«Ատլանտյան օվկիանոս»–ի խմբագրումների տարբերություն

Օվկիանոսի անվանումն առաջին անգամ հանդիպում է դեռևս մեր թվարկությունից առաջ [[Մ.թ.ա. 5-րդ դար|5-րդ դարում]]<ref>[https://books.google.es/books?id=pZBSML97Ya0C&pg=PA283&dq=Eurípides+Atlántico+gangutia&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiw-7T-9YDSAhUC2BoKHZcUAbgQ6AEIGjAA#v=onepage&q=Stesichorus%20Lyricus&f=false SLG / (Sch. A. R. 1. 211)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180101191304/https://books.google.es/books?id=pZBSML97Ya0C&pg=PA283&dq=Eur%C3%ADpides+Atl%C3%A1ntico+gangutia&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiw-7T-9YDSAhUC2BoKHZcUAbgQ6AEIGjAA|date=1 January 2018}}</ref> պատմահայր [[Հերոդոտոս]]ի աշխատություններում: Այդ աշխատանքներում հեղինակը գրել է. «<nowiki/>[[Հերկուլեսյան սյուներ]]ով<ref>{{Harvnb|Hdt. 1.202.4}}</ref> պարփակված ծովը կոչվում է ''Ատլանտիս'' ({{lang-grc|Ἀτλαντίς}} - Ատլանտիդա)»<ref>[http://dge.cchs.csic.es/xdge/Ἀτλαντίς 1 Ἀ. θάλασσα "la mar Atlántida" (the Atlantis sea)..., DGE Dictionary, CSIC, 2006.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180101191304/http://dge.cchs.csic.es/xdge/%E1%BC%88%CF%84%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CF%82|date=1 January 2018}}</ref>: Անվանումն առաջացել է [[Հունական դիցաբանություն|հունական դիցաբանության]] [[Տիտաններ (դիցաբանություն)|տիտան]] [[Ատլաս (դիցաբանություն)|Ատլասի]]<nowiki/>ց, որն իր ուսերին պահում էր երկնակամարը [[Միջերկրական ծով]]ի ծայր արևմուտքում: Հռոմեացի գիտնական [[Պլինիոս Ավագ]]ն [[1-ին դար|առաջին]] դարում օգտագործել է [[օվկիանոս]]ի ժամանակակից անունը՝ ''Օկեանուս Ատլանտիկուս'' ({{lang-lat|Oceanus Atlanticus}})՝ «Ատլանտյան օվկիանոս»: Տարբեր ժամանակներում օվկիանոսի առանձին մասերին անվանել են՝ ''Արևմտյան օվկիանոս, Հյուսիսային ծով, Ներքին ծով'': [[17-րդ դար]]ի կեսերից արդեն օգտագործվեց Ատլանտյան օվկիանոս անվանումը, որը վերաբերում էր օվկիանոսի ողջ աքվատորիային<ref name="Географические названия мира">{{статья|автор=Поспелов Е. М.|заглавие=Географические названия мира: Топонимический словарь. — 2-е изд., стереотип.|место=М.|издательство=Русские словари, Астрель, АСТ|год=2001|страницы=24}}</ref>:

|«<nowiki/>[[Քաթրինա (փոթորիկ)|Քաթրինա]]<nowiki/>» փոթորիկ: Տեսքը տիեզերքից: 28 օգոստոսի, 2005 թվական

