«Հասկացություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
ավելացվեց Կատեգորիա:Հիմնական թեմատիկ հոդվածներ ՀոթՔաթ գործիքով |
չ մանր-մունր oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1.
'''Հասկացություն''', [[Տրամաբանություն|տրամաբանության]] մեջ՝ մտքի տարրական ձև, որը արտացոլում է առարկան (առարկայացված իրողությունը) իր էական հատկություններով (օրինակ, [[մարդ]], [[անձրև]], [[գեղեցկություն]])։
Հասկացությունները կազմավորվում են մտավոր գործողությունների, մասնավորապես աբստրակցիայի և ընդհանրացման միջոցով։ Հասկացության կառուցվածքի մեջ տարբերում են բովանդակություն՝ նրա մեջ արտացոլված հատկությունների ամբողջությունը, և ծավալ՝ առարկաների այն դասը, որն ըստ այդ հատկությունների ընդգրկվում է տվյալ հասկացությամբ։ Որքան լայն է հասկացության բովանդակությունը, այնքան նեղ է նրա [[ծավալ]]ը, և հակառակը։ Հասկացությունները բովանդակությամբ լինում են դրական ([[կաթնասուն]]) և ժխտական (ոչ կաթնասուն), հարաբերակցական (աջ կողմ) և անհարաբերակցական ([[պետություն]]), ծավալով՝ եզակի (Արեգակ) և ընդհանուր ([[էլեկտրոն]]), դատարկ ([[հրեշտակ]], ամենամեծ թիվ) և ոչ դատարկ ([[թիվ]])։ Առավել ընդհանուր գիտական հասկացությունները կատեգորիաներն են։
Ըստ ծավալի հասկացությունները միմյանց նկատմամբ գտնվում են նույնության, խաչավորման, ստորադասության ([[սեռ]]ի ու տեսակի), արտագոյության հարաբերության մեջ։ Հասկացությունները դատողության կազմում [[
Յուրաքանչյուր հասկացություն արտացոլում է տվյալ դասի առարկաների ընդհանրությունը, որով այդ դասը տարբերվում է մյուս բոլոր դասերից, և այն, ինչով այդ դասը հարաբերվում է այլ դասերի։ Դրանով հնարավոր է վերջավոր թվով հասկացություններով ընդգրկել անվերջ թվով օբյեկտներ և միաժամանակ մասնաբաժան, համակարգված ձևով արտացոլել իրականության բազմազանությունը, այսինքն՝ ստեղծել գիտական համակարգ։ Հասարակական-արտադրական գործունեության, իրականության ճանաչման ու գիտության զարգացման ընթացքում ստեղծվում են նորանոր հասկացություններ, ճշգրտվում եղած հասկացությունների բովանդակությունը, նրանց ընդգրկման սահմանները։
== Հասկացության տեսակներ ==
Հասկացությունները կարելի է բաժանել տեսակների՝ ըստ այս կամ այլ հատկանիշի:
''Ըստ ծավալի'' հասկացությունները լինում են եզակի և ընդհանուր:
''Եզակի'' է այն հասկացությունը, որի [[
''Ընդհանուր'' է այն հասկացությունը, որի ծավալը տարածվում է մեկից ավելի առարկաների վրա. օրինակ՝ [[եռանկյուն]], [[դելֆին]], ներդաշնակ տատանում, [[
* ''Սահմանափակ'' են այն ընդհանուր հասկացությունները, որոնց ծավալի մեջ ընդգրկված առարկաները հնարավոր է հաշվել, օրինակ, [[աշխարհամաս]], [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի անդամ, [[Հայկական եկեղեցիների ցանկ|հայկական եկեղեցի]]:
* ''Անսահմանափակ'' են այն ընդհանուր հասկացությունները, որոնց ծավալում ներառված առարկաների [[
▲* ''Անսահմանափակ'' են այն ընդհանուր հասկացությունները, որոնց ծավալում ներառված առարկաների [[Թիվ|թիվը]] գործնականորեն հնարավոր չէ գրանցել: Այդպիսի հասկացություններ են' [[աստղ]], բարդ նյութ, բառ, Եզակի և ընդհանուր հասկացությունները, կարող են լինել ''հավաքական'' և ''ոչ-հավաքական'': Եթե հասկացությունն արտացոլում է համասեռ առարկաների խումբ, այն հավաքական է, իսկ եթե սւրտացոլում է այնպիսի առարկա, որը չի կարելի բաժանել միատեսակ տարրերի, այն ոչ հավաքական է: Ընդհանուր հավաքական հասկացություններ են՝ ջոկատ (բաղկացած է ջոկատայիններից), ծաղկեփունջ (բաղկացած է ծաղիկներից), խնձորի այգի (բաղկացած է խնձորենիներից), իսկ եզակի հավաքական հասկացություններ են՝ Սևքարեցի Սաքոյի անվան ջոկատ, ձեռքիս բռնած ծաղկեփունջը, [[Ստեփան Զորյան (գրող)|Ստեփան Զորյանի]] նկարագրած Մարտինի խնձորի այգին։ Ոչ-հավաքական հասկացություններ են՝ ջոկատային, [[ծաղիկ]], [[ծառ]]։
Ըստ ''վերացարկման բնույթի'' հասկացությունները կարող են լինել ''կոնկրետ'' (թանձրացական) և ''վերացական'':
* ''Կոնկրետ'' են այն հասկացությունները, որոնց բովանդակության մեջ ամրագրած հատկությունները ներկայացնում են առարկան իր ամբողջության մեջ. օրինակ՝ ապուր, [[թիթեղ]], գրացանկ, ծերունի, [[կամար]]:
* ''Վերացական'' են այն հասկացությունները, որոնց բովանդակության մեջ ամրագրած հատկությունները կարող են պատկանել առարկայի այս կամ այն կողմին, ինչպես նաև տարասեռ առարկաների՝ անկախ այդ առարկաներից. օրինակ, կանաչություն, խիզախություն, դառնություն, հավասար, փոքր:
Ըստ ''համեմատության'' հասկացությունները կարող են լինել ''հարաբերակցական'' և ''բացարձակ'':
* ''Հարաբերակցական'' են այն հասկացnւթյունները, որոնցից մեկի գոյությունը անմիջականորեն ենթադրում է մեկ այլ հասկացության անհրաժեշտությունը. օրինակ, երկար, կարճ, հաստ, բարակ, հեռու, մոտիկ, համարձակ, վախկոտ: Հարաբերակցական հասկացությունները հատուկ երանգ են տալիս գեղարվեստական խոսքին, [[ասացվածք|ժողովրդական ասացվածքներին]], [[Առած-ասացվածք|առածներին]], ինչպես, օրինակ, «Խնդումն ու տրտումը միասին են», «Չարիքն ու բարիքը հատուցվում են ըստ արժանվույն», «Թանկից էժանը չկա»:
* ''Բացարձակ'' են այն հասկացությունները, որոնք գոյություն ունեն միմյանցից անկախ, և որոնցից մեկի գոյությունն անմիջականորեն չի ենթադրում մեկ այլ հասկացության անհրաժեշտությունը. օրինակ, ադամորդի, բալհովիտ, [[գազար]], [[դափնեկիր]], երկրաբան<ref>[https://chairoflogicphiloscult.files.wordpress.com/2013/02/brutyan.pdf Գ․ Ա․ Բրուտյան, «Տրամաբանություն», Երևան 1998]</ref>։
Տող 29 ⟶ 26՝
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=6|էջ=253}}
[[Կատեգորիա:Միտք]]
| |||