|
'''Лео Ви́нер''' ({{lang-en|Leo Wiener}}) (1862—1939) — известный [[лингвист]], [[историк]] и [[переводчик]].
{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}
== Биография ==
'''Էռնստ ֆոն Լասո''' կամ Լազո ({{lang-de|Ernst von Lasaulx}}, {{ԱԾ}}<ref name=kat>{{книга
Лейб (Леон) Зельманович Винер<ref>Запись о рождении доступна на сайте еврейской генеалогии JewishGen.org.</ref> родился в городе [[Белосток]] [[Российская империя|Российской империи]]<ref>[http://grachev62.narod.ru/wiener/ex_prodigy.html Винер Н. Бывший вундеркинд (автобиографическая повесть)]</ref>. Его отцом был Зельман Симхович Винер<ref>{{Cite web|url=jri-poland.org|title=Записи о Рождении, г. Белосток|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>, а мать — Фрейда Шолимовна Рабинович, оба уроженцы [[:en:Korczyn|Корчина]]. Учился в [[Минская мужская гимназия|Минской]], а затем [[Варшава|Варшавской]] гимназии, поступил в Берлинский технологический институт, после окончания второго курса которого решил продолжить образование в [[США]].
| автор = Hoeber, Karl
| часть = [[:s:en:Catholic Encyclopedia (1913)/Ernst von Lasaulx|Ernst von Lasaulx]]
| заглавие = Catholic Encyclopedia
| ответственный = Herbermann, Charles, ed.
| место = New York
| издательство = Robert Appleton
| год = 1913
}}</ref>), գերմանացի բանասեր և փիլիսոփա<ref name="kat" />, պատմաբան<ref name=af /> և հնագետ<ref name=esb />, գրող, [[Վյուրցբուրգի համալսարան|Վյուրցբուրգի համալսարանի]] պրոֆեսոր, Բավարիայի Լանդթագի պատգամավոր, որում նա պաշտպանում էր կաթոլիկության շահերը<ref name=esb />:
В США ему пришлось сменить ряд работ: он служил на железной дороге, был развозчиком фруктов, преподавал математику, а позже — немецкий и французский языки в Миссурийском университете в Канзас-сити.
== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1805 թվականի մարտի 16-ին [[Կոբլենց|Կոբլենցում]]։ Նրա հայրը ականավոր ճարտարապետ {{нп5|Յոհան Կլավդիուս ֆոն Լազոլսն||de|Johann Claudius von Lassaulx}} է, մայրը՝ Աննա Մարիա Մյուլլերը (1780-1855): Նա մեծացել է հինգ եղբայրների և քույրերի հետ, որոնց թվում է Ամալյան, որը դարձավ Ավգուստինայի ողորմության քույր և Բոննի {{нп5|Սուրբ Հովհաննեսի հիվանդանոցի||de|St.-Johannes-Hospital (Bonn)}} առաջին մայրապետը<ref>{{cite web
|url = http://www.rheinische-geschichte.lvr.de/Persoenlichkeiten/amalie-von-lassaulx/DE-2086/lido/57c93dba9c6930.93465839
|title = Amalie von Lassaulx
|lang = de
|website = Portal Rheinische Geschichte
|publisher = LVR
|date = 2017
|accessdate = 2019-04-08
}}</ref>: Նրա հորեղբայրը՝ Յոզեֆ Գյորեսը, ջերմեռանդ կաթոլիկ ազատամարտիկ էր և երիտասարդ Էռնստը լի էր խանդավառությամբ դեպի կաթոլիկ հավատքն ու ազատությունը: Նա նախ սովորել է Բոննի համալսարանում (1824-1830), ապա սովորել դասական բանասիրություն և փիլիսոփայություն [[Մյունխենի համալսարան|Մյունխենի համալսարանում]], մասնավորապես՝ նվիրվելով [[Ֆրիդրիխ Շելինգ|Շելինգին]], Գերեսին և Ֆրանց ֆոն Բադերին, իսկ հետո չորս տարի անց ճանապարհորդել է [[Ավստրիա|Ավստրիայում]], [[Իտալիա|Իտալիայում]], [[Հունաստան|Հունաստանում]] և [[Պաղեստին|Պաղեստինում]]՝ այցելելով քաղաքակրթության պատմության ամենահայտնի վայրերը՝ ինչպես հեթանոսական, այնպես էլ քրիստոնեական: Նա ուղևորությունը Աթենք կատարեց որպես Հունաստանի թագավոր ընտրված Վիտելսբախի տան բավարացի իշխան [[Օտտոն I (Հունաստանի թագավոր)|Օտտոնի]] շքախմբի անդամ: Վերադառնալով հայրենիք՝ նա 1835 թվականին ստացել է դոկտորի կոչում Քիլքեի համալսարանից՝ ներկայացնելով «De mortis dominatu in veteran, commentatio theologica-Philosphica» թեզը և նշանակվել [[Վյուրցբուրգի համալսարան|Վյուրցբուրգի համալսարանի]] դասական բանասիրության դոկտոր, որտեղ ունեցել է խոր և հեռանկարային ազդեցություն համալսարանի երիտասարդության մասին: Այդ ընթացքում նա ամուսնացավ մյունխենյան փիլիսոփա Ֆրանց ֆոն Բադերի դստեր՝ Ջուլի Բադերի (''Julie Baader'') հետ<ref name=kat />:
Лео Винер был полиглотом и знал более 20 языков. Его первые исследования в области лингвистики были связаны с еврейской филологией и литературой. Они были посвящены лингвистическим элементам идиш в белорусском, русском, польском и немецком языках.
[[1837|1837 թվականի]] [[Նոյեմբերի 20|նոյեմբերի 20-ին]] Պրուսիայի իշխանությունների կողմից Քյոլնի արքեպիսկոպոս Կլեմենս Ավգուստին ձերբակալությունից հետո, որի բռնի ազատազրկումը Մինդենի բերդում մեծ արձագանք առաջացրեց ինչպես հայրենիքում, այնպես էլ արտերկրում գտնվող կաթոլիկ շրջանակներում, Լասոն գրեց հորեղբոր Գյորեսին` կոչ անելով բողոքել Բեռլինի կառավարության կամայականությունների դեմ: Դա դրդեց Գերրեսին պաշտպանել արքեպիսկոպոսին, որի համար նա ձերբակալվեց և բանտում գտնվելու ընթացքում գրեց իր «Մեծ Աթանաս» (Athanasius, 1837) աշխատությունը<ref>{{книга
| автор = Петров, Д.
| часть = Гёррес
| заглавие = Католическая энциклопедия
| место = М.
| издательство = Изд-во Францисканцев
| год = 2002
| том = 1: А - З
| столбцы = 1296—1297
| страниц = 1906
}}</ref>: Միևնույն ժամանակ, ինքը՝ Լասոն, թողարկել է վիճահարույց «Kritische Bemerkungen über die Kölner Sache» բրոշյուրը , համարձակ հարձակում պրուսական կառավարության և դիվանագետ Յոսիաս ֆոն Բունսենի դեմ: 1844 թվականի աշնանը Լասոն նշանակվեց [[Մյունխենի համալսարան|Մյունխենի համալսարանի]] բանասիրության և գեղագիտության պրոֆեսոր՝ չնայած նրան պահելու Վյուրցբուրգի համալսարանի սենատի բուռն ջանքերին: Մյունխենում նա արագորեն հայտնի դարձավ որպես ուսուցիչ: Լասոյի գործողությունները ազդեցին արտգործնախարար Կառլ Աբելի տապալման վրա, ինչը ողջունվեց համալսարանի սենատի կողմից, բայց Բավարիայի արքա Լյուդվիգ I-ը իր դժգոհությունն արտահայտեց՝ 1847 թվականի փետրվարի 28-ին Լասոյին պաշտոնանկ անելով: Դրան հաջորդեցին ուսանողների ցույցերը, որոնց արդյունքում աշխատանքից հեռացվեցին համալսարանի ութ այլ դասախոսներ: 1848 թվականինին Լասոն և նրա նախկին գործընկերները ընտրվեցին [[Ֆրանկֆուրտի ազգային ժողով]], որտեղ նա մտավ աջ պահպանողական խումբ և պաշտպանեց կաթոլիկ եկեղեցու ազատությունները<ref name=kat />:
C 1896, Лео Винер принял должность преподавателя славянских языков и литературы в [[Гарвардский университет|Гарвардском университете]], с 1911 стал профессором на кафедре славянских языков и литературы.
