Վիքիպեդիա

«Վերածննդի կերպարվեստ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ մանր-մունր ուղղումներ, փոխարինվեց: → (2)
No edit summary
Տող 1.
{{Բազմապատիկ պատկերներ
{{unreferenced}}
| նկարագրություն = [[Կարլո Կրիվելլի]]
{{tone}}
| լայնություն = 180
| պատկեր1 = Carlo Crivelli 045.jpg
| պատկեր2 = Carlo Crivelli 053.jpg
}}
[[Պատկեր:Carlo Crivelli 053.jpg|80px|մինի||rigth|[[Կարլո Կրիվելլի]]]][[Վերածնունդ|Վերածննդի]] [[կերպարվեստ]]ը առավել զարգացման և կատարելության է հասել [[Իտալիա]]յում։ Ստեղծագործաբար օգտվելով անտիկ ժառանգությունից, հենվելով գիտության նոր նվաճումների վրա, այդ ժամանակաշրջանի իտալացի արվեստագետները ձգտել են ճշմարտացի պատկերել մարդուն և շրջակա իրականությունը։ Նրանք արվեստը հարստացրել են մարդու մարմնի կառուցվածքի ճշմարիտ պատկերմամբ, հեռանկարի, լույս ու ստվերի, ծավալի, կրճատումների և այլ պրոբլեմների մշակմամբ և կիրառմամբ։ [[Վերածնունդ|Վերածնն]]դի արվեստագետները կրոնական տեսարաններին հաղորդել են երկրային բովանդակություն։ [[Արվեստ]]ի գլխավոր հերոսը դարձել է մարդը։մարդը<ref name="perry-humanities">Perry, M. [http://college.hmco.com/humanities/perry/humanities/1e/students/summaries/ch13.html Humanities in the Western Tradition], Ch. 13</ref><ref name="ՀՍՀ">{{Cite book|title=Հայկական Սովետական Հանրագիտարան|last=|first=11|publisher=Հայկական հանրագիտարան, 11-րդ հատոր|year=1985|isbn=|location=Երևան|pages=385-390}}</ref>։▼
 
Վերածննդի տարբեր դարեր անվանվումանվանվել են ըստ իտալական թվերի։թվերի`▼
[[Պատկեր:Carlo Crivelli 045.jpg|80px|մինի|ձախից|[[Կարլո Կրիվելլի]]]]
*''դուչենտո'' 1200- ականներ ([[իտալերեն{{lang-it|իտալ.]] ducento}} - (երկու հարյուր) պրոտոռենեսանսի սկիզբը։սկիզբը.▼
▲[[Պատկեր:Carlo Crivelli 053.jpg|80px|մինի||rigth|[[Կարլո Կրիվելլի]]]][[Վերածնունդ|Վերածննդի]] [[կերպարվեստ]]ը առավել զարգացման և կատարելության է հասել [[Իտալիա]]յում։ Ստեղծագործաբար օգտվելով անտիկ ժառանգությունից, հենվելով գիտության նոր նվաճումների վրա, այդ ժամանակաշրջանի իտալացի արվեստագետները ձգտել են ճշմարտացի պատկերել մարդուն և շրջակա իրականությունը։ Նրանք արվեստը հարստացրել են մարդու մարմնի կառուցվածքի ճշմարիտ պատկերմամբ, հեռանկարի, լույս ու ստվերի, ծավալի, կրճատումների և այլ պրոբլեմների մշակմամբ և կիրառմամբ։ [[Վերածնունդ|Վերածնն]]դի արվեստագետները կրոնական տեսարաններին հաղորդել են երկրային բովանդակություն։ [[Արվեստ]]ի գլխավոր հերոսը դարձել է մարդը։
**''տրիչենտո'' 1300- ականներ ([[իտալերեն{{lang-en|իտալ.]] trecento}} - (երեք հարյուր) բուն պրոտոռենեսանսը,▼
***''կվատրոչենտո'' 1400- ականներ ([[իտալերեն|իտալ.]] {{lang-it|quattrocento}} - (չորս հարյուր) Վաղ Վերածնունդ, Բարձր Վերածնունդ,▼
****''չինկվեչենտո'' 1500- ականներ ([[իտալերեն{{lang-it|իտալ.]] cinquecento}} - (հինգ հարյուր) Բարձր Վերածնունդի վերջը, Ուշ Վերածնունդ:▼
 
