«Միջազգային իրավունք»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Միջազգային իրավունքը''', [[Պետություն|պետություններիպետություն]]ների, <nowiki/>[[Ազգ|ազգերիազգ]]երի և <nowiki/>[[Կազմակերպություն|կազմակերպություններիկազմակերպություն]]ների միջև ընդունված վարքագծի կանոնների ամբողջությունն է։ Տարբերվում է ազգային իրավական համակարգերից նրանով, որ միջազգային իրավունքը կապ չունի [[Ֆիզիկական անձ|ֆիզիկական]] և [[Իրավաբանականիրավաբանական անձ|իրավաբանական անձանց]]անց հետ, փոխարենը՝ վերահսկում է [[Կազմակերպություն|կազմակերպություններիկազմակերպություն]]ների և [[Պետություն|պետություններիպետություն]]ների հարաբերությունները։ Միջազգային իրավունքը կոչված է ապահովելու պետական և հասարակական հարաբերությունների կայունությունը։ Եթե միջազգային իրավունքը դիտարկենք, որպես ազգերի միջև հարաբերությունների վերահսկողության տեսակ, ապա հարկ է նշել, որ առաջին սովորութային նորմերը ծնունդ են առել դեռևս [[Հինհին աշխարհ|հին աշխարհում]]՝ում՝ [[Նախնադար|նախնադարյան համայնական հասարակության]] պայմաններում՝ [[Պետություն|պետության]] և [[Հասարակություն|կայուն հասարակության]] ձևավորումից շատ դարեր առաջ։ Որպես իրավունքի տեսակ՝ միջազգային իրավունքը ձևավորվել է պետությունների առաջացման գործընթացին զուգահեռ։ Միջազգային իրավունքն ունի բնական օբյեկտիվ նշանակություն։ Դրա ծագման գլխավոր նախադրյալը ոչ թե պետության կամքն է, այլև [[Պահանջմունք (հոգեբանություն)|մարդկության նյութական և հոգևոր պահանջմունքների]] բավարարման անհրաժեշտությունը։ Հենց այս ամենով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ [[Հասարակություն|մարդկային հասարակությանը]] առանց միջազգային իրավունքի գերակայության գոյություն ունենալ չի կարող։ Միջազգային իրավունքը անմիջական ներգործություն ունի [[Իրավագիտություն|իրավագիտության]], [[Հասարակագիտություն|հասարակագիտության]] և [[Միջազգայինմիջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունների]]ի բնագավառների վրա։ Միջազգային հարաբերություններում միջազգային իրավունքը կատարում է կոորդինացնող դեր՝ սահմանելով բոլոր պետությունների համար համընդհանուր վարքագծի կանոններ։

Միջազգային իրավունքի առարկա է կոչվում հասկացությունների այն ամբողջությունը, որոնցով իրավունքի այս ճյուղը ներկայացնում է [[Օբյեկտիվ|օբյեկտիվ իրականությունը]]։ Միջազգային իրավունքի գլխավոր հասկացություններից կարելի է առանձնացնել [[Իրավական համակարգ|միջազգային իրավական համակարգի]], [[Արտաքին քաղաքականություն|արտաքին քաղաքականության]] և [[Դիվանագիտություն|դիվանագիտական հարաբերությունների]] հասկացությունները։ Միջազգային իրավունքի համակարգը ներքին կարգով փոխկապակցված համընդհանուր սկզբունքների, միջազգային իրավունքի նորմերի, միջազգային կազմակերպությունների որոշումների և իրավական ինստիտուտների առարկայական ամբողջությունն է։ Իսկ ինչ վերաբերվում է [[Դիվանագիտություն|դիվանագիտությանը]], ապա վերջինիս վրա միջազգային իրավունքն ազդում է ինչպես միջնորդավորված ([[Արտաքին քաղաքականություն|արտաքին քաղաքականության]] վճռում), այնպես էլ անմիջականորեն (դիվանագիտության կողմնորոշում):

