Վիքիպեդիա

«Մոսկվայի ռուս-թուրքական պայմանագիր (1921)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չNo edit summary
Տող 32.
{{հիմնական|Մոսկվայի ռուս-թուրքական կոնֆերանսներ (1920, 1921)}}
[[Պատկեր:Stalin to Lenin Armenian.png|thumb|400px|left|Ստալինի նամակը Լենինին՝ հայերի և թուրքերի վերաբերյալ, 12.02.1921 թ.<ref name="ReferenceA">Центральный партийный архив Института марксизма-ленинизма, ф. 3, oп. I, е/х 5214, л. 2.</ref>]]
1918 թվականի հոկտեմբերի 30-ին Մուդրոսի զինադադարի ստորագրումը նշանակում էր պետության փաստացի բաժանում հաղթողների միջև՝ [[Օսմանյան կայսրություն]]ից [[Հայաստան]]<nowiki/>ը, [[Սիրիա]]ն, [[Պաղեստին]]ը, Արաբիան և [[Միջագետք]]ը պետք է անջատվեին: 1918 թվականի նոյեմբերին Կոստանդնուպոլսի կայսրության մայրաքաղաքըմայրաքաղաք գրավելԿոստանդնուպոլիսը էգրավվեց Անտանտի զորքըզորքի կողմից:
 
Թուրք գեներալ Մուստաֆա Քեմալը, որը ժամանել էր [[Սամսուն]] 1919 թվականի մայիսի 19-ին թուրքական բանակի զինաթափումը ղեկավարելու նպատակով, որպես 9-րդ բանակի տեսուչ, ելույթ է ունեցել երիտասարդության առաջ և հայտարարել զորահավաք՝ օկուպացման ուժերի դեմ պայքարեկուպայքարելու համար: 1919 թվականի հունիսի 22-ին Ամասիայում նա շրջաբերական է հրապարակել (Amasya Genelgesi), որում նշվում էր, որ երկրի անկախությունը վտանգված է, ինչպես նաև հայտարարում էր Սիվասի կոնգրեսի գումարման մասին: 1919 թվականի հուլիսի 8-ին Քեմալը հրաժարական է տվել օսմանյան բանակից: 1919 թվականի հուլիսի 23-ից օգոստոսի 7-ը Էրզրումում կայացել է կայսրության վեց արևելյան վիլայեթների համագումար, որին հաջորդել է 19-րդ1919 թվականի սեպտեմբերի 194-ից 11-ը անցկացվող Սիվասի կոնգրեսը: Այս համագումարների գումարումն ու աշխատանքը ապահովող Մուստաֆա Քեմալը, այդպիսով որոշել է պետությունը փրկելու ուղիները: Սուլթանի կառավարությունը փորձել է հակազդել դրան՝ 1919 թվականի սեպտեմբերի 3-ին հրամայելով ձերբակալել Մուստաֆա Քեմալին, բայց չի կարողացել այն իրականացնել: 1919 թվականի դեկտեմբերի 27-ին Անգորայի (Անկարա) բնակիչությունը ցնծությամբ դիմավորել է Մուստաֆա Քեմալին:
 
1920 թվականի հունվարի 28-ին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] նորընտիր Պատգամավորների պալատը, որի մեծամասնությունը քեմալական շարժման կողմնակիցներն էին, ընդունել է «Թուրքական անկախության հռչակագիրը» (Ազգային երդում): Դրան ի պատասխան ՝ ԱնտանտայիԱնտանտի տերությունները 1920 թվականի մարտի 16-ին սկսել են գրավել Կոստանդնուպոլսի առանցքային շենքերը և ձերբակալել թուրք ազգայնականներին, որոնք որոշ ժամանակ անց արտաքսվել են [[Մալթա]]: Մարտի 18-ին Օսմանյան պառլամենտը բողոքել է այդ գործողությունների դեմ և ցրվել:
 