Թագավոր Մաքսիմիլիան II-ը, ի վերջո զիջեց Մյունխենի ուսանողների խնդրագրին և 1849 թվականի մարտի 15-ին վերականգնեց Լասոյին և աքսորված այլ պրոֆեսորներին Լասոն վերսկսեց իր աշխատանքը որպես փիլիսոփայական գրող: Նույն թվականին նա ընտրվեց Բավարիայի Լանդթագ, որտեղ մինչ իր մահը մասնակցեց բոլոր քաղաքական վեճերին<ref name=kat />:
Лео Винер стал пионером научного изучения русской литературы, составителем первой в США «Антологии русской литературы от начального периода до наших дней» (1902—1903). Антология включала лучшие произведения от Михаила Ломоносова до Федора Достоевского и Антона Чехова и неоднократно переиздавалась, последний раз — в 2001 году<ref>[http://www.forumamerica.net/pages/274.html Лео и Норберт Винеры — гордость Соединенных Штатов Америки]{{Недоступная ссылка|date=Апрель 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>.
Նա մահացել [[Մյունխեն|Մյունխենում]], [[1861]] թվականի [[Մայիսի 9|մայիսի 9-ին]]<ref name=kat />:
Лео Винер был известным переводчиком и пропагандистом творчества [[Толстой, Лев Николаевич|Льва Толстого]]. Винер был переводчиком и редактором 24-томного собрания сочинений Льва Толстого, изданного на английском языке в Бостоне в 1904—1912 годах.
== Ազդեցություն ==
{{нп5|Հենրիխ ֆոն Սրբիկը||de|Heinrich von Srbik}}, իր «Հոգի և պատմություն» մեծ աշխատության մեջ գերմանական հումանիզմից մինչև այսօր (Geist und Geschichte von deutschen Hununismus bis zur Gegenwart. München, 1950), գնահատում է Էռնստ ֆոն Լասոյի և Ֆրանց ֆոն Բադերի դերը Աստծուն պատմության մեջ մտցնելու համար<ref>{{статья
| автор = Вайнштейн, О. Л.
| заглавие = Новейшая буржуазная литература по истории исторической науки. Обзор
| ссылка = https://libmonster.ru/m/articles/view/Статьи-и-обзоры-НОВЕЙШАЯ-БУРЖУАЗНАЯ-ЛИТЕРАТУРА-ПО-ИСТОРИИ-ИСТОРИЧЕСКОЙ-НАУКИ
| издание = Вопросы истории
| год = 1956
| месяц = 03
| номер = 3
| страницы = 146—157
}}</ref>:
== Семья ==
Էռնստ ֆոն Լասոյի գրվածքները որոշիչ ազդեցություն ունեցան Յոհան Հուբերի փիլիսոփայական և աստվածաբանական տեսակետների ձևավորման վրա<ref>Православная энциклопедия/168225/Губер/13/396-399/Резвых П. В.</ref>:
Жена — Берта Кан, родилась в [[Германия|Германии]]. Сын — известный ученый [[Норберт Винер]].
== Публикации ==
Լասոն հոլանդացի դասական բանասեր և հնէաբան {{нп5|Կառլ Ֆոլգրաֆի||nl|Carl Wilhelm Vollgraff}} ուսանողն էր և պատմաբան Օսվալդ Շպենգլերի նախորդը<ref>{{книга
* {{cite book| title=French Words in Wolfram Von Eschenbach |year=1893}}
| автор = Свасьян К. А.
* {{cite book| title=Народные песни русских евреев, {{lang-en|Popular poetry of the Russian Jews}} |year=1898}}
| часть = Освальд Шпенглер и его реквием по Западу
* {{cite book| title=История литературы на идиш в XIX столетии, {{lang-en|The history of Yiddish literature in the nineteenth century}} |year = 1899}}
| ссылка часть = http://russianway.rhga.ru/upload/main/20sh.pdf
* {{cite book| title=The Ferrara Bible |year=1900}}
| заглавие = Закат Европы : Очерки морфологии мировой истории
* {{cite book| title=Антологии русской литературы от начального периода до наших дней, {{lang-en|Anthology of Russian Literature from the Earliest Period to the Present Time}}|year=1902 — 1903}}
| ответственный = Освальд Шпенглер ; Пер. с нем., вступ. ст. и прим. К. А. Свасьяна
* {{cite book| title=Gypsies as fortune-tellers and as blacksmiths |year=1910}}
| место = М.
