«Տիգրան Մեծ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Արտաշեսի նզովյալ որդի [[Արտավազդ Ա|Արտավազդ Ա-ի]] կառավարման ընթացքում՝ [[Մ.թ.ա. 120|մ․թ․ա․ 120]]-[[Մ.թ.ա. 115|115 թվականներին]], պատերազմ է բռնկվում [[Մեծ Հայք|Մեծ Հայքի]] և [[Պարթևստան|Պարթևստանի]] միջև, որն ավարտվում է հայերի պարտությամբ։ Այնուամենայնիվ, այդ իրադարձությունը ռազմավարական որևէ էական նշանակություն չի ունենում կողմերի համար, թեպետ պարթևները պատանդ են պահանջում հայերից։ Անժառանգ Արտավազդը ստիպված է լինում պարթևաց արքունիք գերության տալ 20-25-ամյա Տիգրանին՝ եղբորորդուն<ref name=":1">{{Cite web|url=https://suna.e-sim.org/|title=Տիգրան Մեծ (վաղ տարիներ)|last=|first=|date=|website=e-Sim.org|publisher=|accessdate=2019-06-05}}</ref>, ով այդ տարիքում արդեն բավականին հմտորեն տիրապետում էր զենքի արվեստին։ Տիգրանին պատանդ վերցնելով, կրակապաշտներն ունեին հեռահար նպատակներ․ նախ և առաջ այդ քայլով նրանք բացառում էին հայերի կողմից [[Պատերազմական գործողություններ|պատերազմական գործողությունների]] սանձազերծման հնարավոր ռիսկերը և երկրորդ՝ ապագա գահակալին փորձում էին դարձնել իրենց պետությանը համակիր քաղաքական գործիչ<ref name=":1" />։ Հայքի թագավորության գահին արևելամետ ղեկավարի առկայությունը [[Մարաստան|Մարաստանը]] և [[Բաբելոնի թագավորություն|Բաբելոնիան]] ռազմակալած պարթևների համար ուներ կենսական նշանակություն, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում իր հզորության գագաթնակետին էր հասնում վերջիններիս վաղեմի և մշտնջենական թշնամին՝ Հռոմեական հանրապետությունը։ [[Հռոմեական լեգեոն|«Անպարտելի լեգեոնները»]] նպատակ ունեին իրենց ազդեցությունը սփռել նաև արևելյան հողերում, իսկ [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորության]] դիրքորոշումն այդ մրցակցության մեջ ուներ կարևոր ռազմաքաղաքական նշանակություն։ Պարթևների մղած կարճատև պատերազմն իր հերթին վատթարացրել էր Արտավազդի՝ ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]]՝ հայոց թուլամորթ արքայի, աչքում Պարթևստանի հեղինակությունը և Տիգրանին պատանդի կարգավիճակում պահելով, վերջիններս նպատակ ունեին նաև սանձել հարևան երկրի պոռթկումները։

{{Հիմնական|Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ {{!}} Արտաշեսյանների հաստատումը Վիրքում}}[[Վիրքի Արտաշեսյան արքայատոհմ|Վիրքում հայոց գերիշխանության հաստատման գործընթացը]] հանգամանալից կերպով ներկայացրել է վրաց պատմահայր [[Լեոնտի Մրովելի|Լեոնտի Մրովելին]]՝ [[Քարթլիս ցխովրեբա|«Քարթլիս ցխովրեբա» աշխատությունում]]։ Մ․թ․ա․ 109 թվականից ի վեր [[Իբերիայի թագավորություն|Վիրքի (Իբերիայի) թագավորությունում]] իշխում էր Փառանջոմ I-ը՝ Փառնավազի տոհմից<ref>Thomson, Robert W. (1996), Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles, p. 42. Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն, ISBN 0-19-826373-2.</ref>։ Ըստ վրաց պատմիչի՝ վերջինս առավել հակված էր դեպի պարթևական արքունիքը և սիրում էր կրակապաշտական կրոնը։ Վիրքում ներքաղաքական պայքարը վերստին սրվում է այն բանից հետո, երբ Փառանջոմ արքան պարթևաց երկրից կանչում է կրակի սպասավորներին ու մոգերին, նրանց հաստատում Մծխեթում և Մողվթա և սկսում բացահայտորեն պաշտել կուռքերին։ Արքայի դավաճանական քայլը զայրույթի տեղիք է տալիս բնակչության և ազնվականության շրջանում, որի արդյունքում էլ ավագանին որոշում է թագավորին գահընկեց անելու համար դիմել հարևան երկրի՝ Հայաստանի օգնությանը։ Փառանջոմը, լինելով պարթևների կամակատարը, երկիրը տանում էր խորին լճացման, թեպետ ի շնորհս կրակապաշտների զինակցության՝ Վիրքում ուներ խոր արմատներ<ref>Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, pp. 282–284. Peeters Bvba ISBN 90-429-1318-5.</ref>։ Փորձելով փրկել իրավիճակը, վրաց իշխանները ձևավորում են ավագանի և դիմում ուղարկում Տիգրան արքային, ովորը համարվում էր տարածաշրջանի զորեղագույն տերություններից մեկի գահակալը։ Նամակում իշխանները գրում են հետևյալը․ ''«Մեր թագավորն ուրացավ հայրական կրոնն ու չի պաշտում վրաց պահապան աստվածներին: Նա ընդունեց հայրենի կրոնն ու մոռացավ մայրենին, արդ նա արժանի չի այլևս մեզ թագավոր լինելու: Տուր մեզ քո որդի Արշակին, որի կինը մեր Փառնավազյան թագավորների սերնդից կլինի, և հասցրու քո զորքը, որպեսզի քշենք նոր կրոն ընդունող Փառանջոմին ու մեզ թագավոր լինի քո որդի Արշակը, իսկ թագուհի` նրա կինը, մեր թագավորների զավակը»'': Տիգրանը հավանություն է տալիս վրաց մեծամեծների խնդրանք-առաջարկին և քայլեր ձեռնարկում Վիրքի գործող արքա Փառանջոմին գահընկեց անելու ուղղությամբ<ref>{{Cite book|url=https://www.academia.edu/28603891/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84%D5%AB_%D5%A5%D6%82_%D4%BB%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80|title=Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորություններ|last=Հակոբյան|first=Մհեր|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=|language=en}}</ref>։

