|
Ուսմանի սպանությունից հետո խալիֆայության բնակչության մի մասը՝ Զուբայրը, Տալխան և Այշային հանդես են եկել հանցագործներին պատժելու պահանջով:Հավաքված բանակը մտել է Բասրա եւ մահապատժի ենթարկել Ուսմանի մահվան մեջ կասկածվող շուրջ 4000 մարդու: Բասրա է ժամանել խալիֆ Ալին իր զորքով ՝ ապստամբների հետ բանակցություններ վարելու նպատակով։ Ըստ սուննի աղբյուրների ՝ Ուսմանի մահվան մեղավորները ռազմական գործողություններ են նախաձեռնել՝ վախենալով, որ Ալիի և ապստամբների միջև բանակցությունները կավարտվեն նրանց հետապնդմամբ և մահապատժով։ Ալիի և ապստամբների պայքարը մահմեդականների միջև առաջին ճակատամարտն է և հայտնի է որպես "ուղտի ճակատամարտ": Խալիֆ Ալին հաղթանակ է տարել, Թալխան և Զուբայրը սպանվել են ճակատամարտում, իսկ Մուհամեդ մարգարեի կինը՝ Աիշան, ուղարկվել է Մեդինա՝ Հասան իբն Ալիի ուղեկցությամբ:
[[Պատկեր:Tile panel from Damascus, c. 1600, Boston Museum of Fine Arts.jpg|thumb|СирийскаяՍիրիայի плиточнаяսալաքարային панельվահանակը՝ (околоմոտ 1600 г.թվական) сչորս именамиբարեպաշտ четырехխալիֆաների праведных халифовանուններով]]
Դրանից հետո Սիրիայում խալիֆի փոխանորդ Մուավիան, որը Ուսմանի ազգականն էր, հրաժարվել է խալիֆին երդվել այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ուսմանի մարդասպանները չեն պատժվել: Ալիի և Մուավիայի միջև բախում է տեղի ունեցել Սիֆինում, որն ավարտվել է միջնորդ դատարանի կողմից և դժգոհների մի մասի՝ խարիջիթների միջոցով: Արդյունքում Ալին կորցրել է վերահսկողությունը խալիֆայության տարածքի մեծ մասի նկատմամբ։
После этого наместник халифа в Сирии [[Муавия I ибн Абу Суфьян|Муавия]], который был родственником Усмана, отказался присягнуть халифу до тех пор, пока убийцы Усмана не будут наказаны. Между Али и Муавией произошла [[Сиффинская битва|битва в Сиффине]], закончившееся третейским судом и исходом частью недовольных ([[хариджиты]]). В результате Али потерял контроль над большей частью территории Халифата.
661 թվականին Ալին սպանվեց հարիջիթ Իբն Մուլջամի կողմից։ Հարիջիտները հույս ունեին սպանել մահմեդական համայնքի պառակտման մեղավորներին՝ Ալիին, Մուավիային և Ամրա իբն ալին, սակայն Մուավիային սպանել նրանց չհաջողվեց։
В 661 г. Али был убит хариджитом Ибн Мулджамом. Хариджиты надеялись убить «виновников» раскола мусульманской общины — Али, Муавию и [[Амр ибн аль-Ас|Амра ибн аль-Аса]], однако убить Муавию им не удалось.
Հասան իբն Ալին Մուավիայի հետ պայմանավորվել էր, որ Խալիֆայության տարածքում երկրորդ իշխանության սնկեւմից հետո անցնի այն անցնի Հասանին, բայց Հասանի մահը 661 թվականին սանձազերծել է Մուավիայի ձեռքերը, որը գահը կտակել է իր որդի Յազիդին և հիմնել տիրակալների դինաստիան։ 661 թվականին Օմեյադական խալիֆայության ստեղծումը վերջ դրեց բարեպաշտ խալիֆայության խալիֆայությանը։
[[Хасан ибн Али]] договорился с Муавией о том, чтобы после смерти второго власть в Халифате перешла к Хасану, но смерть Хасана в 661 году развязала руки Муавии, который завещал трон своему сыну [[Язид I ибн Муавия|Язиду]] и основал [[Омейяд|династию правителей]]. Создание в 661 г. [[Омейядов халифат|Омейядского халифата]] положило конец халифату праведных халифов.