[[2010]] թվականի [[ապրիլի 20]]-ին [[Deepwater Horizon նավթային պլատֆորմի պայթյուն|«Deepwater Horizon» նավթային պլատֆորմի]], որը պատկանում էր բրիտանական «<nowiki/>[[BP|BP»]] ընկերությանը, պայթյունի հետևանքով [[էկոլոգիական աղետ]] սկսվեց. այն համարվեց երբևէ եղած ամենամեծ բնապահպանական աղետը օվկիանոսում: Վթարի հետևանքով [[Մեքսիկական ծոց|Մեքսիական ծոցի]] ջրեր թափվեցին մոտավորապես 5 միլիոն [[բարել]] հում [[նավթ]], աղտոտվեց 1100 [[մղոն]] երկարությամբ ափագիծը: Կառավարությունները արգելեցին ձկնորսությամբ զբաղվելը Մեքսիական ծոցի տարածքի ավելի քան մեկ երրորդում<ref name="РИА-27-03-2011">{{cite web|url=http://eco.ria.ru/nature/20110327/358233045.html|title=Завершается работа по очистке от нефти побережья Мексиканского залива|date=27 марта 2011 года|work=|publisher=[[РИА Новости]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/67yAeXgpa?url=http://eco.ria.ru/nature/20110327/358233045.html|archivedate=2012-05-27|accessdate=2012-05-18|author=|lang=ru}}</ref>: 2010 թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ի դրությամբ հավաքվել է 6814 մեռած կենդանիներ, այդ թվում 6104 թռչուն, 609 ծովային կրիա, 100 դելֆին և այլ կաթնասուններ, և 1 երկկենցաղ<ref name="www.restorethegulf.gov">{{cite web|url=http://www.restorethegulf.gov/sites/default/files/documents/pdf/Consolidated%20Wildlife%20Table%20110210.pdf|title=Deepwater Horizon Response Consolidated Fish and Wildlife Collection Report|date=2 ноября 2010 года|work=|publisher=|archiveurl=https://www.webcitation.org/67yAkUJa4?url=http://www.restorethegulf.gov/sites/default/files/documents/pdf/Consolidated%20Wildlife%20Table%20110210.pdf|archivedate=2012-05-27|accessdate=2012-05-18|author=|lang=en}}</ref>: Ըստ [[ԱՄՆ-ի Օվկիանոսների և մթնոլորտի հետազոտությունների ազգային կառավարում|ԱՄՆ-ի Օվկիանոսների և մթնոլորտի հետազոտությունների ազգային կառավարման]] տվյալների 2010 թվականից 2011 թվականներին կետանմանների մահացության դեպքը կտրուկ աճել է Մեքսիական ծոցի հյուսիսում՝ համեմաատած 2002-2009 թվականների հետ<ref name="NOAA Fisheries">{{cite web|url=http://www.nmfs.noaa.gov/pr/health/mmume/cetacean_gulfofmexico2010.htm|title=2010-2012 Cetacean Unusual Mortality Event in Northern Gulf of Mexico|date=18 марта 2012 года|work=|publisher=NOAA Fisheries Office of Protected Resources|archiveurl=https://www.webcitation.org/67pZxjWKi?url=http://www.nmfs.noaa.gov/pr/health/mmume/cetacean_gulfofmexico2010.htm|archivedate=2012-05-21|accessdate=2012-05-18|author=|lang=en}}</ref>:

[[15-րդ դար]]ում [[Իսպանացիներ|իսպանացի]] և [[Պորտուգալացիներ|պորտուգալացի]] ծովագնացները կատարել են հեռավոր նավարկություններ, որ գտնեն դեպի [[Հնդկաստան]] ու [[Չինաստան]] տանող նոր ուղիներ: [[1488]] թվականին պորտուգալացի ճանապարհորդ [[Բարդուղիմեոս Դիաշ]]ի արշավախումբը հասավ [[Բարեհուսո հրվանդան]]ին և շրջանցեց Աֆրիկան հարավից: [[1492]] թվականին [[Քրիստափոր Կոլումբոս]]ի արշավախումբը Կարիբյան ծովի ավազանի շատ կղզիներ ու հսկա մայրցամաք քարտեզագրեցին, որին հետագայում անվանեցին Ամերիկա: [[1497]] թվականին [[Վասկո դա Գամա]]ն Եվրոպայից նավարկության դուրս եկավ դեպի Հնդկաստան՝ շրջանվելով Աֆրիկան հարավից: [[1520]] թվականին [[Ֆեռնան Մագելան]]ն առաջին [[շուրջերկրյա ճանապարհորդություն]]ը կատարեց: Նա Ատլանտյան օվկիանոսից հասավ Խաղաղ օվկիանոս. անցավ նեղուցով, որը հետագայում իր անունով կոչվեց՝ [[Մագելանի նեղուց|Մագելանի]]: 15-րդ դարի վերջին Իսպանիայի և Պորտուգալիայի միջև մրցակցություն սկսվեց, թե որը պիտի գերիշխանություն ունենա Ատլանտիկայում: Դրությունն այնքան սրվեց, որ երկրներին միջամտեց [[Վատիկան]]ը: [[1494]] թվականին Իսպանիայի և Պորտուգալիայի միջև պայմանագիր ստորագրվեց, որը կոչվեց [[Տորդեսիլյասի պայմանագիր]]: Այն համաձայնագիր էր համաշխարհային ազդեցության տիրույթները միմյանց միջև բաժանելու վերաբերյալ։ Կնքվել է [[1494 թվական]]ի [[հունիսի 7]]-ին [[Տորդեսիլյաս]] քաղաքում ([[Կաստիլիայի թագավորություն|Կաստիլիա]])<ref>{{cite web|url=http://www.vostlit.narod.ru/Texts/Dokumenty/Spain/Ferdi_Isabel/1494.07.06.dogovor.htm|title=Тордесильясский договор между королями Испании и Португалии о разделе мира 7 июня 1494 г.|publisher=Восточная литература|archiveurl=https://www.webcitation.org/616Jrt034?url=http://www.vostlit.narod.ru/Texts/Dokumenty/Spain/Ferdi_Isabel/1494.07.06.dogovor.htm|archivedate=2011-08-21|accessdate=2009-03-13}}</ref>։ Սահմանագիծը, որն անցնում էր երկու բևեռների միջով և հատում էր Ատլանտյան օվկիանոսը, պորտուգալական կողմի պնդմամբ տեղափոխվել է գծից՝ անցնելով [[Ազորյան կղզիներ]]ից ցանկացածից 100 [[Լիգա (միավոր)|լիգա]] դեպի արևմուտք, և [[Կանաչ Հրվանդանի կղզիներ|Կանաչ հրվանդանի կղզիներից]] 370 լիգա դեպի արևմուտք։ Այժմյան կոորդինատներով դա ամ. ե. 49°32’56" [[միջօրեական]]ն է, կամ «պապական միջօրեականը»: Այդ գծից արևելք ընկած ծովերն ու ցամաքը բաժին էր հասնում Պորտուգալիայի թագավորությանը, իսկ արևմուտքինը՝ [[Կաստիլիայի թագավորություն|Կաստիլիայի]] և [[Արագոնի թագավորություն|Արագոնի թագավորությանը]] (Միացյալ Իսպանիային)։ [[16-րդ դար]]ում սկսվեց գաղութացման դարաշրջանը և Ատլանտյան օվկիանոսը դարձավ ամենաերթևեկելի օվկիանոսն աշխարհում: Օվկիանոսը կտրող նավերը Եվրոպա էին բերում [[ոսկի]], [[արծաթ]], քանկարժեք քարեր, [[պղպեղ]], [[կակաո]], [[շաքար]]: Դեպի Ամերիկա տեղափոխում էին՝ [[զենք]], [[Գործվածքներ|գործվածքեղեն]], ոգելից խմիչքներ, սննդամթերք, [[Բամբակենի|բամբակի]] և [[շաքարեղեգ]]ի տնկատափերում աշխատելու համար ստրկացած աֆրիկացիներ: Զարմանալի չէ, որ [[16-րդ դար|XVI]]-ից [[17-րդ դար|XVII]] դարերում այդ կողմերում լայն թափ ստացած [[ծովահենություն]]ն ու [[կապերություն]]ը: Ատլանտյան օվկիանոսում այդ դարերի հայտնի ծովահեններից են՝ [[Ջոն Հոքինս]], [[Ֆրենսիս Դրեյք]], [[Հենրի Մորգան]]: Ատլանտյան օվկիանոսի հարավային սահմանը ([[Անտարկտիդա|Անտակտիդա]] մայրցամաք) հայտաբերվել է [[1819]]-[[1821]] թվականներին ռուսական արշավախմբի կողմից, որը ղեկավարում էին [[Ֆաբիան Գոթլիբ ֆոն Բելլինգսհաուզեն]]<nowiki/>ն ու [[Միխայիլ Լազարև]]ը<ref name="География морских путей23"/>:

[[1872]]-ից [[1876]] թվականներն ընկած ժամանակահավածում տեղի ունեցավ առաջին գիտական օվկիանոսային էքսպեդիցիան անգլիական «Չելենջեր» առագաստանավ-շոգենավի կողմից<ref name="Челленджер2">{{cite web|url=http://www.oceanographers.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=49&Itemid=52|title=Челленджер|publisher=Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана|archiveurl=https://www.webcitation.org/67m6LVMGV|archivedate=2012-05-19|accessdate=2012-02-08}}</ref>: Ըստ արշավախմբի տվյալների թարմացվեցին օվկիանոսի ջրերի կազմության մասին տեղեկությունները, նոր նյութեր ստացվեցին կենդանական և բուսական աշխարհների, հատակի ռելիեֆի, գրունտի մասին, կազմվեց առաջին քարտեզը, որը ներկայացնում էր խորությունները, ինչպես նաև հավաքվեց խորջրյա կենդանատեսակների առաջին հավաքածուն: Ստացված արդյունքներից կազմվեց գիտական աշխատանք՝ բաղկացած 50 հատորից<ref name="Челленджер">{{cite web|url=http://www.oceanographers.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=49&Itemid=52|title=Челленджер|publisher=Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана|archiveurl=https://www.webcitation.org/67m6LVMGV?url=http://www.oceanographers.ru/index.php?option=com_content|archivedate=2012-05-19|accessdate=2012-02-08}}</ref>: Դրան հաջորդեցին նաև ուրիշ գիտական արշավախմբեր՝ Ռուսական «Վիտյազ» պտուտակավոր առագաստանավի էքսպեդիցիա (1886-1889), գերմանական «Վալդիվիա» (1898-1899) և «Հաուս» (1901-1903) և այլն<ref name="Российские универсальные энциклопедии8"/>: Լայնամասշտաբ գիտական հետազոտություններ իրականացվեց բրիտանական «Դիսքավերի-II» նավով (1931 թվականից). հետազոտություններն անցկացվեցին Հարավային Ատլանտիկայի մեծ խորություններում: Կատարվեցին օվկիանոսագիտական, ջրակենսաբանական հետազոտություններ<ref name="Комитет Дискавери">{{cite web|url=http://www.hitmind.ru/category/istoria-antarktidi/page/12|title=Комитет «Дискавери»|publisher=Секрет Энигмы|archiveurl=https://www.webcitation.org/68e59rXFN?url=http://www.hitmind.ru/category/istoria-antarktidi/page/12|archivedate=2012-06-23|accessdate=2012-06-18}}</ref>: [[Միջազգային երկրաֆիզիկական տարի|Միջազգային երկրաֆիզիկական տարվա]]<nowiki/>» ([[1957]]-[[1958]]) շրջանակներում հետազոտություններ կատարվեցին օվկիանոսում, որի ժամանակ կազմվեցին օվկիանոսի տեղորոշման քարտեզներ<ref name="Международный геофизический год2">{{cite web|url=http://pochemy.net/?n=977|title=Международный геофизический год|publisher=Электронная энциклопедия Pochemy.net|archiveurl=https://www.webcitation.org/67m6OMYqm|archivedate=2012-05-19|accessdate=2012-02-08}}</ref>: [[1968]] թվականից ամերիկյան «Գլոմար Չելենջեր» նավից կատարվել են կանոնավոր խորջրյա հորատումներ, որոնց շնորհիվ խորջրյա հատվածներում կենսաբանական հետազոտություններ են իրականացվել<ref name="Гломар Челленджер">{{cite web|url=http://www.seapeace.ru/oceanology/science/712.html|title=«Гломар Челленджер» и проект глубоководного бурения|publisher=Мир океана|archiveurl=https://www.webcitation.org/67m6PjJhf|archivedate=2012-05-19|accessdate=2012-02-08}}</ref>: Միջպետական օվկիանոսագիտական հանձնաժողովի որոշմամբ 1963-ից 1964 թվականներին իրականացվցին մեծածավալ գիտարշավներ Ատլանտյան օվկիանոսի արևադարձային և հասարակածային լայնություններում. հետազոտություններին մասնակցեցին՝ ԽՍՀՄ-ը («Վիտյազ», «Միխայիլ Լոմոնոսով», «Ակադեմիկոս Կուրչատով» և այլ նավեր), ԱՄՆ-ն, Բրազիլիան և այլ երկրներ<ref name="Российские универсальные энциклопедии8"/>:

|«<nowiki/>[[Sea Diamond (զբոսանավ)|Sea Diamond]]<nowiki/>» զբոսանավը [[Ստոկհոլմ]]ի նավահանգստում ([[Շվեդիա]])

Ատլանտյան օվկիանոսի ափերին կառուցված են նաև [[մակընթացային էլեկտրակայան]]ներ՝ «<nowiki/>[[Լյա Ռանս]]<nowiki/>» Ռանս գետի վրա Ֆրանսիայում, «Աննապոլիս» Ֆանդի ծոցում՝ Կանադա, «<nowiki/>[[Համերֆեստ ՓՄԿ|Համերֆեսթ]]<nowiki/>» Նորվեգիայում<ref name="Российские универсальные энциклопедии8" />: