«Աքեմենյաններ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Աքեմենյաններ''', մ.թ.ա. [[550]]-[[330]] թվականների պարսկական թագավորական դինաստիա։ Անունն ստացել են իրենց նախնու՝ պարսկական ցեղերի միության առաջնորդ Աքեմենի անունից։

 

 

== Աքեմենյանների պատմությունն ըստ իրանական աղբյուրների ==

=== Կյուրոս Մեծի (Քուրոշ) ===

Աքեմենյանները արիական ցեղախմբի մի խումբ էին, որոնք Կյուրոս Մեծի (Կիր – Կուրուշ, Քուրոշ) հրամանատարությամբ Իրանի լեռնաշղթայում պետություն հիմնեցին: Աքեմենյան պետության ծագումով, որը հիմնվեց իրանական անվանի տոհմի ներկայացուցիչ Կյուրոս Մեծի միջոցով (մոտավորապես 550 թվականին), Իրանը համաշխարհային պատմության թատերաբեմում  ակտիվ և վճռական դեր ձեռք բերեց,  ինչպես նաև այս պետությունը ճանաչվեց իբրև ասիական և հին աշխարհի համաշխարհային գերազանց քաղաքակրթության և մշակույթի ծագման վայր<ref>{{Cite book|title=، تاریخ سیاسی هخامنشیان، .|last=داندامایف|first=محمد|publisher=چاپ ۱. تهران: نشر کارنگ|year=۱۳۸۱|isbn=شابک ‎۹۶۴-۶۷۳۰-۵۲-۳.|location=|pages=18}}</ref>:

 

 

Մարական ողջ տարածքում Կյուրոսի արագ հաղթանակը,  տարածքը, որը Համադայի անկումից անմիջապես հետո անցավ Կյուրոսի տիրապետության տակ, մի փաստ էր, որը հարուցեց ժամանակաշրջանի բոլոր թագավորների և տիրակալների մտահոգությունը: Կյուրոսը  իր դեմ Լիդիայի, Բաբելոնի և Եգիպտոսի մասնակցությամբ ձևավորման ընթացքում գտնվող միավորմանը դիմակայելու համար ստիպված եղավ պայքարել նրանց հետ<ref>{{Cite book|title=The Persian Empire elkriver.k12.mn.us "Cyrus the Great Founds an Empire»|last=|first=|publisher=18 October 2014|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>: Անմիջապես դրանից հետո Կյուրոսը աննախադեպ արագությամբ կանխեց  Լիդիայի թագավոր Կրեսոսի (Կարզուսի) հարձակումն ու առաջխաղացումը, ով փորձում էր շուտափույտ կերպով բռնագրավել Իրանը: Կրեսոսը (Կարզուսի) պատերազմում պարտություն կրեց, և նրա մայրաքաղաք Սարդիսը (Սալդինշ Էսփարդե, Սարդ)  մ.թ.ա. 546 թվականին ընկավ Կյուրոսի տիրապերության տակ: Կյուրոսի այս հաղթանակի արդյունքում Փոքր Ասիան (ժամանակակից Թուրքիայի տարածքը) ևս միացավ նրա  իշխանության տակ գտնվող տարածքներին (մ.թ.ա. 549 թվական): Կյուրոսը, սակայն, մինչև Բաբելոնի հետ բախում ձեռնարկելը և, ըստ երևույթին, որպեսզի խուսափի արշավանքի ժամանակ մարական թագավոր Հովվեխ Շեթրեի հետ պատահած միջադեպի կրկնությունից (երբ մարական թագավորը ցանկացել է պատերազմել Ասորեստանի հետ, ենթարկվել է Սաքքերի հանկարծակի հարձակմանը), մի փոքր արեւելյան շրջաններում իր ուժի ընդլայնմանն ու սահմանների ապահովմանը  ձեռնամուխ եղավ:

 

Կյուրոսի երիտասարդության ժամանակվա որսընկերն էր հայոց արքա [[Տիգրան Երվանդյան|Տիգրան I Երվանդյանը]]։ <br />

 

=== Կամբիզ(Կամբյուս II կամ Կամբիզ II - Կամբուջիա II, [[Կամբյուսես II|Կամբյուսես]]) ===

 

[[Պատկեր:Cambyses II of Persia.jpg|մինի|Կամբիզ(Կամբյուս II կամ Կամբիզ II - Կամբուջիա II, [[Կամբյուսես II|Կամբյուսես]])]]