Միջազգային իրավունքն ունի առանձին ոլորտներ, որոնք կարգավորում են [[Միջազգային ծովային իրավունք|ծովի և ջրային ավազանների]], [[Միջազգային օդային իրավունք|օդային տարածքների]], [[Միջազգային տիեզերական իրավունք|տիեզերական տարածության և երկնային մարմինների]] իրավական ռեժիմը որոշող, դրանց հետազոտման և օգտագործման ընթացքում պետությունների հարաբերությունները կարգավորող սկզբունքներն ու նորմերը։ Միջազգային իրավունքի յուրօրինակ ճյուղ է [[Միջազգային մարդասիրական իրավունք|միջազգային մարդասիրական (հումանիտար) իրավունքը]]։ ՄՄԻ-ն կարգավորում է պատերազմի ժամանակ գործող վարքականոնները և պատերազմի իրավունքը։ Այն միջազգային իրավունքի այն ճյուղն է, որը ձգտում է սահմանափակել զինված ընդհարման ազդեցությունը՝ պաշտպանելով այն անձանց, ովքեր չեն մասնակցում ռազմական գործողություններին։ Միջազգային իրավունքի կարևոր ֆունկցիաներից է միջազգային քրեական իրավունքի նորմերը խախտող կազմակերպությունների գործունեության դատապարտումը։ Միջազգային քրեական իրավունքի հիմնական քրեաիրավախախտումներից կարելի է առանձնացնել <nowiki/>[[Ցեղասպանություն|ցեղասպանությունըցեղասպանություն]]ը, <nowiki/>[[Պատերազմականպատերազմական գործողություններ|պատերազմական գործողությունների]]ի անօրինական սանձազերծումը, մարդկանց առանձին խմբերի (կամ կամայական անհատների) դեմ իրականացվող հանցավոր գործողությունները և որև այլ պետության նկատմամբ <nowiki/>[[Ագրեսիայի գործողություն|ագրեսիայի ներգործումը]]։

[[image:Loc-solon-highsmith.jpg|298x298px|thumb|Սողոնի արձանը [[Միացյալ Նահանգներ]]ի կոնգրեսի գրադարանում։ [[Սողոն]]` աթենացի հայտնի պետական գործիչ, օրենսգիր և բանաստեղծ։ [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանի]]ի յոթ իմաստուններից մեկը, ով մեծ ներդրում է ունեցել [[Աթենական ժողովրդավարություն|Աթենքում ժողովրդավարության]] ծաղկման մեջ։]]

Միջազգային իրավունքի հիմքերը ծագել են դեռևս [[Պատմություն|մարդկության պատմության]] [[Հին աշխարհ|վաղ շրջանում]]՝ [[Նախնադար|նախնադարյան համայնական հասարակարգում]]։ Այդ ժամանակվանից ի վեր գոյություն ունեին համընդհանուր սովորութային նորմեր, որոնք ընդհանուր էին մեկ [[Ցեղ|ցեղիցեղ]]ի կամ մարդկային խմբի անդամների համար։ [[Պատմական աղբյուրներ|Պատմական]] և [[Հնագիտություն|հնագիտական]] հետազոտություններն ու ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ տարբեր ցեղերի դաշնակցային և փոխհամաձայնեցված կապերը չէին սահմանափակվում միայն փոխադարձ պաշտպանության պահպանմամբ, այլև ընդգրկում էին վարքագծի շատ այլ կանոններ, որոնք ժամանակի ընթացքում խորանալով հիմք ծառայեցին համընդհանուր իրավունքի ձևավորման համար։ Ավելի ոչ ընդհանրական ձևով, միջազգային իրավունքը սկսել է ձևավորվել պետությունների ծագմանն ու նրանց միջև հարաբերությունների զարգացմանը զուգընթաց։ [[Ստրկատիրական հասարակարգ|Ստրկատիրական աշխարհում]] [[Միջազգայինմիջազգային իրավական սովորույթ|միջազգային իրավական սովորույթը]]ը [[Միջազգային իրավունքի աղբյուրներ|միջազգային իրավունքի հիմնարար աղբյուրն]] էր։ Միջազգային իրավունքը հասարակական պրակտիկայի արդյունք է։ Սկզբնական շրջանում այն ծագելով, որպես մարդկանց խմբերի կամ դասերի կողմից իրենց նյութական շահերի գիտակցման միջոց, այն ներազդել է պետությունների և ժողովուրդների, ինչպես նաև [[Քաղաքակրթություն|քաղաքակրթության]] և [[Մշակույթ|մշակույթիմշակույթ]]ի զարգացման վրա։