== Նախավերածնունդ (պրոտոռենեսանս) ==
{{main|Պրոտոռենեսանս}}
[[Պատկեր:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|200px|մինի||rigth|Հուդայի համբույրը [[Ջոտտո]]]]▼
[[Պատկեր:Simone Martini 033 bright.jpg|200px|մինի||ձախից|Սուրբ Մարտինը<br>[[Սիմոնե Մարտինի]]]]▼
 
Նախավերածնունդ (պրոտոռենեսանս), ([[հունարեն|հուն.]] protos- ''առաջին'', [[ֆրանսերեն|ֆրանս.]]Renaissance- վերածննունդ), [[վերածնունդ|վերածննդ]]ին նախորդող շրջան է [[իտալիա|իտալական]] արվեստում։ Կյանքը նորովի ընկալելու առաջին նշանները առկա են 13-րդ դարի երկրորդ կեսի- 14-րդ դարի արվեստագետների [[ստեղծագործություն]]ների մեջ։ Պրոտոռենեսանս անվանումը առաջին անգամ շրջանառվել է [[շվեյցարիա|շվեյցարացի]] պատմաբան Յակոբ Բուրկհարտի կողմից։
 
== Վաղ Վերածնունդ ==
{{main|Վաղ Վերածնունդ}}
Վաղ [[Վերածնունդ|Վերածնն]]դի արվեստը ծաղկում է ապրել 15-րդ դարում նախ և առաջ [[Ֆլորենցիա]]յում։ [[Իտալիա|Իտալա]]ցի արվեստագետները կրոնական տեսարաններին հաղորդել են երկրային բովանդակություն։ [[Արվեստ]]ի գլխավոր [[հերոս]]ը դարձել է վառ արտահայտված անհատական գծերով մարդը։ [[Դիմանկար]]ը և [[բնանկար]]ը հաստատվեցին որպես ինքնուրույն ժանրեր։ Մեծ դեր խաղաց ֆլորենտացի գիտնական և ճարտարապետ [[Ֆիլիպո Բրունելեսկի]]ի գծային հեռանկարի հայտնագործությունը։հայտնագործությունը<ref> ''Власов, Виктор Георгиевич'' Архитектура. Классика и современность. Учебное пособие. — СПб.: Изд-во С.-Петербургского университета, 2014. — С. 63</ref>։ Դա նկարիչներին հնարավորություն ընձեռեց [[կտավ]]ի հարթության վրա ստանալու եռաչափ տարածական կատարյալ պատկերներ։պատկերներ<ref>Stork, David G. ''[http://sirl.stanford.edu/~bob/teaching/pdf/arth202/Stork_SciAm04.pdf Optics and Realism in Renaissance Art] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070614023308/http://sirl.stanford.edu/~bob/teaching/pdf/arth202/Stork_SciAm04.pdf|date=June 14, 2007}}'' (Retrieved May 10, 2007)</ref>։▼
[[Պատկեր:Battista sforza.jpg|200px|մինի||ձախից|[[Ֆեդերիկո դա Մոնտեֆելերտո]]]]▼
[[Պատկեր:Federico da Montefeltro.jpg|200px|մինի|[[Բատիստա Սֆորցայի դիմանկարը /նկարիչ՝ Պիեռո դելլա Ֆրանչեսկա/]]]]▼
▲Վաղ [[Վերածնունդ|Վերածնն]]դի արվեստը ծաղկում է ապրել 15-րդ դարում նախ և առաջ [[Ֆլորենցիա]]յում։ [[Իտալիա|Իտալա]]ցի արվեստագետները կրոնական տեսարաններին հաղորդել են երկրային բովանդակություն։ [[Արվեստ]]ի գլխավոր [[հերոս]]ը դարձել է վառ արտահայտված անհատական գծերով մարդը։ [[Դիմանկար]]ը և [[բնանկար]]ը հաստատվեցին որպես ինքնուրույն ժանրեր։ Մեծ դեր խաղաց ֆլորենտացի գիտնական և ճարտարապետ [[Ֆիլիպո Բրունելեսկի]]ի գծային հեռանկարի հայտնագործությունը։ Դա նկարիչներին հնարավորություն ընձեռեց [[կտավ]]ի հարթության վրա ստանալու եռաչափ տարածական կատարյալ պատկերներ։
 
