«Նացիզմից փախած հրեաներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

 

1930-ական թվականներից Գերմանիայում և [[Եվրոպա]]յի մի շարք այլ երկրներում իշխանության եկան աջ արմատական վարչակարգեր, որոնք [[Հակասեմականություն|հակասեմական]] քաղաքականություն էին վարում։ Այդ իրադարձությունները հանգեցրել են հարյուր հազարավոր հրեա փախստականների ի հայտ գալուն։ Մինչև [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի սկիզբը Գերմանիան, [[Ավստրիա]]ն և [[Չեխոսլովակիա]]ն լքեցին 350 հազարից<ref>{{ЭЕЭ|12754|Миграции}}</ref> մինչև 400 հազար հրեաներ{{sfn|Bauer|1981|p=26}}։ 1932-1939 թվականներին Պաղեստինում 235 հազար հրեա ներգաղթյալներից մոտավորապես 60 հազարը գերմանացի հրեաներ էին<ref name=":0">{{cite web

Գերմանիայում հրեաների զանգվածային հետապնդումների սկիզբը դրվել է 1933 թվականի ապրիլի 1-ին, երբ տեղի ունեցավ երկրում բոլոր հրեական ձեռնարկությունների առաջին համազգային բոյկոտը{{sfn|Михман, ч. 2|2001|с=176—178}}: 1933-1935 թվականներին հակահերեական քաղաքականության հիմնական գործիքը դարձել է հակահրեական օրենսդրությունը{{sfn|Михман, ч. 2|2001|с=185}}։

 

 

 

1933-1937 թվականներին Գերմանիայից արտագաղթել է 130 հազար հրեա{{sfn|Bauer|1981|p=26}}։

1938 թվականը բեկումնային դարձավ Գերմանիայում հրեաների նկատմամբ։ 1937 թվականի վերջին տնտեսության նախարարի պաշտոնից [[Յալմար Շախտ]]ի պրագմատիկ աշխատանքից ազատվելուց հետո ուժեղացել է արմատական նացիստների և, մասնավորապես, [[Հերման Գյորինգ]]ի ազդեցությունը: Դան Միխմանը նշում է պատերազմի արագացված նախապատրաստության և հակահրեական քաղաքականության խստացման միջև ուղիղ կապը{{sfn|Михман, ч. 2|2001|с=211—212}}: 1938 թվականից ի վեր այս քաղաքականությունը ակտիվացել է՝ նպատակ ունենալով հասնել հրեաների արտագաղթին Գերմանիայի տարածքից։ Այն իր մեջ ներառում էր հոգեբանական ճնշման միջոցներ՝ հետագա խտրականության և հրեաների ու ոչ հրեաների բաժանման, տնտեսական խտրականության և ոստիկանական ճնշման տեսքով{{sfn|Михман, ч. 2|2001|с=213}}։

 

 

Միխմանի գնահատմամբ ՝ հարկադիր արտագաղթի գագաթնակետը դարձել է այսպես կոչված Զբոնշինյան վտարումը ({{lang-de|Polenaktion}}) 1938 թվականի հոկտեմբերի վերջին, երբ լեհական անձնագրերով 17 հազար գերմանացի հրեաներ ձերբակալվեցին և բռնի տեղահանվեցին լեհական սահմանով{{sfn|Михман, ч. 2|2001|с=221—222}}։

1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին գերմանական բանակի՝ Լեհաստան ներխուժման սկսվելուց հետո այդ երկրից հրեա փախստականների հոսքը դեպի արևելք էր մղվել։ Սկզբում ԽՍՀՄ-ը չէր խոչընդոտում լեհ հրեաներին, սակայն հետո փակեց սահմանները և փախչող հրեաներին հետ ուղարկեց գերմանացիների գրաված տարածք։

 

 

 

 

1939 թվականի սեպտեմբերի 21-ին սկսվեց հրեաների արտաքսումը Լեհաստանից, որոնք միացան Գերմանիային, նրանց վտարեցին Վիսլայի և Բուգոմի միջև ընկած շրջան{{sfn|Эттингер|2001|с=547}}։ 1939 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1940 թվականի մարտը Գդանսկից, Արևմտյան Պրուսիայից, Պոզնանիից, վերին Արևելյան Սիլեզիայից, Վիեննայից և Մորավսկ-Օստրավայից Լյուբլինի շրջան վտարվել է մոտ 95 հազար հրեա<ref>{{ЭЕЭ|15341|Нацистская политика уничтожения еврейского народа и этапы Катастрофы}}</ref>։