* {{cite book| title=Philological fallacies: one in romance, another in Germanic |year=1914}}
| издательство = Мысль
* {{cite book| title=Commentary to the Germanic laws and mediaeval documents |year=1915}}
| год = 1993
* {{cite book| title=Представление о русском народе, An Interpretation of the Russian People |year=1915}}
| том = 1: Гештальт и действительность
* {{cite book| title=Magdalen (with Josef Svatopluk Machar)|year=1916}}
| страницы = 5—19
* {{cite book |title=Contributions Toward a History of Arabico-Gothic Culture |year=1917 - 1921}}
| страниц = 666
* {{cite book| title=Africa and the discovery of America |year = 1922}}
| isbn = 5-244-00656-8
* {{cite book| title=Современная драматургия в России, The contemporary drama of Russia |year=1924}}
}}</ref>: Կառլ Ֆոլգրաֆի հետ միասին, [[Օսվալդ Շպենգլեր|Շպենգլերից]] շատ առաջ, նա ոչ միայն նկարագրեց պատմական շրջաններ, այլև արտահայտեց իր շատ այլ գաղափարներ: Էռնստ ֆոն Լասոն1856 թվականին հրատարակել է «Պատմության փիլիսոփայության նոր փորձ՝ հիմնված իրական փաստերի վրա» (''Neuer Versuch einer alten auf die Wahrheit der Thatsachen gegründeten Philosophie der Geschichte'') գիրքը<ref name=esb />: [[Օսվալդ Շպենգլեր|Շպենգլերի]] աշխատություններում կան Լասոյի այնպիսի գաղափարներ, ինչպիսիք են կենսաբանական փոխաբերությունները, հին և արևմտյան մշակույթների համեմատությունը, մշակույթների անկման և մահվան մասին պատկերացումները: Լասոն մարդկությանը դիտում է որպես մեծ օրգանիզմ, որն անցնում է մանկության, պատանեկության, հասունության և ծերության փուլերը զարգացման ընթացքում: Ֆոլգրաֆի և Լասոյի գաղափարները հետագայում վերարտադրեց գերմանացի պատմաբան Հայնրիխ Ռյուկերտը իր «Համաշխարհային պատմության դասագիրքը օրգանական ներկայացմամբ» (1857) հոդվածում, որը նույնպես համբավ ձեռք բերեց Ռուսաստանում<ref name=af>{{книга
* {{cite book| title=The philological history of "tobacco" in America|year=1925}}
| автор = Афанасьев, Валерий Владимирович
* {{cite book| title=Mayan and Mexican origins |year=1926}}
| заглавие = Философия политики Освальда Шпенглера: Автореферат диссертации доктора политических наук: 23.00.01
| ссылка = http://read.virmk.ru/DISSER/diser_doc/2007/shpengler/AfanasevVV_3.htm
| ответственный = Место защиты: Ин-т философии РАН
| место = М.
| издательство = МПУ
| год = 2007
| страниц = 46
}}</ref>:
== Աշխատություններ ==
Նրա ամենակարևոր աշխատանքները<ref name=esb>{{ВТ-ЭСБЕ|Ласо, Эрнст|том=XVII|страницы=361}}</ref>․
* Der Untergang des Hellenismus und die Einziehung semer Tempelgüter durch die christl. Kaiser (München, 1854)
* Die Philosophie der schönen Künste (München, 1860)
* Ueber die theolog. Grundlage aller philosoph. Systeme (München, 1856)
* «Պատմության փիլիսոփայության նոր փորձ՝ հիմնված իրական փաստերի վրա» (''Neuer Versuch einer alten auf die Wahrheit der Thatsachen gegründeten Philosophie der Geschichte'', München, 1856)
* Des Sokrates Leben, Lehre und Tod (München, 1857)
* Die prophetische Kraft der menschlichen Seele in Dichtern und Denkern (München, 1858)
Լասոյի մահվանից անմիջապես հետո նրա չորս աշխատանքները տեղադրվեցին արգելված գրքերի ցուցակում՝ աստվածաբանական սխալների պատճառով<ref name=kat />։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՎՊԵ}}
| 