== Բարձր Վերածնունդ ==
{{main|Բարձր Վերածնունդ }}
[[Պատկեր:Leonardo da Vinci Benois Madonna.jpg|մինի|ձախից|200px|Տիրամայրը (Բենուա)<br>[[Լեոնարդո դա Վինչի]]]]
[[Պատկեր:Michelangelos David.jpg|մինի|rigth|200px|[[Դավիթ (Միքելանջելո)|Դավիթ]]<br> [[Միքելանջելո]]]]
[[Վերածնունդ|Վերածննդ]]ի շրջանի բարձրակետը համընկնում է 16- րդ դարի առաջին քառորդին, այդ շրջանն էլ ստացել է Բարձր [[Վերածնունդ]] անվանումը։ Այդ շրջանը հանդես է գալիս [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ի արտահայտիչ գործերով, [[Ռաֆայել Սանտի]]ի պայծառ ներդաշնակությամբ հագեցած կտավներով, [[Միքելանջելո]]յի պայքարի պաթոսով ներթափանցված քանդակներով և որմնանկարներով, [[Ջորջոնե]]ի, [[Տիցիան]]ի և այլոց կոլորիտով հարուստ նկարներով։ 16Գեղարվեստական մեթոդի փոփոխությունների հիմքում ընկած էր բնության գեղեցկությունը պատկերելու և գեղագիտության առանցքներից բացահայտելու վերածնված ցանկությունը, ընդ որում ՝ Լեոնարդոյի, Միքելանջելոյի և Ռաֆայելի գործերը գեղարվեստական գլուխգործոցներ էին, որոնց նմանակում էին շատ այլ նկարիչներ<ref>Vasari, Giorgio, ''Lives of the Artists'', translated by George Bull, Penguin Classics, 1965, {{ISBN|0-14-044164-6}}.</ref>: 16-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած [[Իտալիա]]յի արվեստը սուր ճգնաժամ է ապրել։ Ի հայտ է եկել [[մաներիզմ]]ի սուբյեկտիվորեն նրբացված արվեստը, որը արտահայտել է [[Վերածնունդ|Վերածննդ]]ի իդեալների նկատմամբ հիասթափություն։ Բախումների ողբերգականությունը, հերոսի պայքարն ու անխուսափելի կործանումը դարձել են [[Միքելանջելո]]յի, [[Տիցիան]]ի ուշ շրջանի [[ստեղծագործություն]]ների գլխավոր թեմաները։
 
== Ուշ Վերածնունդ ==
[[Պատկեր:Parmigianino - Madonna dal collo lungo - Google Art Project.jpg|մինի|աջից|200px|Տիրամայրը երկար պարանոցով <br>Ֆրանչեսկո Պարմիջանինո]]▼
1527 թ. կայսերական զորքերի կողմից [[Հռոմ]]ը կողոպտվելուց հետո իտալական [[Վերածնունդ]]ը հայտնվում է ճգնաժամի մեջ։ [[Ռաֆայել Սանտի|Ռաֆայելի]] ուշ արվեստում արդեն իսկ նկատվում է գեղարվեստական նոր գիծ՝ [[մաներիզմ]]: Այս շրջանին հատուկ են գծերի պրկվածությունը և կոտրատվածությունը, արտաքինի, հաճախ՝ մերկ, ձգվածությունը, անգամ ձևախախտությունը, դիրքերի լարվածությունը և անբնականությունը, անսովոր կամ արտասովոր տպավորությունները՝ կապված չափսերի, լուսավորության կամ հեռանկարի հետ, գունային խայթող գամմայի կիրառումը, հորինվածքի ծանրաբեռնվածությունը և այլն։ [[Մաներիզմ]]ի առաջին վարպետները՝ [[Պարմիջանինո]]ն, [[Պոնտորմո]]ն, [[Անյոլո Բրոնձինո|Բրոնձինո]]ն, ապրում և աշխատում էին [[Ֆլորենցիա]]յում՝ [[Մեդիչիներ|Մեդիչի]] տան [[դուքս]]երի արքունիքում։ Ավելի ուշ [[Մաներիզմ|մաներիստային]] նորաձևությունը տարածվեց ամբողջ [[Իտալիա]]յով և դրա սահմաններից դուրս։ 1590-ականներին մաներիզմին փոխարինելու եկավ [[բարոկկո]] արվեստը (անցումային փուլի ներկայացուցիչներն են [[Տինտորետտո]]ն և [[Էլ Գրեկո]]ն)։
 