Հետազոտող Սողոմոն Շվարցը, որը 1966 թվականին Նյու Յորքում լույս է տեսել Հրեաները Խորհրդային Միությունում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբից ի վեր գիրքը, պնդում էր, որ ԽՍՀՄ-ում ոչինչ չի արվել նացիստներից հրեաների ժամանակին տարհանման և փրկության համար: Սակայն պատմաբան Մարիա Պոտեմկինան կարծում է, որ այս թեզը խեղաթյուրում է իրականությունը: Ըստ ԽՍՀՄ կենտրոնական վիճակագրական վարչության տվյալների, 1941 թվականի սեպտեմբերի 15-ի ցուցակներով հաշվառված բնակչության տարհանման ենթակա (բացառությամբ տարհանված մանկական հաստատությունների երեխաների), հրեաների բաժինը կազմում էր 24,8 % (երկրորդ տեղը ռուսներից հետո՝ 52,9%): Այսպիսով, ԽՍՀՄ արևմտյան շրջաններում բնակվող հրեա բնակչության ընդհանուր թվաքանակից տարհանվածների տոկոսն ավելի բարձր էր, քան այլ ժողովուրդների ներկայացուցիչները, բացի ռուսներից<ref name="EVAC">{{статья|автор=Потемкина М.Н.|заглавие=Эвакуация и национальные отношения в советском тылу в годы Великой Отечественной войны|ссылка= http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/RUHIST/EVAC.HTM |издание=[[Российская история|Отечественная история]]|тип=журнал|год=2002|номер=3}}</ref>: Դով Լևինը պնդում է, որ տարհանման մասին որոշումն ընդհանրապես չի ազդել 1939 թվականին ԽՍՀՄ-ին միացած տարածքների հրեաների ճակատագրի վրա, քանի որ ընդունվել է, երբ այդ տարածքների մեծ մասն արդեն գրավվել է գերմանացիների կողմից{{sfn|Левин|2009|с=47}}։

 

 

ԽՍՀՄ արևմտյան շրջաններից դուրս գալուց հետո փախստականների տեղափոխման և վերաբնակեցման հետ կապված խնդիրներ կային. շատերը ստիպված էին մի քանի օր կամ նույնիսկ շաբաթ սպասել են գնացքներին (1941 թվականի դեկտեմբերի սկզբին Ղազախստանի 5-6 հանգուցային կայարաններում 40-45 հազար մարդ էր գտնվում, այդ թվում՝ [[Թարազ]]ում՝ 12-15 հազար), բարձր էր ճանապարհին մահացությունը (1942 թվականի փետրվարին Լենինգրադից Նովոսիբիրսկի մարզ տեղափոխվելիս մահացել էր արհեստագործական ուսումնարանի 240 ուսանողներից 26-ը): Հայտնի են փախստականների հարկադիր արտաքսման դեպքեր՝ այսպես, 1941 թվականի նոյեմբերի 25-ից դեկտեմբերի 5-ը Ուզբեկստանից ղազախական կոլխոզներ են արտաքսվել 36 500 փախստականներ նախկին լեհ քաղաքացիների թվից, իսկ 1941 թվականի դեկտեմբերի 8-ին Ղազախստանի երկաթուղային կայարաններում կուտակված 21 500 փախստականներ ուղարկվել են Ղրղզստանի հարավի կոլխոզներ: Չնայած այն հանգամանքին, որ ճնշող մեծամասնությունը հրեա փախստականների չուներ փորձ ծանր գյուղատնտեսական աշխատանքների, տեղահանված կոլտնտեսության մարդիկ են միայն սնունդ ստացել, քանի որ աշխատում էին նրանց մոտ։ Բնակարաններով ապահովումը հաճախ իրականացվել է տեղի բնակիչներին հարկադրաբար բնակեցնելու միջոցով։ Եղել են [[մալարիա]]յի, [[որովայնային տիֆ]]ի, [[դիզենտերիա]]յի, [[Կարմրուկ|կարմրուկ]]ի, սկարլատինի համաճարակներ։ Հակառակ կենտրոնական իշխանությունների ջանքերին, փախստականները հաճախ բախվում էին կենցաղային հակասեմականության բնակչության և տեղական կուսակցական մարմինների միջև<ref>[https://www.academia.edu/8041547/Еврейские_беженцы_в_Казахстане_во_время_второй_мировой_войны_The_Jewish_refugees_in_Kazakhstan_during_World_War_II Альберт Каганович. Еврейские беженцы в Казахстане во время Второй мировой войны] // История. Память. Люди. Материалы V международной конференции (28 октября 2010 г., г. Алматы). — Алматы, 2011. — С. 13—31.</ref>։