== Նվաճումները ==
==== Սասանյան պետության նվաճումը ====
Առաջին իսլամական ներխուժումը Սասանյան կայսրություն, որը սկսվել էր խալիֆ Աբու Բաքրի կողմից 633 թվականին, զարգանում էր արագ տեմպերով, որը շարունակվեց ընդամենը չորս ամիս։ Աբու Բաքրը իր գեներալ Խալիդ իբն Վալիդին ուղարկեց նվաճել Միջագետքը դավանափոխների հետ պատերազմներից հետո: Իր 18-հազարանոց բանակի հետ Իրաք մտնելով՝ Խալիդը վճռական հաղթանակներ է տարել չորս հաջորդական մարտերում՝ 633թ. ապրիլին տեղի ունեցած բռնազավթումներում, 633 թվականի ապրիլի երրորդ շաբաթում տեղի ունեցած գետի ճակատամարտում, Ալ Վալաջեի ճակատամարտում, որը տեղի է ունեցել 633 թվականի մայիսին (որտեղ նա հաջողությամբ օգտագործել է տիզերը), և Ուլայսի ճակատամարտում, որը տեղի է ունեցել 633 թվականի մայիսի կեսերին։ 633թ. մայիսի վերջին շաբաթվա ընթացքում Իրաքի մայրաքաղաքն ընկել է՝ մուսուլմանների առաջ Խիրայի ճակատամարտում նախնական դիմադրությունից հետո։
Первое исламское вторжение в Сасанидскую империю, начатое халифом Абу Бакром в 633 году, было быстрым завоеванием, занявшим всего четыре месяца. Абу Бакр послал своего генерала Халида ибн Валида завоевать Месопотамию после войн с вероотступниками. Войдя в Ирак со своей 18-тысячной армией, Халид одержал решительные победы в четырех последовательных битвах: [[Битва сцепленных|битве сцепленных]], состоявшейся в апреле 633 года; [[Битва на реке (633)|битве при реке]], состоявшейся в третью неделю апреля 633 года; [[Битва при аль-Валадже|битве при аль-Валадже]], состоявшейся в мае 633 года (где он успешно использовал клещи), и [[Битва при Уллайсе|битве при Уллайсе]], состоявшейся в середине мая 633 года. В последнюю неделю мая 633 года столица Ирака пала перед мусульманами после первоначального сопротивления в [[Битва при Хире|битве при Хире]].
Իր բանակի հանգստից հետո, Խալիդը 633թվականի հունիսին շարժվեց դեպի Ալ Անբար, որը դիմադրություն էր ցուցաբերում, և ի վերջո հանձնվեց պաշարումից մի քանի շաբաթ հետո՝ 633 թվականի հուլիսին։ Այնուհետև Խալիդը շարժվեց դեպի հարավ և 633 թվականի հուլիսի վերջին շաբաթում գրավեց Ուլ-Թամր քաղաքը։ Այդ ժամանակ գրեթե ողջ Իրաքը գտնվում էր մահմեդականների վերահսկողության տակ։ Խալիդը Հյուսիսային Արաբիայում օգնության կոչ է ստացել Դաումաթ-ուլ-Ջանդալից, որտեղ մեկ այլ մահմեդական հրամանատար՝ Իյադ իբն Գանմը, հայտնվել է խռովարար ցեղերի մեջ: Այս մասին հայտարարել է երկրի ռազմական գլխավոր դատախազը: Վերադառնալով Արաբիայից՝ նա լուր ստացավ, որ Պարսկաստանը մեծ բանակ է հավաքվում։ Մի քանի շաբաթվա ընթացքում նա որոշեց, որ պետք է կոտորի պարսկական զորքին, որպեսզի խուսափի մեծ Միացյալ պարսկական բանակից կրած պարտության վտանգից ։ Խանաֆիզում, Զումաիլում, Սանիյայում և Մուզայյահում գտնվել են պարսկական և քրիստոնեական Արաբական օժանդակ զորքերի չորս դիվիզիաներ ։
После отдыха своих армий Халид двинулся в июне 633 года к Аль-Анбару, который сопротивлялся и был разбит, и в конце концов сдался после осады в течение нескольких недель в июле 633 года. Затем Халид двинулся на юг и в последнюю неделю июля 633 года [[Битва при Айн Тамре|захватил город Айн-уль-Тамр]]. К настоящему времени почти весь Ирак находился под контролем мусульман. Халид получил призыв о помощи от Даумат-уль-Джандала в Северной Аравии, где другой мусульманский полководец, Ияд ибн Ганм, оказался в ловушке среди мятежных племен. Халид направился туда и разгромил мятежников в битве при Даумат-уль-Джандале в последнюю неделю августа 633 года. Вернувшись из Аравии, он получил известие, что собирается большая персидская армия. В течение нескольких недель он решил разбить их по частям, чтобы избежать риска поражения от большой объединенной персидской армии. В Ханафизе, Зумаиле, Санийе и Музайяхе находились четыре дивизии персидских и христианских арабских вспомогательных войск.