Տող 32 ⟶ 33՝
Ալպերից հյուսիս ապրող նկարիչները իրենց աչքի առաջ չունեին անտիկ արվեստի նմուշներ։ Նրանց միանգամայն անհայտ էին իտալական [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] հնագիտական չափումները, որոնց էությունը կայանում էր վերստին բացահայտված անտիկ հուշարձանների ուսումնասիրության մեջ։ Այստեղ երկար պահպանվեցին [[Գոթիկա|գոթական արվեստի]] ավանդույթները և հմտությունները, քիչ ժամանակ տրամադրվեց անտիկ ավանդույթների ուսումնասիրմանը և մարդու անատոմիայի ճանաչմանը։ Հյուսիսային նկարիչների՝ օրինակ՝ [[Հանս Հոլբայն Կրտսեր|Հոլբայնի]] [[դիմանկար]]ները զուրկ են իրականության ներդաշնակումից և իդեալականացումից, ինչը հատուկ էր նրանց հարավային եղբայրակիցներին. իրենց ռեալիստականության մեջ նրանք հասնում են [[նատուրալիզմ]]ի: Մյուս կողմից նրանք չեն խզում կապը ժողովրդական, գյուղացիական կյանքի տարերքի և [[Բանահյուսություն|բանահյուսական ավանդույթի]] հետ. այդ առումով հատկանշական է [[Պիտեր Բրեյգել Ավագ]]ի արվեստը։
 
Ինտերնացիոնալ գոթիկայի և նախավերածննդյան ուղղությունների սահմանագծին բուրգունդյան Հոլանդիայում XV15-րդ դարի 1-ին կեսին ծնվեց հին հոլանդական արվեստը։ 15-րդ դարի վերջի նիդեռլանդական մշակույթը իտալական վերածննդի ազդեցության տակ էր։ Առևտուրը նպաստում էր երկրի հարստացմանը։ Ֆլանդրիայի հարստացած ազնվականները մեծ պատվերներ էին տալիս նկարիչներին, որոնք հայտնի դարձան ողջ Եվրոպայով մեկ<ref name="Heughebaert">{{cite book|title=Artistieke opvoeding|last=Heughebaert|first=H.|author2=Defoort, A.|author3=Van Der Donck, R.|publisher=Den Gulden Engel bvba.|year=1998|isbn=978-90-5035-222-2|location=Wommelgem, Belgium}}</ref>։ Գիտության մեջ առաջատար էր անատոմ [[Անդրեաս Վեզալիուս]]ը, քարտեզագրության մեջ [[Գերհարդ Մերկատոր]]ը, որի քարտեզները օգնում էին ճանապարհորդներին և նավարկողներին: Արվեստում հոլանդական և ֆլամանդական վերածննդի գեղանկարչությունը տատանվում էր [[Հիերոնիմոս Բոսխ]]ի<ref name="Janson">{{cite book|url=http://www.abramsbooks.com|title=History of Art|last=Janson|first=H.W.|author2=Janson, Anthony F.|publisher=[[Harry N. Abrams, Inc.]]|year=1997|isbn=978-0-8109-3442-9|edition=5th, rev.|location=New York}}</ref> տարօրինակ գործերից մինչև Պիիտեր Բրեյգել Ավագի առօրեական պատկերները<ref name="Heughebaert" />:Բարդացված [[սրբապատկեր]]ագրությունը և խրթին [[սիմվոլիզմ]]ը զուգակցվում էին տնային նիստուկացի մանրունքների նկատմամբ ծայրահեղ ուշադրության հետ։ [[Տեմպերա]]յից դեպի յուղանկար անցումը թույլ էր տալիս նկարիչներին ավելի ցայտուն և բազմակողմանի փոխանցել առարկայական աշխարհի բազմազանությունը, խորությունը և փայլը։ Այս բոլոր ձեռքբերումները կապված են [[Ռոբեր Կամպեն]]ի և նրա աշակերտների՝ [[վան Էյկ եղբայրներ]]ի ու [[Ռոգիր վան դեր Վայդեն]]ի անունների հետ։ Դարի երկրորդ կեսին [[գոթիկա]]յի վերապրուկները և իտալական ազդեցությունները արտասովոր կերպով միահյուսվեցին [[Հանս Մեմլինգ|Մեմլինգի]] արվեստի մեջ։
 
