆեմինիստներ, ինչպես օրինակ, անարխո-կոմունիստ [[Ժոզեֆ Դեժաք]]ը, ով դեմ արտահայտվեց [[Պիեռ Ժոզեֆ Պրուդոն|Պրուդոն]]ի հակաֆեմինիստական հայացքներին:հայացքներին։

Վենդի Մակելրոյը սահմանեց իր դիրքորոշումը որպես «ինֆեմինիզմ» կամ, այլ կերպ, ինդիվիդուալ ֆեմինիզմ, որը միավորում է ֆեմինիզմը անարխո-կապիտալիզմի և լիբերտարիանիզմի հետ:հետ։ Նա պնդում է, որ պրոկապիտալիստական, հակապետական քաղաքականությունը ենթադրում է հավասար իրավունքներ և հնարավորություններ կանանց համար:համար։ Ինդիվիդուալ անարխիստական ֆեմինիզմը առաջացել է ամերիկյան անարխո-ինդիվիդուալիստական շարժումից:շարժումից։

[[Անարխո-պացիֆիզմ]]ը ուղղություն է, որը բացառում է բռնությունը սոցիալական փոփոխությունների համար մղվող պայքարում:պայքարում։ Այն «մեծ մասամբ զարգացել է Նիդերլանդներում, Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում Երկրորդ համաշխարհայինի տարիներին»:։

Քրիստոնեական անարխիզմը քաղաքական աստվածաբանության ավանդույթին հետևող շարժում է, որը համատեղում է անարխիզմն ու քրիստոնեությունը:քրիստոնեությունը։ Նրա հիմնական կողմնակիցներից են եղել [[Լև Տոլստոյ]]ը, Դորոտի Դեյը, Էմոն Հենեսին և Ժակ Էլյուլը:Էլյուլը։

Հետձախական անարխիզմը անարխիստական մտքի վերջին հոսանքներից է, որը առաջ է տանում անարխիզմի և ձախական քաղաքականության ավանդական կապը:կապը։ Որոշ հետձախականներ ձգտում են առհասարակ խուսափել գաղափարախոսության սահմանափակումներից` քննադատելով նաև կազմակերպություններն ու բարոյախոսությունը:բարոյախոսությունը։ Մաքս Շտիրների աշխատանքներից և Մարքսիստական Սիտուացիոնիստական Ինտերնացիոնալից ազդված` հետձախական անարխիզմը բնութագրվում է որպես սոցիալական ապստամբության վրա կենտրոնացվածությամբ և ձախական սոցիալական կազմակերպության մերժմամբ:մերժմամբ։

Ինսուրեկցիոնիստական (ապստամբական) անարխիզմը հեղափոխական տեսություն, գործելակերպ և միտում է անարխիստական շարժման շրջանակներում, որը անարխիստական պրակտիկայում շեշտը դնում է ապստամբության վրա:վրա։ Այն քննադատում է ֆորմալ կառույցները, ինչպիսիք են օրինակ արհմիություններն ու ֆեդերացիաները, որոնք առաջնորդվում են քաղաքական ծրագրերով կամ պարբերական համաժողովների որոշումներով։ Փոխարենը, ինսուրեկցիոնիստական անարխիստները պաշտպանում են ոչ ֆորմալ կազմակերպություններն ու փոքր աֆինիտի խմբերի վրա հիմնված կառույցները:կառույցները։ Ինսուրեկցիոնիստական անարխիստները արժեքավորում են հարձակումը, անդադար դասակարգային պայքարը, ինչպես նաև դասակարգային թշնամիների հետ բանակցությունների կամ փոխզիջումների մերժումը:մերժումը։

Հետանարխիզմը տեսական հոսանք է` ուղղված դասական անարխիստական տեսության ու հետստրուկտուրալիստական մտքի համադրմանը` ելնելով մի շարք գաղափարներից, ինչպիսիք են, օրինակ, պոստմոդեռնիզմը, ավտոնոմիստական մարքսիզմը, հետձախական անարխիզմը, Սիտուացիոնիստական Ինտերնացիոնալը և հետգաղութականությունը:հետգաղութականությունը։

Անարխո-կապիտալիզմը պաշտպանում է պետության վերացումն ի օգուտ ազատ շուկայի պայմաններում անհատական ինքնիշխանության:ինքնիշխանության։ Անարխո-կապիտալիզմը զարգացել է արմատական հակապետական լիբերտարիանիզմից և անարխո-ինդիվիդուալիզմից` հիմնվելով տնտեսագիտության Ավստրիական դպրոցի, իրավունքի տնտեսագիտական վերլուծության (''economic analysis of law'') և հանրային ընտրության տեսության վրա:վրա։ Գոյություն ունի տարածված կարծիք, ըստ որի անարխո-կապիտալիզմը չի համարվում անարխիստական պայքարի մաս, ինչը պայմանավորված անարխիզմի պատմականորեն հակակապիտալիստական շարժում լինելով և որոշակի պատճառներով անարխիզմը դիտարկվում է անհամատեղելի կապիտալիստական դրսևորումների հետ:հետ։

[[Քվիր-անարխիզմ]]ը համատեղում է անարխիստական գաղափարները արմատական քվիր շարժման գաղափարների հետ:հետ։ Այն ենթադրում է, որ գենդերային և սեռական ճնշումները արտոնվում և աջակցվում են պետության և կապիտալի կողմից:կողմից։ Քվիր անարխիզմի տեսանկյունից հետերոնորմատիվությունն, ինչպես նաև հոմոնորմատիվությունը համարվում են ոչ միայն սոցիալական սահմանափակումներ, այլ նաև կապիտալիզմի օրոք սեքսի և սեռականության կոմմոդիֆիկացիայի միջոցներ:միջոցներ։ Քվիր անարխիզմը պայքարում է գենդերային և սեռական ճնշումների դեմ ինչպես ամբողջ հասարակության մեջ, այնպես էլ անարխիստական շարժումներում` ձգտելով օրակարգում ներառել մարմնի և մարմնականության, ծնող լինելու, սեքս-աշխատանքի, առողջության և հաշմանդամության հետ կապված խնդիրները:խնդիրները։

Սոցիալական էկոլոգները, ովքեր այսպես կոչված սոցիալական անարխիստներն են, հաճախ քննադատում են անարխիզմի հիմնական (ավանդական) ուղղություններն այն պատճառով, որ նրանք չափից դուրս շատ են կենտրոնանում քաղաքականության և տնտեսության վրա` իրենց ուշադրությունը [[էկոհամակարգ]]ի վրա կենտրոնացնելու փոխարեն, ինչպես դա անում են կանաչ անարխիզմի հետևորդները:հետևորդները։ Այս տեսությունը շարունակում է լիբերտարիանական մունիցիպալիզմի զարգացման գաղափարը:գաղափարը։ Անարխո-պրիմիտիվիստները հաճախ քննադատում են անարխիստական մեյնստրիմը այն պատճառով, որ այն պաշտպանում է քաղաքակրթության և ժամանակակից տեխնոլոգիաների գաղափարները, որոնք, ինչպես կարծում են պրիմիտիվիստները, հիմնվում են շահագործման և գերիշխման վրա:վրա։ Ի հակադրություն նրանք պաշտպանում են «վերադարձ դեպի վայրենություն» գործընթացը կամ շրջակա միջավայրի հետ վերամիավորումը:վերամիավորումը։

Անարխիզմը փիլիսոփայություն է, որը մարմնավորում է բազմաթիվ տարատեսակ հայացքներ, միտումներ և մտքի դպրոցներ, որտեղ արժեքների, գաղափարախոսության և մարտավարությունների շուրջ անհամաձայնությունները տարածված երևույթներ են:են։ Լայնորեն վիճարկելի է անարխիզմի համատեղելիությունը [[կապիտալիզմ]]ի, [[Ազգայնականություն|ազգայնականության]] և [[կրոն]]ի հետ:հետ։ Նմանապես, անարխիզմը բարդ հարաբերություններ ունի այնպիսի գաղափարախոսությունների հետ, ինչպիսիք են մարքսիզմը, կոմունիզմը, կոլեկտիվիզմը, սինդիկալիզմը/տրեդյունիոնիզմը և կապիտալիզմը:կապիտալիզմը։

Այնպիսի երևույթները, ինչպիսիք են քաղաքակրթությունը, տեխնոլոգիաները (օր. անարխո-պրիմիտիվիզմի շրջանակներում) և ժողովրդավարական գործընթացը, կարող են կտրուկ քննադատության ենթարկվել որոշ անարխիստական խմբերում և, միաժամանակ, ողջունելի լինել մյուսներում:մյուսներում։

Ստրատեգիական մակարդակի վրա, մինչդեռ 19-րդ դարի որոշ անարխիստներ կողմնակից էին գործողությամբ պրոպագանդային (օր. Ռուսական [[Նիհիլիզմ]]), որոշ ժամանակակից անարխիստներ պաշտպանում էին այլընտրանքային ուղիղ գործողությունների մեթոդները, ինչպիսիք են ոչբռնությունը, կոնտրտնտեսությունը և հակապետական կրիպտոգրաֆիան:կրիպտոգրաֆիան։ Անարխիստական հասարակության մասշտաբների մասին որոշ անարխիստներ գլոբալ մասշտաբների կողմնակից են, մինչդեռ որոշները` լոկալ:լոկալ։