Միջազգային իրավունքի բնական օբյեկտիվ նշանակության հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ բոլորի համար համընդհանուր իրավական նորմերը, որոնք ծառայում են որպես առանձին պետությունների և այդ տարածքներում ապրող անհատների ([[Ֆիզիկականֆիզիկական անձ|ֆիզիկական անձանց]]անց, [[Իրավաբանականիրավաբանական անձ|իրավաբանական անձանց]]անց, [[քաղաքացիություն]] չունեցող անձանց և [[Երկքաղաքացիություն|երկքաղաքացիների]]) անվտանգ կենսագործունեության կարևոր պայման, նախագծում են մարդկային բնականոն կյանքը անվտանգ հասարակությունում։ Հետևաբար՝ հասարակական գաղափարների բաղադրիչ հանդիսացող միջազգային իրավունքն իր ազդեցությունն է ունենում [[Բանական մարդ|մարդկանց]], [[Ժողովուրդ|ժողովուրդներիժողովուրդ]]ների և [[Ինքնիշխանինքնիշխան պետություն|ինքնիշխան պետությունների]]ների վրա՝ հանդիսանալով մարդկության առաջադիմության և զարգացման աղբյուրներից մեկը։ [[Հին աշխարհ|Հին աշխարհում]]ում [[Միջազգայինմիջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունները]]ը բնութագրվում էին իրենց տարածաշրջանականությամբ, իսկ ներկայիս հասարակությունում միջազգային իրավունքը գտնվում է համընդհանուր ճանաչման և կիրառման փուլում։ Այսուհանդերձ, իրենք զգալի ազդեցությունն ունեն տարածաշրջանային միտումները ([[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական Միության]] համակարգային միատարրություն, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] հավաքական անվտանգության ծրագրերի տարրաբնույթություն, իսլամադավան պետությունների ազգային օրենսդրության և միջազգային իրավունքի նորմերի անհամատեղելիություն): Պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում միջազգային իրավունքի ձևավորման վրա իրենց ազդեցությունն են ունեցել [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսը]]ը, [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանը]]ը, [[Միջագետք|Միջագետքի տերությունները]], [[Մեծ Հայքի թագավորություն|Մեծ Հայքի թագավորությունը]]ը, [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությունը]]ը, ավելի ուշ նաև՝ [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիան]]ն, [[Մեծ Բրիտանիա|Մեծ Բրիտանիան]]ն, [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները]]ը, [[Գերմանիա|Գերմանիան]]ն և այլն։

[[Պատկեր:Justice_by_Pierre_Subleyras.jpg|մինի|298x298փքս|Միջազգային իրավունքը մեծապես ներազդում է [[Արդարադատություն (հանդես)|արդարադատության ոլորտի]] վրա։ [[Հին հունական դիցաբանություն|Հին հունական դիցարանի]] [[Թեմիս|Թեմիս աստվածուհին]] այս ոլորտի խորհրդանիշն է՝ իրեն բնորոշ [[Կշեռք|կշեռքովկշեռք]]ով և [[Սուր|սրով]]]]

Միջազգային իրավունքի հասկացությունների հստակեցման գործում կարևոր նշանակություն ունի [[1989 թվական|1989 թվականին]]ին [[ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեա|ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի]] կողմից ընդունված ''«Միավորված ազգերի կազմակերպության միջազգային իրավունքի տասնամյակը»'' անվանումով բանաձևը, որտեղ նշվում է միջազգային իրավունքի գլոբալ և համընդհանուր նշանակության, ինչպես նաև վերջինիս [[Կոդիֆիկացիա|կոդիֆիկացման]] առաջընթացային զարգացման մասին։ Բանաձևը հաստատեց միջազգային իրավունքի գերակայությունը [[ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ|ՄԱԿ-ի անդամ պետությունների]] միջև [[Դիվանագիտական հարաբերություններ|դիվանագիտական երկխոսությունների]] ժամանակ՝ ստեղծելով վերջիններիս համար համընդհանուր իրավունքներ և պատասխանատվություններ։ [[1990]]-[[1999 թվական|1999 թվականների]]ների միջև ընկած ժամանակաշրջանը ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչվել է որպես միջազգային իրավունքի տասնամյակ։ [[Միջազգային հարաբերություններ|Միջազգային հարաբերությունների]]ի վրա ազդում են տարաբնույթ օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններ, որոնց թվին են դասվում պետությունների [[Սոցիալական քաղաքականություն|սոցիալական]], [[Քաղաքականություն|քաղաքական]], [[Ռազմական գործ|ռազմական]], [[Տնտեսական քաղաքականություն|տնտեսական]] զարգացման մակարդակը, [[Սոցիալական խավ|հասարակության սոցիալական տարբեր խավերի]] [[Կենսամակարդակ|կենսամակարդակային պայմանները]], [[Ազգային շահ|ազգային շահերը,]] [[Գիտատեխնիկական առաջընթաց|գիտատեխնիկական ոլորտի առաջընթացը]], [[Համամոլորակային հիմնախնդիրներ|համամոլորակային]] և [[Բնապահպանություն|բնապահպանական հիմնախնդիրները]] և այլն։ Ձևավորելով [[Միջազգայինմիջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունների]]ի և [[Քաղաքագիտություն|քաղաքական գիտության]] ներգործությամբ՝ միջազգային իրավունքն ինքնին ձևավորվել ու ձևավորվում է վերջիններիս անմիջական ազդեցությամբ։