Մարտի 19-ին Անկարայում գտնվող Մուստաֆա Քեմալ փաշան շրջաբերական հեռագիր է ուղարկել բոլոր նահանգապետերին և զինվորական հրամանատարներին, որով նրանց հրավիրել է մասնակցելու «ժողովի ձևավորմանը, որը արտակարգ իշխանություն էր ունենալու ազգի կառավարման հարցերում»։ Սուլթանական կառավարությունը, որը ինտերվենտների խամաճիկն էր դարձել, ամբողջովին վարկաբեկվել էր, այլընտրանքը Թուրքիայի Մեծ Ազգային ժողովն էր, որը հավաքվեց Անկարայում: Դրա առաջին նիստը կայացել է 1920 թվականի ապրիլի 23-ին: Մուստաֆա Քեմալը ընտրվել է խորհրդարանի նախագահության նախագահ և Մեծ Ազգային ժողովի կառավարության ղեկավար, որն այն ժամանակ չի ճանաչել որևէ այլ երկիր:
Տող 44.
Այդ ժամանակ Հայաստանի Հանրապետությունը, ԱՄՆ-ի և Անտանտի երկրների հովանավորությամբ, պատերազմում էր Թուրքիայի դեմ։ Խորհրդային Ռուսաստանի ղեկավարությունը դա համարում էր ոչ ցանկալի և պատրաստակամություն էր հայտնել միջնորդության համար<ref name="ген">[http://www.genocide.ru/enc/turco-armenian-war.htm ТУРЕЦКО-АРМЯНСКАЯ ВОЙНА 1920 Г. // Genocide.ru]</ref>: [[Սևրի պայմանագիր|Սևրի խաղաղության պայմանագրի]] ստորագրումից մի քանի շաբաթ առաջ Հայաստանը սահմանային զորքեր էր ուղարկել Օլթինի շրջան, որը պաշտոնապես չէր պատկանում Թուրքիային, բայց մուսուլմանական դաշտային հրամանատարների (հիմնականում քրդական) և թուրքական բանակի ստորաբաժանումների իրական վերահսկողության տակ էր, որոնք այնտեղ էին մնում ՝ խախտելով «Մուդրոսի» զինադադարի պայմանները:Հայկական զորքերի հարձակումը սկսվել է հունիսի 19-ին, և մինչև հունիսի 22-ը հայերը ստանձնել են շրջանի մեծ մասի վերահսկողությունը՝ ներառյալ [[Օլթի]] և Փենյակ քաղաքները: Թուրք ազգայնականների տեսակետից սա հայկական ուժերի ներխուժում էր Թուրքիայի տարածք, որը Թուրքիան օգտագործում է որպես պատասխան գործողությունների համար հիմք<ref name="and111">[http://www.conflicts.rem33.com/images/Armenia/restoration%20and%20terr%20issue/T6.html Andrew Andersen and Georg Egge. Turkish-Armenian War and the fall of the First Republic]</ref>:
 