В ноябре 633 годаթվականի Халидնոյեմբերին разделилԽալիդն своюիր армиюբանակը наբաժանեց триերեք отрядаջոկատի иև ночьюգիշերը атаковалայդ этиօժանդակ вспомогательныеզորքերի войскаհետ поերեք одномуտարբեր сկողմերից трехմեկի разныхվրա՝ сторон, начиная с [[Битва при Музайяхе|битвыսկսած приՄուզայահեի Музайяхе]]ճակատամարտից, затемապա [[БитваՍանիյեի приճակատամարտից Санийе|битвы при Санийе]] иև, наконецվերջապես, [[БитваԶումաիլի приճակատամարտից։ Зумаиле|битвыԱյդ приջախջախիչ Зумаиле]].պարտությունները Этиվերջ сокрушительныеդրեցին пораженияԻրաքի положилиնկատմամբ конецպարսկական персидскомуվերահսկողությանը։ контролю633 надթվականի Ираком.դեկտեմբերին ВԽալիդը декабреհասավ 633սահմանապահ годаՖիրազ Халид достиг пограничного города Фиразքաղաք, где в битве при Фиразеորտեղ нанесՖիրազի поражениеճակատամարտում объединеннымպարտության силамմատնեց сасанидскихՍասանյան персовպարսիկներին, византийцевբյուզանդացիներին иև арабов-христиан.քրիստոնյա Этоարաբներին։ былаԴա последняяՎերջին битваճակատամարտն вէր егоԻրաքի завоеванииնվաճման Иракаմեջ<ref>{{книга |заглавие=Khalid bin Al-Waleed: His Life and Campaigns |издательство=The Sword of Allah |страницы=1 |часть=Chapter 19: The Battle of Chains - Chapter 26: The Last Opposition |язык=en |автор=A. I. Alkram}}
* {{cite web|url=http://www.swordofallah.com/html/bookchapter19page1.htm|title=Chapter 19: The Battle of Chains|archiveurl=https://web.archive.org/web/20020126033021/http://www.swordofallah.com/html/bookchapter19page1.htm|archivedate=2002-01-26}}
* {{cite web|url=http://www.swordofallah.com/html/bookchapter25page1.htm|title=Chapter 25: Daumat-ul-Jandal Again|archiveurl=https://web.archive.org/web/20020306122404/http://www.swordofallah.com/html/bookchapter25page1.htm|archivedate=2002-03-06|access-date=2007-08-21}}
* {{cite web|url=http://www.swordofallah.com/html/bookchapter26page1.htm|title=Chapter 26: The Last Opposition|archiveurl=https://web.archive.org/web/20020306122853/http://www.swordofallah.com/html/bookchapter26page1.htm|archivedate=2002-03-06|access-date=2007-08-21}}
</ref>.:
Այնուհետեւ Խալիդը լքեց Միջագետքը, որպեսզի գլխավորի ևս մեկ արշավ Սիրիայում Բյուզանդական կայսրության դեմ, որից հետո Միթնա իբն Հարիսը ստանձնեց Միջագետքի հրամանատարությունը: Պարսիկները կրկին կենտրոնացրել էին իրենց բանակները, որպեսզի վերադառնան Միջագետքին, իսկ Միթնա իբն Հարիսը Կենտրոնական Իրաքից հեռացավ Արաբական անապատի շրջան՝ պատերազմը հետաձգելու մինչև Մեդինայի ամրապնդումը: Ումարը զորացրեց բանակը և ուղարկեց Աբու Ուբայդա Սաքֆիի հրամանատարության տակ։ Որոշ նախնական հաջողությամբ այդ բանակը վերջնականապես ջախջախվեց Սասանյան բանակի կողմից՝ կամուրջի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում, որտեղ սպանվեց նաև Աբու Ուբայդը։ Պատասխանը հետաձգվեց մինչև 636 թվականը՝ մահմեդականների վճռական հաղթանակը բյուզանդացիների նկատմամբ Լևանտեում, Բյուզանդիայի ճակատամարտում: Այդ ժամանակ Ումարը կարողացավ զորքեր տեղափոխել արևելք և վերսկսել Սասանյանների դեմ հարձակումը։ Ումարը 36 000 մարդ է ուղարկել սիրիական ռազմաճակատից, 7500 զորքերի հետ Սաադ իբն Աբու Վակկասի հրամանատարությամբ ՝ պարսկական բանակի դեմ։ Այնուհետև տեղի ունեցավ Քադիսիայի ճակատամարտը, որտեղ սկզբից առավելություն ունեին պարսիկները, բայց երրորդ օրը մահմեդականները կարողացան հաղթել: Ճակատամարտում զոհվեց լեգենդար զորավար Ռոստամը: Որոշ տվյալներով՝ պարսիկների կորուստները կազմել են 20 000 մարդ, իսկ արաբները կորցրել են 10 500 մարդ։
Затем Халид покинул Месопотамию, чтобы возглавить еще одну кампанию в Сирии против Византийской империи, после чего Митна ибн Харис принял командование в Месопотамии. Персы вновь сосредоточили свои армии, чтобы вернуть Месопотамию, а Митна ибн Харис удалился из центрального Ирака в район Аравийской пустыни, чтобы отсрочить войну до прибытия подкрепления из Медины. Умар послал подкрепление под командованием Абу Убайды Сакфи. С некоторым первоначальным успехом эта армия была окончательно разбита Сасанидской армией в [[Битва у моста|битве у моста]], в которой был убит Абу Убайд. Ответ был отложен до решительной победы мусульман над византийцами в Леванте в [[Битва при Ярмуке|битве при Ярмуке]] в 636 году. Тогда Умар смог перебросить войска на восток и возобновить наступление против Сасанидов. Умар направил 36 000 человек вместе с 7500 войсками с сирийского фронта под командованием [[Саад ибн Абу Ваккас|Саада ибн Абу Ваккаса]] против персидской армии. Затем последовала [[битва при Кадисии]], в которой сначала преобладали персы, но на третий день сражения мусульмане одержали верх. Легендарный персидский генерал Ростам Фаррохзад был убит во время сражения. По некоторым данным, потери персов составили 20 000 человек, а арабы потеряли 10 500 человек.
Այս մարտից հետո արաբա-մուսուլմանական բանակները շարժվեցին դեպի Պարսից մայրաքաղաք Կտեսիֆոն (նաև արաբերեն կոչվում է Մադաին), որը Յեզդեհերդի կողմից կարճ պաշարումից հետո արագ տարհանվեց։ Գրավելով քաղաքը՝ նրանք շարունակեցին իրենց ճանապարհը դեպի արևելք՝ հետևելով Յեզդեհերդին և նրա մնացած զորքերին։ Կարճ ժամանակահատվածում Արաբական բանակները ջախջախեցին Սասանյան խոշոր հակահարձակմանը Ջալուլի ճակատամարտում, ինչպես նաև Կասրա-Շիրինի և Մասաբադհանի այլ մարտերում։ 7-րդ դարի կեսերին արաբները վերահսկում էին ողջ Միջագետքը, ներառյալ այն տարածքը, որն այժմ իրանական Խուզեստան նահանգն է։ Յեզդեգերը զավթիչներին վերախմբավորելու եւ ջախջախելու ևս մեկ փորձ է ձեռնարկել։ 641 թվականին նա նոր զորք հավաքեց, որը կանգ առավ Նեհավենդում՝ ժամանակակից Իրանում ՝ Համադանից մոտ քառասուն մղոն հարավ։ Խալիֆայության բանակը՝ Ումարի նշանակած գեներալ Նուման իբն Մուքարրին Ալ-Մուզանիի հրամանատարությամբ կարողացան գրոհել և ջախջախել պարսկական զորքերին։
После этой битвы арабо-мусульманские армии двинулись вперед к персидской столице Ктесифону (также называемой по-арабски Мадаин), которая была быстро эвакуирована Йездегердом после короткой осады. Захватив город, они продолжили свой путь на восток, следуя за Йездегердом и его оставшимися войсками. В течение короткого промежутка времени арабские армии нанесли поражение крупной Сасанидской контратаке в битве при Джалуле, а также в других сражениях при Касре-Ширине и Масабадхане. К середине VII века арабы контролировали всю Месопотамию, включая территорию, которая в настоящее время является иранской провинцией Хузестан. Йездегерд предпринял еще одну попытку перегруппироваться и разгромить захватчиков. К 641 году он собрал новое войско, которое остановилось в [[Битва при Нехавенде|битве при Нехавенде]], примерно в сорока милях к югу от Хамадана в современном Иране. Армия халифата под командованием назначенного Умаром генерала Нумана ибн Мукаррина аль-Музани атаковала и вновь разгромила персидские войска.
Յեզդեգերդը չկարողացավ բանակ հավաքել և հետապնդվող փախստական դարձավ։ 642 թվականին Ումարը զորք ուղարկեց՝ գրավելու Պարսկական կայսրության մնացած մասը։ Ողջ ժամանակակից Իրանը նվաճվեց, դրան հաջորդեց Մեծ Խորասան (որը ներառում էր իրանական ժամանակակից Խորասան նահանգը և Ժամանակակից Աֆղանստանը), Տրանսոքսանիան և Բելուջիստանը, Մակրանը, այսօրվա Ադրբեջանի տարածքը, Դաղստանը, Հայաստանն ու Վրաստանը: Այդ տարածաշրջանները հետագայում կրկին գրավվեցին Ուսմանի օրոք, հետագայում ընդլայնվելով դեպի տարածաշրջաններ, որոնք չեն նվաճվել Ումարի իշխանության օրոք: Այսպիսով՝ Արևելքում խալիֆաթի սահմանները ձգվում էին մինչև Ինդ գետի ստորին հոսանքը, իսկ հյուսիսում՝ մինչև Ամուդարյա գետը։
Йездегерд не смог собрать еще одну армию и превратился в преследуемого беглеца. В 642 году Умар послал войско, чтобы завоевать остальную часть персидской империи. Весь современный Иран был завоеван, за ним последовал большой Хорасан (который включал современную иранскую провинцию Хорасан и современный Афганистан), Трансоксания и Белуджистан, Макран, территорию сегодняшнего Азербайджана, Дагестан, Армения и Грузия; эти регионы были позже вновь завоеваны во время правления Усмана с дальнейшей экспансией в регионы, которые не были завоеваны во время правления Умара; таким образом, границы халифата на востоке простирались до нижнего течения реки Инд, а на севере-до реки Амударья.
==== Պատերազմ Բյուզանդիայի դեմ ====
== Տնտեսություն ==
СоциальноеՍոցիալական обеспечениеապահովությունը иև пенсииկենսաթոշակները былиներդրվել введеныեն вվաղ раннемիսլամական исламскомիրավունքի правеմեջ, какորպես формыզաքաթի [[закят]]аձեւ (благотворительностиբարեգործության), одногоիսլամի изհինգ пятиսյուներից столпов исламаմեկը, начинаяսկսած соՈւմարի временժամանակներից: Умара.Կառավարության գանձարանում հավաքված Налогиհարկերը (включаяներառյալ закятզաքաթը иև джизьюջիզյուն), собранныеօգտագործվել вեն казну правительстваկարիքավորների, использовалисьներառյալ для обеспечения доходов нуждающихсяաղքատների, включая бедныхծերերի, престарелыхորբերի, сирот,այրիների вдовև иհաշմանդամների инвалидов.եկամուտների Поապահովման мнениюհամար: исламскогоԸստ правоведаիսլամական альիրավագետ Ալ-ГазалиԳազալիի (1058-1111), правительствоկառավարությունը также должноպետք былоէ накапливатьպարենի запасыպաշարներ продовольствияկուտակեր вյուրաքանչյուր каждомտարածաշրջանում регионе՝ наաղետի случайկամ бедствия или голода.սովի Такимդեպքում։ образомԱյսպիսով, халифатխալիֆայությունը былբարեկեցության однимամենավաղ изպետություններից самыхմեկն ранних государств всеобщего благосостоянияէր<ref name="Crone 2005 308–9">{{citation|title=Medieval Islamic Political Thought|first=Patricia|last=Crone|publisher=[[Edinburgh University Press]]|year=2005|isbn=978-0-7486-2194-1|pages=308–9}}</ref><ref name=Hamid>{{citation|title=An Islamic Alternative? Equality, Redistributive Justice, and the Welfare State in the Caliphate of Umar|author=Shadi Hamid|journal=Renaissance: Monthly Islamic Journal|volume=13|issue=8|date=August 2003}} (see [http://www.renaissance.com.pk/Augvipo2y3.html online]) {{webarchive |url=https://www.webcitation.org/5wTrse3kN?url=http://www.renaissance.com.pk/Augvipo2y3.html |date=February 14, 2011 }}</ref>.:
== Բանակը ==
|
