«Էլիզաբեթ Յորք»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ ԱՎԲ ծրագրով )- փոխվում է ),, փոխարինվեց: եւ → և (2) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ}}
'''Էլիզաբեթ Յորք'''{{ref+|Հայտնի է նաև որպես ''Էլիզաբեթ Պլանտագենետ''{{sfn|Panton|2011|p=184}}.|group="Մ"}} ({{lang-en|Elizabeth of York}}; {{ԱԾ}}), [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի]] արքայադուստր [[Յորքեր
Էլիզաբեթը միակ կինն էր, որը դարձել է անգլիական թագավորների [[Էդուարդ IV|դուստր]], [[Էդուարդ V|քույր]], [[Ռիչարդ III|զարմուհի]], [[Հենրի VII (Անգլիա)|կին]] և [[Հենրի VIII|մայր]]{{sfn|Panton|2011|p=184}}։ Իր որդու՝ թագավոր [[Հենրի VIII]]-ի շնորհիվ Էլիզաբեթը [[Էդուարդ VI]] թագավորի և թագուհիների [[Մարի Թյուդոր|Մարի I-ի]] և [[Եղիսաբեթ I|Եղիսաբեթ I-ի]] տատիկն էր, և շնորհիվ իր դստեր՝ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտի]], նա նաև համարվում է [[Մարի Ստյուարտ
== Արքայադուստր ==
Տող 8.
=== Ծագում և վաղ տարիներ ===
{{երկակի պատկեր|ձախից|EdwardIVofEngland-Yorkist.jpg|158|ElizabethWoodville.JPG|155|Էլիզաբեթի ծնողները՝ Էդուարդ IV և Էլիզաբեթ Վուդվիլ}}
Էլիզաբեթը ծնվել է [[1466]] թվականի [[Փետրվարի 11|փետրվարի 11-ին]] [[Վեստմինստերյան պալատ
1467 թվականին թագավորը կնոջը ցմահ օգտագործման է տրամադրել Սուրեայի [[Ռիչմոնդյան պալատ|Շին պալատը]], որտեղ կազմակերպվել էր թագավորական մանկասենյակը{{ref+|Ավանդույթի համաձայն ՝ թագավորական սերունդները դաստիարակվել են Լոնդոնից և արքունիքից հեռու՝ հանուն նրանց անվտանգության և առողջության {{sfn|Weir|2013|p=22}}։|group="Մ"}}{{sfn|Weir|2013|pp=21—22}}։ Էլիզաբեթն այստեղ քրոջ՝ [[Մարիա Յորք|Մարիայի]] հետ, ով ծնվել էր [[1467|1467 թվականի]] [[Օգոստոսի 11|օգոստոսի 11-ին]], տնային դաստիարակչուհի Մարգարետի՝ լեդի Բերներսի գլխավորությամբ{{ref+|Մարգարետը սեր [[Ջոն Բուրշյե, Բերներսի 1-ին բարոն|Ջոն Բուրշյեի]]՝ կինն էր․ բարոնը [[
=== Օրվա ռեժիմ ===
[[Պատկեր:York Sisters.jpg|մինի|Էդուարդ IV-ի դուստրերը: Միջնադարի տաճարի վիտրաժներ, XVI դար:<br><small>Ձախից աջ՝ Էլիզաբեթ, [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիա]], [[Աննա Յորք|Աննա]], [[Եկատերինա Յորք|Եկատերինա]] և [[Մարիա Յորք|Մարիա]]</small>]]
Օրվա ամենօրյա ռեժիմը, որին հետևում էին Էլիզաբեթը և Մարիան, հավանաբար նման էր նրան, որը հետագայում սահմանվեց թագավորի կողմից իրենց եղբայր Էդուարդի համար, երբ վերջինս դարձավ երեք տարեկան, ինչպես նաև դա կարող էր հիմնված լինել այն սովորույթների վրա, որոնք նկարագրված են իրենց հորեղբայր Կլարենսի դուքս [[Ջորջ Պլանտագենետ, Կլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջի]] կենցաղային գրքերում: Երեխաներին արթնացնում էին առավոտյան ժամը 6-ին, որպեսզի նրանք կարողանային «[իրենց] տարիքին համապատասխան հարմար ժամին ոտքի ելնել»՝ իրենց ննջարանում մասնակցելու առավոտյան աղոթքին։ Այնուհետև հնչող զանգը նրանց տեղեկացնում էր, որ ժամանակն է գնալ պատարագի, որը տեղական մատուռում մատուցում էր տնային քահանան: Պատարագի ծառայությունների կանոնավոր պահպանումը թագավորի երեխաների համար դիտվում էր որպես անհրաժեշտություն, որի շնորհիվ Էլիզաբեթը մեծացավ որպես բավականին բարեպաշտ տիկին: Պատգարագից անմիջապես հետո արքայադուստրերը նախաճաշում էին. նախաճաշի հավանական բաղադրիչներն էին հացը, կարագը, [[
Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում արքայադուստրերի անվտանգությանը։ Այն բանից հետո, երբ երեկոյան ժամը 8-ին փակվում էին Էլիզաբեթի և Մարիայի ննջարանի դռները, ոչ ոք, բացի նրանց անձնական ծառաներից, չէր կարող մտնել նրանց մոտ։ Աղջիկների ննջարանում գիշերը վառ էին թողնում մոմը կամ ջահը. բացօթյա դարպասները փակվում էին երեկոյան ժամը 9-ին, ձմռանը և ամռանը՝ 10-ին։ Պահապանները գիշերը երեք-չորս անգամ շրջայց էին կատարում ամրոցի տարածքով՝ ստուգելով յուրաքանչյուր սենյակ։ Ավելի ուշ արքայազն Էդուարդին հատուկ անձ էր կցվել, որը գիշերում էր նրա ննջարանում և գիշերային ժամերին հետևում էր տղայի անվտանգությանն ու առողջությանը; հավանաբար, արքայադուստրերը նույնպես նման մարդ ունեցել են{{sfn|Weir|2013|p=24}}։