Այս պայմաններում սովետական ​​կառավարությունը որոշել է աջակցել քեմալականներին և փորձել է լուծում գտնել Հայաստանի հետ հակամարտության մեջ: Նախ, իմպերիալիզմի դեմ ազգային-ազատագրական պայքարի գաղափարը համընկել է բոլշևիկյան գաղափարախոսության հետ, և երկրորդ՝ ավելի կարևորը` Անատոլիայի՝ անգլիական ազդեցության գոտու վերածվելը ծայրաստիճան անբարենպաստ էր Ռուսաստանի համար<ref name="озт" />: Հունիսի 3-ին Լենինի որոշմամբ ՌուսատանիՌուսաստանի արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատը նամակ է ուղարկել Թուրքիայի կառավարությանը: Այնտեղ ասվում է, որ «Սովետական ​​կառավարությունը ինքնորոշման հարցում բարեկամության ձեռք է մեկնելու աշխարհի բոլոր ժողովուրդներին՝ մնալով յուրաքանչյուր ազգի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչման իր սկզբունքին: Սովետական ​​կառավարությունը մեծ հետաքրքրությամբ հետևում է թուրք ժողովրդի կողմից իր անկախության և ինքնիշխանության համար մղվող հերոսական պայքարին, և այս՝ ԹուքիայիԹուրքիայի համար դժվար օրերին, ուրախ է հիմք դնել ամուր բարեկամության, որը պետք է միավորի թուրք և ռուս ժողովուրդներին»<ref name="автоссылка1">Письмо Народного Комиссара Иностранных Дел РСФСР Председателю Великого Национального Собрания Турции Мустафе Кемаль-паше от 3 июня 1920 г. // Док. внешней политики СССР. М., 1958. Т. II. 804 с.</ref>։
== Պայմանագիր ==
[[Մոսկվայի ռուս-թուրքական կոնֆերանսներ (1920, 1921)|Մոսկվայի ռուս-թուրքական երկրորդ կոնֆերանսն]] անցկացվել է 1921 թվականի փետրվարի 26-ից մինչև մարտի 16-ը, Քեմալական Թուրքիայի և խորհրդային հանրապետությունների միջև հարաբերությունները կարգավորելու նպատակով։
 
Կոնֆերանսում ՌԽՖՍՀ-ն ներկայացրել են [[Գեորգի Չիչերին]]ը և Ջելալ Կորկմասովը, իսկ Թուրքիայի ազգայինԱզգային մեծ ժողովի կառավարությունը՝ Յուսուֆ Քեմալ Բեյը, Ռիզա Նուր Բեյը և [[Ալի Ֆուատ Ջեբեսոյ|Ալի Ֆուատ փաշա]]ն։ Ազգությունների այն ժամանակվա կոմիսար [[Իոսիֆ Ստալին|Ստալինի]] ջանքերի շնորհիվ<ref name="ReferenceA" /> Չիչերինը վերջնականապես հրաժարվում է մինչ այդ ունեցած հայանպաստ իր դիրքորոշումից։ Հայաստանի սահմանների հարցի կապակցությամբ Չիչերինը հայտարարում է, որ իրենք չեն պնդի սահմանը Արփաչայից արևմուտք և Արաքսից հարավ անցկացնելուն։ Դա նշանակում էր, որ Թուրքիային էին անցնում ոչ միայն ամբողջ Կարսի մարզը, այլև Սուրմալուի գավառը, որը երբեք չէր եղել Թուրքիայի կազմում։ Սակայն թուրքական պատվիրակությունը չի բավարարվում այդքանով և պահանջում է, որպեսզի Նախիջևանի մարզը չմնա Հայաստանին, այլ դրվի Ադրբեջանի հովանավորության տակ, վերջինս էլ պետք է պարտավորվեր ապագայում չզիջել այդ հովանավորությունը մի երրորդ պետության, այսինքն՝ Հայաստանին։<br />Ի վերջո մարտի 16-ին կողմերը կնքում են ՌՍՖՍՀ – Թուրքիա «ընկերության և եղբայրության պայմանագիրը», ինչպես նշված է պայմանագրի նախաբանում<ref name="տեքստ">[http://www.genocide.ru/lib/treaties/19.htm Текст советско-турецкого договора о дружбе и братстве 1921 года]</ref>:
Ի վերջո մարտի 16-ին կողմերը կնքում են ՌՍՖՍՀ – Թուրքիա «ընկերության և եղբայրության պայմանագիրը», ինչպես նշված է պայմանագրի նախաբանում<ref name="տեքստ">[http://www.genocide.ru/lib/treaties/19.htm Текст советско-турецкого договора о дружбе и братстве 1921 года]</ref>:
 
== Մոսկվայի քեմալաբոլշևիկյան պայմանագիրը միջազգային իրավունքի տեսանկյունից ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մոսկվայի_ռուս-թուրքական_պայմանագիր_(1921)» էջից