 

 

=== Դարեհ Մեծ (Դարյուշ) ===

[[Պատկեր:Darius In Parse.JPG|մինի|Դարեհ Մեծ (Դարյուշ)]]

<br />

[[Պատկեր:2009-11-24 Persepolis 03.jpg|մինի|'''Թոչարի  կամ Դարեհ մեծի պալատը Թախթե Ջամշիդում (Պերսեպոլիսում)''']]

 

 

=== Քսերքսես I-ը (Քսերքս - Շերշեզ կամ Խշայարշան I) ===

 

Անգամ Քսերքսեսից հետո էլ (մ.թ.ա. 465 թ.) Իրանի և Հունաստանի քաղաքների միջև առկա տարաձայնությունները, անհասկացություններն ու թյուրիմացությունները դեռ երկար ժամանակ շարունակվեցին:

Հպատակ ժողովուրդներն էլ, չնայած իրենց կրոնի ու հավատալիքների առումով սահմանափակումներ չունեին, բայց, խստորեն հետևելով թագավորի օրենքներին ու հրամանին՝ հավատարիմ էին արքայության միասնականության և ամբողջականության պահպանմանը: Նրանց՝ պարտականությունների կատարման հավատարմության հաստատակամության լավագույն օրինակներից մեկն էլ Դարեհի պալատի կառուցման աշխատանքներին այս ժողովուրդների համագործակցությունն ու աջակցումն է: Դարեհից մնացած կավե տախտակների վրա արված արձանագրությունները լավագույնս ի ցույց են դնում Դարեհի Շուշի պալատի կառուցման գործում այս ցեղերի արհեստավորների ցուցաբերած դերն ու մասնակցությունը<ref>{{Cite book|title=راهنمای مستند تخت جمشید.|last=شاهپور شهبازی.|first=علیرضا|publisher=نیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد. تهران: انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی،|year=۱۳۸۴|isbn=شابک ‎۴-۶-۹۱۹۶۰-۹۶۴.|location=|pages=19}}</ref>:

== Աքեմենյան արքայության կազմի մեջ մտնող հպատակ երկրներն ու ժողովուրդներ ==

 

Մարաստան, Խոուջ (Խուզեսթան), Պարթևստան, Հերաթ, Բակտրիա, Սողդիանան (ինչպես նաև Սողդ և Սուղուդ), Խորեզմ (պարս․՝ خوارزم, հայկ. աղբյուրներում՝ Խվարեզմ), Զարանգիանա (Դարանգիանա), Արախոզիա( մ.թ.ա. 300 թվականին ժամանակակից հարավ-արեւելյան Աֆղանստանի և հյուսիսային Պակիստանի տարածքից մինչև Ղանդահար կամ Կանդահար), Սատտագեդիա( ثتهگوش Թաթաղուշ․ հին պարսկերեն,Փանջաբ) ,  Գանդհարա (Քաբուլը, Փեշավար), Հինդուշ (Սենդ՝ Ինդոս գետ),Խաումավարգա Սակեր, Շակեր (անտիկ աղբյուրներում՝ ամյուրգներ), Տիգրախաուդա Սակեր («սրածայր գդակավորներ» Ամուդարյա գետի մոտակայքի Սակեր) և «Ծովամերձ Սակեր» (այսինքն՝ Մերձսևծովյան Սակեր՝ ծովի մյուս կողմի սակեր՝ Ղրիմ և Դանուբ),  Բաբելոնի, Ասորեստանի,  Արաբիա, Ամուդարիա (Եգիպտոս), Արմինիե (Արմինա, Արմեն, Հայաստան) Քեթեբեթուկ(Կապադովկիա․ հատված Արևելյան Փոքր Ասիայում),Սփարդա(Սարդ, Սարդիս Լիդիա՝ Փոքր Ասիայի արևմուտքում), Սկյութներ (Մակեդոնական Սենատ․ Մակեդոնիա՝ պատմական երկրամաս Հունաստանում), Վահանակիր հույներ՝ Թրակիա...) , (Արեւմտյան Տրիպոլի, Կիրենաիկա՝  Բարկա بَرقه ), (Կարթագեն, Կարթաժ, Փյունիկիա,  Փոքր Ասիայում)։

== Գրականություն ==

 

 

2.     زرین‌کوب، عبدالحسین. روزگاران. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۹۰. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۶۹۶۱-۱۱-۱-.