Արդեն իսկ գրգռված իրավիճակն էլ ավելի է բորբոքվում մ․թ․ա․ 71 թվականին, երբ հռոմեական լեգեոններից պարտություն կրած Միհրդատ Եվպատորը հազիվհազ ապաստանում է [[Հայք|Հայքի]] մայրաքաղաք [[Արտաշատ (մայրաքաղաք)|Արտաշատում]]՝ «Հայկական Կարթագենում»։ Հռոմեացի զորավար [[Լյուցիոս Լուկուլլոս|Լյուցիոս Լուկուլլոսը]], ում էլ վիճակվել էր կապիտուլյացիայի ենթարկել [[Պոնտոսի թագավորություն|Պոնտոսի թագավորության]] բանակին, դեսպաններ է ուղարկում Մեծ Հայք և Տիգրանից պահանջում մագիստրոսների սենատի ողորմածությանը հանձնել «հռոմեական ժողովրդի ոխերիմ թշնամի Միհրդատին»։ Հայոց արքան առանց վարանելու մերժում է Լյուցիոսի ուլտիմատումը․{{Քաղվածք|Ես` Հայքի արքա Տիգրանս, Միհրդատին չեմ հանձնի, իսկ եթե հռոմեացիները պատերազմ սկսեն, ապա․․․ հայոց երկրի քաջ ռազմիկներըռազմիկներով հակահարված կտամ նրանց։|Տիգրան Մեծի պատասխանը Լյուցիոս Լուկուլլոսի՝ Միհրդատին հանձնելու պահանջին}}

{{Հատված|Վերնագիր=Հատված Պլուտարքոսի մեջբերումներից|Վերնագիրը ներքևից=|Բովանդակություն=Մինչև Հայաստան մի քանի օրվա ճանապարհ է, իսկ այնտեղ իշխում է Տիգրանեսը, արքայից արքան, որը իր զորքով փակում է պարթևների ճանապարհը դեպի Փոքր Ասիա։ Այդ արքան նվաճել է Ասորիքն ու Պաղեստինը, իսկ Սելևկյան տոհմի թագավորին մահվան մատնել ու գերության տարել նրաննրա կանանց ու դստրերին։ Այդ մարդը Միհրդատի բարեկամն է, նրա փեսան։ Եվ եթե Միհրդատը դիմի նրա պաշտպանությանը, ապա նա Միհրդատին չի թողնի փորձանքի մեջ և պատերազմ կսկսի մեր դեմ։ Չլինի այնպես, որ շտապելով դուրս քաշել նրան իր տիրույթներից, հանդիպենք Տիգրանեսին ու փորձանքի գանք, քանզի նա վաղուց առիթ է փնտրում մեր դեմ պատերազմելու։|Նկարագրություն=|Հավասարեցում=right|Լայնություն=283px|Բարձրություն=|Տառատեսակի չափ=13px|Ֆոն=#eeeeee|Առանց ընդհատումների=}}

Տիգրան Մեծի նմանօրինակ վերաբերմունքից հուսալքված Միհրդատը ուղևորվում է որդու մոտ՝ դեպի հյուսիս՝ [[Բոսֆոր|Բոսփորի թագավորություն]]։ Հենց այնտեղ էլ մ․թ․ա․ 63 թվականին վերջինս ինքնասպան է լինում։ Ինչ վերաբերվում է Տիգրան Կրտսերին, հայոց դավաճան արքայազնը որոշում է ռիսկի դիմել և մեկնում է Հռոմ, որտեղ էլ նրան դիմավորում է [[Գնեոս Պոմպեոս|Գնեոս Պոմպեոսը]], ովորը վերջինիս միջոցով հետագայում փորձում է ազդել Տիգրան Մեծ արքայի քաղաքականության վրա։ Սակայն մ.թ.ա. 58 թվականի մայիսին Տիգրանը ենթարկվում է նավաբեկության և Անցիումի մոտ շպրտվում ափ։ Կլոդիոսի ջոկատները Տիգրանին վերադարձնում են Հռոմ, որտեղ էլ Պոմպեոսը ձերբակալում և մահապատժի է ենթարկում հայոց անխոհեմ արքայազնին։

[[Պատկեր:The Emperor Tigran The Great.jpg|alt=|մինի|269x269փքս|արքայիցԱրքայից արքա Տիգրան Մեծը [[Մեծ Հայք|Հայքի]] վեհաշուք [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|մայրաքաղաք Տիգրանակերտում]]՝ աստվածների տաճարում, քրմերի և ժողովրդական տարբեր խավերի ուղեկցությամբ։]]