[[Միջպետական հարաբերություններ|Միջպետական հարաբերությունները]]ը չեն սահմանափակվում միջիշխանական և միջպետական հարաբերությունների ուսումնասիրմամբ, քանի որ միջազգային պրակտիկայի անբաժանելի մասն են կազմում ոչ կառավարական մակարդակի շփումները տարբեր պետությունների [[Ֆիզիկական անձ|ֆիզիկական]] և [[Իրավաբանականիրավաբանական անձ|իրավաբանական անձանց]]անց միջև։ Այդ շփումների ժամանակ պարտադիր պայման են առաջնորդվել կա՛մ համապատասխան պետության [[Օրենսդրություն|ազգային օրենսդրությանը]] և կա՛մ էլ [[Միջազգայինմիջազգային մասնավոր իրավունք|միջազգային մասնավոր իրավունքի]]ի սկզբունքներով։

{{Հիմնական|Միջազգային մասնավոր իրավունք}}Միջազգային բնույթի քաղաքացիաիրավական հարաբերությունները կարգավորվում են [[Միջազգայինմիջազգային մասնավոր իրավունք|միջազգային մասնավոր իրավունքի]]ի կողմից։ Այս տեսակի իրավահարաբերությունների մասնակիցներն են [[Ինքնիշխանինքնիշխան պետություն|ինքնիշխան պետությունները]]ները, [[Ինքնիշխան պետությունների ցանկ|արտասահմանյան պետությունների]] [[Քաղաքացիություն|քաղաքացի]] հանդիսացող [[իրավաբանական անձինք]], ինչպես նաև այդ [[Իրավահարաբերություն|հարաբերությունների]] օբյեկտ հանդիսացող արտասահմանյան գույքը։ Միջազգային մասնավոր իրավունքն առաջին հերթին կարգավորում է պետությունների [[Տնտեսություն|տնտեսական]] և [[Տեխնիկա|գիտատեխնիկական]] համագործակցության ընթացքում ծագած հարաբերությունները։ Միջազգային մասնավոր իրավունքի բնագավառին են վերաբերում օտարերկրացիների, օտարերկրյա իրավաբանական անձանց ու խառը ընկերությունների իրավական դրությանը վերաբերվող հարցերը, [[Սեփականություն|սեփականության իրավունքը]], պարտավորական իրավունքը, ծովային, երկաթուղային-ավտոմոբիլային և օդային փոխադրումների պայմանագրերը, վարկ-հաշվարկային հարաբերությունները, հեղինակային և գյուտարարական իրավունքի հարցերը։

Միջազգային մասնավոր իրավունքի նորմերը կա՛մ ուղղակի սահմանում են որոշակի իրավունքներ ու պարտականություններ, կա՛մ մատնանշում, թե որ պետության օրենքով կարող է կարգավորվել տվյալ հարաբերությունը։ Միջազգային մասնավոր իրավունքը սերտորեն առնչված է միջազգային հանրային իրավունքի հետ։ Հաճախ [[Միջազգային մասնավոր իրավունք|Միջազգային մասնավոր իրավունքի]]ի նորմերը բխում են [[Հանրայինհանրային իրավունք|հանրային իրավունքի]]ի ընդհանուր սկզբունքներից։ Միջազգային մասնավոր իրավունքի նորմերի մի մասն ամփոփված է [[Ներպետականներպետական նորմ|ներպետական նորմերում]]երում, մյուսը՝ միջազգային պայմանագրերում ու սովորույթներում։ Միջազգային մասնավոր իրավունքի սուբյեկտներ կարող են լինել ինչպես պետությունները, այնպես էլ քաղաքացիներն ու իրավաբանական անձինք։

Միջազգային մասնավոր իրավունքի կարևորագույն սուբյեկտներից են միջազգային կազմակերպությունները․{{քաղվածք|ՄԱԿ-ն ունի [[միջազգային իրավունք]]ներիրավունքներ և կրում է միջազգային պարտականություններ, հետևաբար՝ միջազգային իրավունքի մյուս սուբյեկտների պես, միջազգային կազմակերպությունները ևս կարող է ապահովել իրենց սուբյեկտիվ իրավունքների պաշտպանությունը՝ [[միջազգային դատական մարմիններ]] դիմելու ճանապարհով|Միջազգային դատարանի 1949 թ. կայացրած որոշումը ՄԱԿ-ում ծառայության ընթացքում կրած վնասների փոխհատուցման վերաբերյալ։}}

Միջնորդ Դատարանի Մշտական Պալատ, միջազգային իրավարարական մարմին․ ստեղծվել է Խաղաղության առաջին կոնֆերանսում (Հաագա, 1899), դիվանագիտական ճանապարհով չհարթված միջազգային վեճի դեպքում միջնորդ դատարանին դիմելու հնարավորությունը դյուրացնելու համար։համար<ref>[http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1038 Member States]</ref>։ Պալատի աջակցությամբ, իրավարարական կարգով, քննարկում են գլխավորապես իրավաբանական բնույթի վեճեր։