=== Կրթություն և դաստիարակություն ===
Թագավորական ընձյուղների կրոնական ուսուցումը սկսվում էր շատ վաղ տարիքում, և չորս տարեկանում երեխաները պետք է իմանային Սաղմոսագիրքը: Տոնական օրերը, մասնավորապես Քրիստոսի հաղթական մուտքը, [[Զատիկ
Տարիքի հետ զուգընթաց Էլիզաբեթը սկսեց կորցնել [[Էդուարդ IV|հոր]] կողմից ժառանգած հատկանիշները, մասնավորապես՝ հարաբերություններում շփման թեթևությունն ու հմայքը։ Բացի այդ, անցնելով պատանեկության շրջանը, [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] գիրացավ և սկսեց սիրուհիներ պահել, որոնցից ամենաճանաչվածը [[Ջեյն Շոր
Երբեմն փոքրիկ արքայադուստրերին կանչում էին պալատ, որտեղ նրանք ներկա էին լինում փառատոներին և պետական այցերին։ Պալատում Էլիզաբեթը և Մարիան միանում էին իրենց [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] շքախմբին՝ նրա և նրա տիկնանց օրինակով ուսումնասիրելով երաժշտություն, [[երգ]], [[պար]], [[ասեղնագործություն]] և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր համարվում նրանց՝ թագավորի ապագա կին, մայր և «պալատի զարդ» դերերին նախապատրաստելու համար: Աղջիկները հագնվում էին մանրանկարներով շքեղ հագուստներ, որպիսիք կրում էին ազնվական կանայք, ինչպես նաև, երբ մեծանում էին, սովորում էին կառավարել ծանր գործվածքները, երկար շլեյֆերը և բարդ գլխակապերը: Արքայադուստրերը բարեկիրթ շարժուձևերին տիրապետում էին վաղ տարիքից. Երիտասարդ իշխանուհիները մեծ ակնածանքով էին վերաբերվում իրենց ծնողներին, որոնց հաճախ չէին տեսնում, այն երեկոները, երբ նրանք միասին էին, աղջիկները ծնկի էին իջնում իրենց հոր և մոր առջև և փափագում էին նրանց օրհնությունը, որը տրվում էր «Հանուն Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու»{{sfn|Weir|2013|pp=25—26}}։
Էլիզաբեթի նախնական կրթությամբ զբաղվել է նրա դաստիարակչուհի լեդի Բերներսը{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}։ Էլիզաբեթի և ֆրանսիական դոֆինի նշանադրության կնքումից հետո արքայադուստրը սկսել է [[ֆրանսերեն]] և [[իսպաներեն]] սովորել: Պալատականների ավելի ուշ հաղորդագրությունները խոսում են այն մասին, որ Էլիզաբեթը կատարելապես տիրապետել է [[
=== 1469—1471 թվականների ճգնաժամ ===
[[1469]] թվականի մարտին Էլիզաբեթ թագուհին ծնեց ևս մեկ դուստր՝ [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիային]], ինչը լուրջ անհանգստություն առաջացրեց [[Էդուարդ IV|թագավորի]] մոտ և ստիպեց նրան մտածել, որ իրենից հետո երկիրը կղեկավարի ավագ դուստրը՝ Էլիզաբեթը: Մեկ տարի առաջ արքունիքում լուրեր էին տարածվել թագավորի կողմնակից կոմս Ուորիքի և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհու]] միջև թշնամանքի սրման մասին․ թագուհու բազմաթիվ հարազատներն էին պալատում առաջ քաշել կոմսին: Նույն [[1468]] թվականին [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և Ուորիքի միջև պառակտում էր տեղի ունեցել թագավորի քրոջ՝ [[Մարգարեթ Յորքցի|Մարգարիտայի]] ամուսնության պատճառով. Ուորիքը, չկարողանալաով թագավորին ամուսնացնել ֆրանսիական արքայադստեր հետ, ցանկանում էր Ֆրանսիայի հետ դաշինք կնքել [[Մարգարեթ Յորքցի|Մարգարիտայի]] և ֆրանսիացի արքայազնի ամուսնության միջոցով, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]], Վուդվիլների խորհրդով, քրոջը կնության տվեց Ֆրանսիայի թշնամու՝ բուրգունդացի դուքս [[Կարլոս Խիզախ|Կարլին]], որին Ուորիքն ատում և արհամարհում էր: Ուորիքի և թագավորական զույգի միջև թշնամանքը հանգեցրեց կոմսի միությանը թագավորի կրտսեր եղբոր՝ [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջ Քլարենսի]] հետ, որին արքայադուստր Էլիզաբեթը, փաստորեն, հեռացրեց գահաժառանգի պաշտոնից{{sfn|Weir|2013|p=30}}։
Ավելի վաղ, դեռևս այն ժամանակ, երբ թագավորը մտերիմ էր Ուորիքի հետ, կոմսը ցանկանում էր իր դուստրերին՝ Իզաբելային և Աննային, որոնք Անգլիայի ամենահարուստ ժառանգներն էին, ամուսնացնել թագավորի եղբայրների հետ, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] մերժել էր նրան՝ վախենալով Նևիլների առաջխաղացումից: [[1469]] թվականի հուլիսին [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] բացահայտ անհնազանդություն ցուցաբերեց եղբորը՝ [[Կալե
[[1469]] թվականի աշնանը [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ին]] հաջողվեց ազատություն ստանալ, և արդեն սեպտեմբերին նա հաղթական երթով մտավ [[Լոնդոն]], որտեղ սկսեց ազնվականներին գրավել իր կողմը։ Թեև Էլիզաբեթը այդ պահին 4 տարեկան էլ չկար, թագավորը նրան հռչակեց գահի ենթադրյալ ժառանգորդ{{sfn|Loades|2009|p=71}}, թեպետ անգլիական գահը իգական ներկայացուցչին փոխանցելը ընդունելի չէր{{ref+|[[Մաթիլդա (Անգլիայի թագուհի)|Կայսրուհի Մաթիլդայի]] գահակալումը հանգեցրել է [[Քաղաքացիական պատերազմ Անգլիայում (1135—1154)|քաղաքացիական պատերազմի]]{{sfn|Линдсей|1996|с=108}}.|group="Մ"}}․ այս քայլը [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] ստորացնելու նպատակ էր հետապնդում։ Միևնույն ժամանակ, [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] դստեր ձեռքն առաջարկեց իր կողմնակիցներին. արքայադուստր-գահաժառանգի ամուսնության հարցը առաջնային նշանակություն ունեցեր մինչ այն պահը, երբ թագուհին որդի կունենար։ Եթե այլ հանգամանքներում Էլիզաբեթի համար օտարերկրյա արքայազն կամ համարժեք գահաժառանգ կընտրվեր, այս պարագայում թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդի]] համար կարևոր էր հայրենիքում աջակցություն ձեռք բերելը: [[1469]] թվականի աշնանը, հզոր դաշնակցի հավատարմությունը պահպանելու համար, [[Էդուարդ IV|Էդուարդը]] Ուորիքի եղբայր Ջոն Նևիլին շնորհեց Մոնթեգյուի մարկիզի տիտղոսը և Էլիզաբեթին որպես հարսնացու առաջարկեց նրա հնգամյա որդու՝ {{iw|Ջորջ ՆևիլԲեդֆորդի 1-ին դուքս|Ջորջի|en|George Neville, 1st Duke of Bedford}} համար․ այս ամենը արվում էր այն հույսով, որ եթե [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] սպանվի, [[Ջոն Նևիլ, Մոնթեգյուի 1-ին մարկիզ|Ջոն Նևիլը]] կարողանա ապահովել Էլիզաբեթի և Ջորջի թագադրումը, նախքան [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] կհաջողվի գրավել գահը{{sfn|Weir|2013|p=37}}։ [[1469]] թվականի [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ Ծնունդին]] ընդառաջ Ուորիքն ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] ներում ստացան ու վերադարձան [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր]], սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդն]] ակնհայտորեն չէր վստահում նրանց։ [[1470]] թվականի [[Հունվարի 5|հունվարի 5-ին]] տեղի ունեցավ արքայադուստր Էլիզաբեթի և Ջորջ Նևիլի նշանադրության պաշտոնական արարողությունը․ Ջորջին նույն օրը շնորհվեց Բեդֆորդի դքսի տիտղոսը: Սակայն քիչ հավանական է, որ թագավորը երբևէ մտադիր էր իրագործել այդ ամուսնությունը. դա, ավելի շուտ, հուսահատ միջոց էր, որը ծնունդ էր առել օրհասական վիճակից, և արքունիքում այդ երկու երեխաների միությանը քչերն էին հավատում{{sfn|Weir|2013|p=38}}։
[[1470]] թվականի գարնանը [[Էդուարդ IV]]-ը լիովին վերականգնեց վերահսկողությունը կառավարության վրա և Ուորիքին ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] հայտարարեց դավաճաններ։ Նրանք երկուսն էլ փախան Ֆրանսիա, որտեղ Ուորիքը պլանավորեց իր կրտսեր դստերը ամուսնացնել նախկին թագուհի [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացու]] որդու՝ [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերացու]] հետ։ Սակայն [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտան]] ձգձգում էր պատասխանը, քանի որ, նրա խոսքով, Անգլիայից նամակ էր ստացել, որում իր որդուն առաջարկվում էր ամուսնանալ արքայադստեր հետ, և, այդպիսով, նախկին թագուհին կարող էր որդու համար ավելի շահավետ միություն կնքել։ Չնայած Էլիզաբեթն այդ պահին նշանված էր Ջորջ Նևիլի հետ, [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերացու]] հետ արքայադստեր ամուսնությունը միակ միջոցն էր կանխել վերջինիս միությունը Նևիլների հետ և վերջ դնել [[Լանքասթերներ
Էլիզաբեթը չորս տարեկան էր, երբ նրա հայրը ստիպված եղավ լքել իր թագավորությունը։ [[1470]] թվականի սեպտեմբերին, երբ նա պատրաստվում էր Ուորիքի և [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացու]] միացյալ ուժերի ներխուժմանը, արքայադուստրը և նրա քույրերը իրենց մոր հետ տեղափոխվեցին [[Լոնդոն
Ստանալով ամուսնու անկման մասին լուրը՝ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] մոր և երեք դուստրերի հետ միասին{{sfn|Okerlund|2009|p=6}} կեսգիշերին գետային բեռնանավով հապշտապ հեռացավ [[Թաուեր
Ապաստանում գտնվելով՝ արքայադուստր Էլիզաբեթը, որն արտաքինից, քույրերի համեմատ, ամենաշատն էր նման մորը{{sfn|Weir|2013|p=10}}, ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էր քույրերի և դայակների հետ, քանի որ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] զբաղված էր [[1470|1470 թվականի]] [[նոյեմբերի 2]]-ին ծնված նրանց եղբոր՝ արքայազն [[Էդուարդ V|Էդուարդի]] խնամքով{{sfn|Loades|2009|p=72}}{{sfn|Weir|2011|p=143}}{{ref+|«Կրոյլենդյան խրոնիկայի» համաձայն՝ տղան ծնվել է նոյեմբերի 1-ին՝ Բոլոր Սրբերի օրը{{sfn|Weir|2013|p=44}}.|group="Մ"}}։ Աբբայությունում արքայազնի մկրտության ժամանակ փոքրիկ արքայադուստրը մկրտության վերնաշապիկը եղբորը հագցնելու պատիվն ունեցավ․ դա խորհրդանշում էր տղայի՝ մեղքից մաքրվելը։ Էլիազբեթը ընտանիքի հետ ապաստանում մնաց ևս հինգ ամիս{{sfn|Weir|2013|p=44}}։ [[1471]] թվականի ապրիլին, թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]], որդու ծննդյան լուրն առնելով, հապշտապ վերադարձավ Անգլիա և [[Վեստմինստերյան աբբայություն
=== ''Մադամ դոֆինա'' ===
Վերադառնալով թագավորի դստեր կարգավիճակին՝ փոքրիկ Էլիզաբեթը սկսեց նաև քաղաքական դեր խաղալ։ Այսպես, [[1471]] թվականին արքայադուստրը՝ «արքայի միլեդի ավագ դուստրը», ի թիվս այլոց, նամակ ստացավ Ուորիքի այրի [[Աննա Բոշան, Ուորիքի 16-րդ կոմսուհի|Աննա Բոշանից]], ով խնդրում էր իրեն վերադարձնել այն հողերի գոնե մի մասը, որոնք ծրագրել էին իրենց մեջ բաժանել իր դուստրերի ամուսինները՝ [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջ Քլարենսը]] և [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ Գլոստերը]]: Աննան պատասխան չստացավ, հավանաբար այն պատճառով, որ թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] կարծում էր, որ իր դուստրերի համար վաղ է ներքաշվել քաղաքական խաղերի մեջ{{sfn|Weir|2013|p=51}}։
[[1474]] թվականի վերջին [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]], պատրաստվելով Ֆրանսիա ներխուժել, կտակ ստորագրեց, որով իր ավագ դուստրերը՝ Էլիզաբեթը և Մարիան, պետք է տասը հազար մարկի չափով օժիտ ստանային{{sfn|Okerlund|2009|p=13}}{{sfn|Loades|2009|p=72}} այն պայմանով, որ արքայադուստրերը ամուսնության հարցում հնազանդ լինեին իրենց [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մորը]] և եղբորը՝ թագավորին{{sfn|Gairdner|1889|p=200}}։ Սակայն ընդամենը երկու ամիս անց [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] Ֆրանսիայի հետ հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի պայմաններից մեկը Էլիզաբեթի և դոֆին [[Կարլ VIII (Ֆրանսիայի թագավոր)|Կարլի]] ամուսնությունն էր՝ աղջկա ամուսնական համաձայնության տարիքին հասնելուն պես{{ref+|Էլիզաբեթի վաղաժամ մահվան դեպքում դոֆինի հարսնացուն պետք է դառնար քույրը՝ Մարիան{{sfn|Everett Green|1851|p=399}}, սակայն 1481 թվականին վերջինս նշանվեց Դանիայի թագավորի հետ, ինչը նշանակում էր, որ Ֆրանսիայի պահեստային հարսնացուն
[[1476]] թվականին Էլիզաբեթը ներկա է գտնվել Ֆոտերինգեում իր հորական պապի՝ Յորքի դքսի աճյունի վերահուղարկավորման արարողությանը{{sfn|Loades|2009|pp=71—72}}։ [[1477]] թվականին Էլիզաբեթը, [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] և հորաքրոջ հետ միասին, համալրեց [[Կախազարդի միաբանության տիկնայք|Կախազարդի միաբանության տիկնանց]] շարքերը։ [[1478]] թվականին Էլիզաբեթը ներկա է գտնվել իր կրտսեր եղբոր՝ Յորքի դուքս [[Ռիչարդ Շրուսբերի, Յորքի 1-ին դուքս|Ռիչարդի]] հարսանիքին{{sfn|Everett Green|1851|p=399}}։
Տող 53.