Թեև կվատրոչենտո շրջանի Իտալիայում հետաքրքրությամբ էին հետևում հոլանդական նկարիչների ձեռքբերումներին, իտալական ազդեցությունը այդ երկրամաս թափանցեց միայն XVI16-րդ դարում, երբ բավարացի [[Ալբրեխտ Դյուրեր]]ը իր արվեստը կատարելագործելու մեկնեց [[Վենեցիա]], իսկ [[Հոլանդիա]]յում ձևավորվեց անտվերպենյան [[մաներիզմ]]ի դպրոց, որին մասնավորապես պատկանում էր [[Մաբյուզ]]ը: [[Ռեֆորմացիա]]յի հետ հյուսիսային Եվրոպայում արգելվեց հոգևոր գեղանկարչությունը, փոխարենը ձևավորվեցին ոչ այնքան նախկին սերունդների նկարիչների գեղարվեստական ձեռքբերումները վերաիմաստավորելու (ինչպես Իտալիայում), որքան բնությունը անմիջականորեն զննելու վրա հիմնված նոր ժանրեր՝ [[բնանկար]], [[նատյուրմորտ]], [[ժանրային գեղանկարչություն]]<ref>Allen Debus, ''Man and Nature in the Renaissance'' (Cambridge: Cambridge University Press, 1978).</ref>:
<gallery mode="packed" heights="200" caption="">
▲[[Պատկեր:Battista sforza.jpg|200px|մինի||ձախից|[[Ֆեդերիկո դա Մոնտեֆելերտո]]]]
▲[[Պատկեր:Federico da Montefeltro.jpg|200px|մինի|[[Բատիստա Սֆորցայի դիմանկարը /նկարիչ՝ Պիեռո դելլա Ֆրանչեսկա/]]]]
▲[[Պատկեր:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|200px|մինի||rigth|Հուդայի համբույրը [[Ջոտտո]]]]
▲[[Պատկեր:Simone Martini 033 bright.jpg|200px|մինի||ձախից|Սուրբ Մարտինը<br>[[Սիմոնե Մարտինի]]]]
▲[[Պատկեր:Parmigianino - Madonna dal collo lungo - Google Art Project.jpg|մինի|աջից|200px|Տիրամայրը երկար պարանոցով <br>Ֆրանչեսկո Պարմիջանինո]]
</gallery>
 
== Ծանոթագրություններ ==
== Տերմիններ ==
{{ծանցանկ}}
 
{{commons|Renaissance paintings|Վերածննդի կերպարվեստ}}
 
▲Վերածննդի տարբեր դարեր անվանվում են ըստ իտալական թվերի։
 
▲*''դուչենտո'' 1200- ականներ ([[իտալերեն|իտալ.]] ducento (երկու հարյուր) պրոտոռենեսանսի սկիզբը։
▲**''տրիչենտո'' 1300- ականներ ([[իտալերեն|իտալ.]] trecento (երեք հարյուր) բուն պրոտոռենեսանսը
▲***''կվատրոչենտո'' 1400- ականներ ([[իտալերեն|իտալ.]] quattrocento (չորս հարյուր) Վաղ Վերածնունդ, Բարձր Վերածնունդ
▲****''չինկվեչենտո'' 1500- ականներ ([[իտալերեն|իտալ.]] cinquecento (հինգ հարյուր) Բարձր Վերածնունդի վերջը, Ուշ Վերածնունդ
 
{{Վերածնունդ}}
 
[[Կատեգորիա:Արվեստ ըստ երկրի]]
[[Կատեգորիա:Գեղանկարչություն]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Վերածննդի_կերպարվեստ» էջից