== Արքայի քույր ==
[[1483]] թվականի [[Ապրիլի 9|ապրիլի 9-ին]] անսպասելիորեն մահացավ Էլիզաբեթի [[Էդուարդ IV|հայրը]] և նոր թագավոր դարձավ նրա կրտսեր եղբայրը՝ [[Էդուարդ V|Էդուարդը]]։ Նրա հորեղբայրը՝ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]], Գլոստերի դուքսը, նշանակվեց [[ռեգենտ]] և իր զարմիկների [[լորդ-պրոտեկտոր]]<ref>[http://www.biography.com/people/richard-iii-9457120 Richard III. Biography]</ref>։ Եղբոր մահվանից կարճ ժամանակ անց [[Ռիչարդ III|Գլոստերը]] սկսեց քայլեր ձեռնարկել մեկուսացնելու իր Վուդվիլ զարմիկներին, հրամայեց ձերբակալել [[Էնթոնի Վուդվիլ, Ռիվերսի 2-րդ կոմս|Էնթոնի Վուդվիլին]] և [[Ռիչարդ Գրեյ
Երկու ամիս անց, [[1483]] թվականի [[Հունիսի 22|հունիսի 22-ին]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ
== Արքայի զարմուհի ==
[[Պատկեր:Elizabeth of york - funeral effigy.jpg|thumb|Էլիզաբեթի հետմահու ծավալային պատկերը փայտից (առանց հագուստի): [[1503]] թվական, [[Վեստմինստերյան աբբայություն]]։]]
Էլիզաբեթի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մայրը]] դաշինք կնքեց լեդի [[Մարգարետ Բոֆորթ
[[1484]] թվականի [[Մարտի 1|մարտի 1-ին]] Էլիզաբեթը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] և քույրերի հետ լքեց ապաստանը այն բանից հետո, երբ [[Ռիչարդ III]]-ը հրապարակավ երդվեց, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Վուդվիլի]] դուստրերին վնաս չի հասցվի և նրանց չի պատժի։ Բացի այդ, [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] խոստացավ, որ նրանք չեն բանտարկվի [[Թաուեր
[[1485]] թվականի [[Օգոստոսի 7|օգոստոսի 7-ին]] [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորի]] բանակը վայրէջք կատարեց [[Ուելս
== Թագուհի ==
Որպես [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] ավագ դուստր, որը չուներ ողջ մնացած եղբայրներ, Էլիզաբեթ Յորքը իր իրավունքի համաձայն լիովին կարող էր հավակնել գահին, բայց նա այդպես էլ չդարձավ իշխող թագուհի: [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ը]] անհրաժեշտ համարեց ամուսնանալ Էլիզաբեթի հետ, որպեսզի ապահովեր իր կառավարման կայունությունը և թուլացներ [[Յորքեր
[[Պատկեր:Elizabeth of York, right facing portrait.jpg|left|մինի]]
[[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] չեղարկեց ''[[Titulus Regius]]''<ref>{{cite web|title=Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII - Annullment of Richard III's Titulus Regius|url=http://partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#annullment|accessdate=2015-02-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902193242/http://www.partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#annullment|archivedate=2013-09-02|deadlink=yes}}</ref>-ը՝ այսպիսով օրինականացնելով [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] սերունդը, որոնց թվում էր նաև Էլիզաբեթը: Վերջինիս մորը՝ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ
Չնայած այն հանգամանքին, որ ամուսնությունը սկզբնապես եղել է քաղաքական նկատառումներով, այն հաջող է եղել, և զույգը կարծես սիրել է միմյանց<ref>{{книга |автор=Okerlund, Arlene Naylor |заглавие=Elizabeth of York |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Palgrave Macmillan |год=2009 |том= |страниц= |страницы=99—118, 185—186, 203—204 |isbn=978-0-230-61827-5 |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Williams, Neville |часть=Henry VII |ссылка часть= |заглавие=The Lives of the Kings and Queens of England |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный=ed. Fraser, Antonia |издание= |место= |издательство=Futura |год=1977 |volume= |pages=143 |columns= |allpages= |серия= |isbn=0-8600-7449-8 |тираж= |ref= }}</ref>։ Էլիզաբեթ Յորքը, որպես թագուհի, մեծ քաղաքական ազդեցություն չի ունեցել այդ առումով ուժեղ սկեսուրի՝ տիկին [[Մարգարետ Բոֆորթ
[[1501]] թվականի [[Նոյեմբերի 14|նոյեմբերի 14-ին]] Էլիզաբեթի և [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրիի]] 15-ամյա որդին՝ [[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուրը]], ամուսնացել է [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]]՝ [[Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)|Ֆերդինանդ II Արագոնացու]] և [[Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)|Իզաբելլա I Կաստիլիացու]] դստեր հետ։ Զույգը ուղարկվել է Լադլոու ամրոց՝ [[Ուելսի արքայազն
[[1502]] թվականին Էլիզաբեթը հղիացել է յոթերորդ անգամ և [[1503]] թվականի սկզբին, ծննդաբերության սպասումով, տեղափոխվել է [[Թաուեր]]: [[Փետրվարի 2|Փետրվարի 2-ին]] նա դուստր է ունեցել՝ Եկատերինային, սակայն երեխան մահացել է դրանից մի քանի օր անց: [[Փետրվարի 11|Փետրվարի 11-ին]]՝ իր 30-ամյա հոբելյանի օրը, Էլիզաբեթ Յորքը մահացել է ծննդաբերության ժամանակ ստացած վարակից: Նրա ամուսինն ու երեխաները խորապես սգացել են թագուհու մահը։ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] հեռացել է պալատից և թույլ է տվել իր կողքին լինել միայն մորը՝ [[Մարգարետ Բոֆորթ
[[Պատկեր:Henry VII in Mourning.jpg|մինի|Սգացող Հենրի VII-ը և նրա երեխաները Էլիզաբեթ Յորքի մահից հետո: [[Նկարազարդ ձեռագիր|Նկարազարդված ձեռագիր]]]]
Տող 84.
== Սերունդ ==
[[Պատկեր:Henry VII and Family.jpg|մինի|Հենրի VII-ը և նրա ընտանիքը։ Անհայտ հեղինակ, 1505/1509 թթ․<br><small>Խորանի կողմից ձախից սկսած՝ Հենրի VII, Արթուր, Հենրի և Էդմունդ։ Խորանի կողմից աջից սկսած՝ Էլիզաբեթ Յորք, Մարգարիտ, Էլիզաբեթ, Մարիա և Եկատերինա{{ref+|Էլիզաբեթը, Էդմունդը և Եկատերինան մահացել են մանուկ հասակում, սակայն նկարի վրա պատկերված են դեռահաս տարիքում:|group="Մ"}}</small>]]
Էլիզաբեթը՝ թագավորի հետ ամուսնության ընթացքում 7 երեխա է լույս աշխարհ բերել, որոնցից չորսն են հաղթահարել մանկությունն ու մանկական տարիները: Ավագ որդին՝ Արթուրը, պատանեկության տարիներին մահացել է, մյուս երեքը հասել են հասունության։ Արքայազն Հենրին հոր մահից հետո դարձել է Անգլիայի թագավոր։ Նրա երեխաները, ինչպես նաև նրա երկու քույրերի՝ Մարիայի և Մարգարիտի որոշ ժառանգներ հետագայում նույնպես գահ են բարձրացել Անգլիայում։
* '''[[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուր]]''' ([[1486]] թվականի [[սեպտեմբերի 20]] - [[1502]] թվականի [[ապրիլի 2]])՝ [[Կորնուոլլի դուքս]]{{sfn|Weir|2013|p=230}}, [[Չեստերի կոմս]] և [[Ուելսի արքայազն]]{{sfn|Starkey|2009|pp=57—58}}։ [[1501]] թվականի [[Նոյեմբերի 14|նոյեմբերի 14-ին]] Արթուրն ամուսնացել է իսպանական արքայադուստր [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]]՝ {{sfn|Weir|2007|pp=32—33}} կաթոլիկ թագավորներ [[Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)|Ֆերդինանդ II Արագոնացու]] և [[Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)|Իզաբելլա I]] Կաստիլիացու դստեր հետ։ Ամուսնությունը մնացել է անզավակ, բացի այդ, պարզ չէ, թե արդյո՞ք այն [[Կոնսումմացիա|պատշաճ կերպով կատարվել է]]{{ref+|Շատ տարիներ անց այս ամուսնության հանգամանքները դարձան Եկատերինայի և Հենրիի ամուսնալուծության պատճառներից մեկը{{sfn|Weir|2007|p=34}}.|group="Մ"}}{{sfn|Weir|2007|p=34}}։ [[1502]] թվականի [[Մարտի 27|մարտի 27-ին]] Արթուրը ծանր հիվանդացել և մեկ շաբաթ անց մահացել է, ենթադրաբար, [[
* '''[[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ]]''' ([[1489]] թվականի [[նոյեմբերի 28]] - [[1541]] թվականի [[հոկտեմբերի 18]])՝ [[1503]] թվականի [[Օգոստոսի 8|օգոստոսի 8-ին]] ամուսնացել է [[Շոտլանդական թագավորություն|Շոտլանդիայի թագավոր]] [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|'''Ջեյմս IV-'''ի]] հետ։ Թագավորի հետ ամուսնության մեջ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] չորս որդի է ունեցել, սակայն կենդանի է մնացել նրանցից միայն մեկը՝ ապագա թագավոր [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V-ը]]։ [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս IV-ը]] մահացել է [[1513]] թվականի [[Սեպտեմբերի 9|սեպտեմբերի 9-ին]], [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] դարձել է մանկահասակ որդու [[
* '''[[Հենրի VIII|Հենրի]]''' ( [[1491]] թվականի [[հունիսի 28]]— [[1547]] թվականի [[հունվարի 28]])՝ [[Ուելսի արքայազն]], ապա՝ [[Անգլիայի թագավոր]]։ [[1509]] թվականի [[Հունիսի 11|հունիսի 11-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]], որն արդեն թագավոր էր դարձել, ամուսնացել է եղբոր՝ Արթուրի այրու՝ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ, ով երդվել էր, որ առաջին ամուսնու հետ ինտիմ հարաբերություններ չի ունեցել {{sfn|Перфильев|1999|с=48—49}}։ Ամուսնության տարիների ընթացքում [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] առնվազն վեց [[Հղիություն (մարդ)|հղիություն]] է ունեցել, որոնց մեծ մասն ավարտվել է կա՛մ վիժումներով, կա՛մ ծնունդից անմիջապես հետո մահացել են, կա՛մ մահացած են լույս աշխարհ եկել։ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] և [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինայի]] միակ երեխան, ով հասել է հասուն տարիքի, եղել է [[Մարի Թյուդոր|Մարին]], որին հայրը նույնիսկ շնորհել է Ուելսի արքայադստեր տիտղոսը՝ դրանով իսկ անվանելով նրան իր ժառանգորդը: [[1519]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրիի]] սիրուհի [[Էլիզաբեթ Բլաունթ|Բեսի Բլաունթը]] որդի է ունեցել, որին հոր՝ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] պատվին են անվանակոչել և երկար ժամանակ համարել հոր գահաժառանգը{{sfn|Эриксон|2001|с=57}}։ Բացի այդ, [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ ամուսնության ընթացքում [[Հենրի VIII|Հենրին]] կապ է ունեցել Մերի Բոլեյնի հետ, որի առաջին ամուսնությունից ծնված երեխաները, ինչպես կարծում էին շատ ժամանակակիցներ, թագավորի [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդներն]] էին<ref name="Varlow">{{статья |автор=Varlow, Sally |заглавие=Sir Francis Knollys's Latin Dictionary: New evidence for Katherine Carey |ссылка=http://www.philippagregory.com/documents/OnlinearticleinHistoricalResearch_001.pdf |язык=en |издание=Historical Research |тип=scholarly journal |год=2007 |месяц=August |число= |том=80 |номер=209 |страницы=315—323 |doi=10.1111/j.1468-2281.2007.00400.x |issn=}}</ref>։ [[1525]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրին]], հասկանալով, որ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] չի կարող որդի ունենալ, որոշել է ամուսնալուծվել, սակայն ամուսնալուծությունը, որն ուղեկցվել մեծ սկանդալով և երկրի՝ [[
* '''[[Էլիզաբեթ Թյուդոր|Էլիզաբեթ]]''' ([[1492]] թվականի [[Հուլիսի 29|հուլիսի 2]] - [[1495]] թվականի [[նոյեմբերի 14]])՝ արքայադստեր ծնվելուց կարճ ժամանակ անց քննարկվել է նրա նշանադրությունը [[Ֆրանսիայի թագավորություն|Ֆրանսիայի]] [[դոֆին]] [[Ֆրանցիսկ I|Ֆրանցիսկի]] հետ, սակայն երեք տարեկանում արքայադուստրը մահացել է, ենթադրաբար, [[Ապաճում|ատրոֆիայից]]:
* '''[[Մարիա Թյուդոր (Ֆրանսիայի թագուհի)|Մարիա]]''' ([[1496]] թվականի [[մարտի 18]]— [[1533]] թվականի [[հունիսի 25]])՝ [[1514]] թվականի [[Հոկտեմբերի 9|հոկտեմբերի 9-ին]] եղբոր՝ [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] պնդմամբ Մարիան ամուսնացել է [[Ֆրանսիայի թագավորություն|Ֆրանսիայի]] թագավոր [[Լյուդովիկոս XII|Լյուդովիկոս XII-ի]] հետ, ով հույս ուներ, որ Մարիան որդի կծնի իր համար։ [[Լյուդովիկոս XII (Ֆրանսիայի թագավոր)|Լյուդովիկոսը]] մահացել է [[1515]] թվականի [[Հունվարի 1|հունվարի 1-ին]]{{ref+|Ընդհանուր կարծիքով, Ֆրանսիայի թագավորը մահացել է «ննջասենյակում ավելորդ ջանքերի» պատճառով»{{sfn|Guicciardini|1853|p=341}}.|group="Մ"}}։ [[1515]] թվականի [[Մարտի 3|մարտի 3-ին]], առանց [[Հենրի VIII|եղբայր-թագավորի]] համաձայնության, Մարիան ամուսնացավ վերջինիս ընկերոջ՝ [[Չարլզ Բրենդոն, Սաֆֆոլկի 1-ին դուքս|Չարլզ Բրենդոնի]] հետ, որը պետական դավաճանություն էր{{sfn|Yonge|1877|p=335}}, սակայն թագավորը ներեց նորապսակներին՝ նրանց պատժելով միայն դրամական տուգանքով։ [[1515]] թվականի [[Մայիսի 13|մայիսի 13-ին]] տեղի ունեցավ կրկնակի ամուսնական արարողություն{{sfn|Gairdner|1893|pp=399}}։ Չարլզի հետ ամուսնության ընթացքում Մարիան ծնեց երկու որդի և երկու դուստր, սակայն միայն դուստրերը՝ [[Ֆրենսիս Բրենդոն|Ֆրենսիսը]] և [[Էլեոնորա Բրենդոն|Էլեոնորան]], ապրեցին մինչև հասուն տարիք։ Մարիայի երկու դուստրերի ժառանգությունն ընդգրկվել է Անգլիայի գահաժառանգության մեջ, սակայն գահին հաջողվել է նստել միայն Ֆրենսիսի դստերը՝ [[Լեդի Ջեյն Գրեյ|Ջեյն Գրեյին]], որը պատմության մեջ մտել է որպես «9 օրով թագուհի»: Կյանքի վերջին մի քանի տարիները Մարիան, որը մոտ էր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] առաջին կնոջ՝ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ, հաճախ էր հիվանդանում, որ արքունիքից բացակայելու հիանալի պատրվակ էր, որտեղ ամեն բան նրան ատելի [[Աննա Բոլեյն
* '''[[Էդմունդ Թյուդոր, Սոմերսեթի դուքս|Էդմունդ]]''' ( [[1499]] թվականի [[փետրվարի 21]] - [[1500]] թվականի [[հունիսի 19]])՝ [[Սոմերսեթի դուքս]]։ Մահացել է մեկուկես տարեկանում, անհայտ պատճառով։
* '''{{iw|Եկատերինա Թյուդոր|Եկատերինա|en|Katherine Tudor (1503)}}''' ( [[1503]] թվականի [[փետրվարի 2]]-[[Փետրվարի 10|10]])
Երեխաների անունների ընտրության վրա ազդել են նախևառաջ [[Լանքասթերներ
== Զինանշան, ծագումնաբանություն ==
Տող 100.
=== Զինանշան ===
[[Պատկեր:Arms of Elizabeth of York.svg|մինի|]]
Ամուսնության մեջ Էլիզաբեթ Յորքի [[
=== Ծագումնաբանություն ===
Տող 113.
* Էլեանոր Հիբերթի ''[[Хибберт, Элеанор#Тюдоровская сага|Uneasy Lies the Head]]'' (1982)
* Շերոն Քեյ Պենմանի ''The Sunne in Splendour'' (1982)
* ''{{iw|ճերմակ արքայադուստր (վեպ)|ճերմակ արքայադուստր|en|The White Princess}}'' (2013) և [[Ֆիլիպպա Գրեգորի
* Սանդրա Ուորտի ''Արքայադուստրը''
* Աննա Էսթեր Սմիթի ''The King’s Grace''
* Աննա Փաուերի ''Queen’s Ransom''
=== Կինո, թատրոն և հեռուստատեսություն ===
Տող 123.
'''Թատրոն'''
* Էլիզաբեթ Յորքը հաճախ քննարկվում է [[Ուիլյամ Շեքսպիր|շեքսպիրյան]] «[[Ռիչարդ III (պիես)|Ռիչարդ III]]» պիեսում, սակայն երբեք չի հայտնվում բեմում։
'''Հեռուստատեսություն'''
Տող 129.
* ''Թաուերի ստվերները'' ([[1972]], դերը կատարել է Նորմա Ուեսթը)
* ''Հենրի VIII․ Բռնապետի բանականությունը'' ([[2009]], դերը կատարել է Քերոլայն Շինը)
* ''[[Ճերմակ թագուհի (հեռուստասերիալ)|Ճերմակ թագուհի]]'' ([[2013]], դերը կատարել է [[Ֆրեյա Մեյվոր
* ''[[Ճերմակ արքայադուստր (հեռուստասերիալ)|Ճերմակ արքայադուստր]]'' ([[2017]], դերը կատարել է [[Ջոդի Քոմեր
== Մեկնաբանություններ ==
Տող 181.
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}
{{DEFAULTSORT:Յորք, Էլիզաբեթ}}▼
▲{{DEFAULTSORT:Յորք, Էլիզաբեթ}}
[[Կատեգորիա:Թյուդորներ]]
[[Կատեգորիա:Անգլիայի թագուհիներ]]
|