Վիքիպեդիա

«Անկախ Պետությունների Համագործակցություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
չ կետադրական նշանը ծանոթագրությունից հետո oգտվելով ԱՎԲ
Տող 5.
|ղեկավարի անուն = {{Collapsible list |title=Անդամներ՝ |{{AZE}}|{{ARM}}|{{BLR}}|{{KAZ}}|{{KGZ}}|{{MDA}}|{{RUS}}|{{TJK}}|{{UZB}}}}{{Collapsible list |title=Ասոցիացիա՝ |{{TKM}}|{{UKR}}}}{{Collapsible list |title=Դիտորդներ՝ |{{AFG}}|{{MNG}}}}
}}
'''Անկախ Պետությունների Համագործակցություն''' (ԱՊՀ), կոչվում է նաև '''Ռուսական համագործակցություն''' (այն տարբերելու համար Անգլիախոս ազգերի համագործակցությունից), 9 անդամ պետությունների և 2 ասոցացված անդամների միություն, որը գտնվում է [[Եվրասիա|Եվրասիայում]]յում (ավելի կոնկրետ [[Կենտրոնական Ասիա|Կենտրոնական Ասիայից]]յից [[Հյուսիսային Ասիա]] ընկած տարածքում), ձևավորվել է [[ԽՍՀՄ]] փլուզման ընթացքում, և բոլոր անդամները նախկին խորհրդային պետություններ են։ [[Վրաստան|Վրաստանը]]ը դադարեցրեց իր անդամակցությունը 2008 թվականին, իսկ [[Բալթյան երկրներ|Բալթյան երկրները]]ը ([[Լատվիա]], [[Լիտվա]], [[Էստոնիա]]), որոնք իրենց անդամակցությունը ԽՍՀՄ-ին համարում են անօրինական օկուպացիա, նախընտրեցին չանդամակցել։
 
ԱՊՀ-ն ունի որոշակի վերազգային իշխանություն, բայց նա ձգտում է լինել ավելին, քան պարզապես խորհրդանշական (սիմվոլիկ) կազմակերպություն։ ԱՊՀ-ն ձգտում է հատկապես կոորդինացված ազդեցություն ձեռք բերել առևտրի, ֆինանսական, օրինաստեղծ և անվտանգության բնագավառներում։ Այն նաև փորձում է խթանել համագործակցությունը սահմանային շրջաններում հանցագործության կանխարգելման ոլորտում։ Բացի այդ, ԱՊՀ 9 անդամներից 8-ն անդամակցում են ԱՊՀ [[Ազատ առևտրի գոտի|Ազատ առևտրի գոտուն]]։ Գոյություն ունեն 3 կազմակերպություններ, որոնք գտնվում են ԱՊՀ վերահսկողության տակ։ Դա Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունը ([[ՀԱՊԿ]]), Եվրասիական տնտեսական միությունը ([[ԵԱՏՄ]]) (որին զուգահեռ գործում են [[Եվրասիական մաքսային միություն|Եվրասիական մաքսային միությունը]]ը և [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միությունը]]ը, որը զբաղեցնում է 180 միլիոն բնակիչ ունեցող տարածք) և [[Միութենական պետություն|Միութենական պետությունն են]]։ Առաջին երկուսը ռազմական և տնտեսական դաշինքներ են, իսկ Միութենական պետության նպատակն է դառնալ ՌԴ և Բելառուսի միջև անդրազգային միություն, որն ունի ընդհանուր ղեկավարում, դրոշ, դրամական միավոր և այլն։
 
== Պատմություն ==
Տող 15.
Օգոստոսյան դեպքերից հետո հանրապետությունները հռչակեցին իրենց անկախությունը՝ վախենալով մեկ այլ հեղաշրջումից։ Ուկրաինայի անկախության հանրաքվեից 1 շաբաթ անց, որը նվազեցրեց ԽՍՀՄ-ի միասնական մնալու հնարավորությունները, [[Բելառուսական ԽՍՀ|Բելառուսի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետության]], [[ՌԽՖՍՀ|Ռուսաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետության]], [[Ուկրաինական ԽՍՀ|Ուկրաինայի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության]] կողմից հիմնադրվեց ԱՊՀ-ն 1991թվականի դեկտեմբերի 8-ին, երբ այս 3 հանրապետությունների ղեկավարները հանդիպեցին [[Բելովեժյան անտառ-արգելանոց|Բելովեժյան անտառ-արգելանոց<nowiki/>ում]], որը մոտ 50 կմ է հեռու [[Բրեստ|Բրեստ<nowiki/>ից]] (Բելառուս) և ստորագրեցին ԱՊՀ ստեղծման մասին համաձայնագիր, որը հայտնի է որպես Հիմնադրման պայմանագիր ({{lang-ru|Соглашение}}, Soglasheniye), որով լուծարվեց Խորհրդային Միությունը և ստեղծվեց ԱՊՀ-ն որպես նրա տարածքային իրավահաջորդ։ Միաժամանակ նրանք հայտարարեցին, որ նոր միությունը բաց է լինելու բոլոր նախկին խորհրդային պետությունների և այլ պետությունների համար, որոնք ունեն նույն նպատակները<ref name="agreement">[http://www.therussiasite.org/legal/laws/CISagreement.html Agreement on the Establishment of the CIS]: 3 founding countries, 8 December 1991 ('''unofficial English translation'''). '''Russian''' text here [http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=176]</ref>։ ԱՊՀ կանոնադրությունը սահմանում է, որ բոլոր անդամները ինքնիշխան և անկախ պետություններ են և այդ պատճառով արդյունավետորեն դադարեցնում են ԽՍՀՄ գոյությունը։
[[Պատկեր:RIAN archive 848095 Signing the Agreement to eliminate the USSR and establish the Commonwealth of Independent States.jpg|մինի|ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագրի ստորագրումը 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին։]]
1991 թվականի դեկտեմբերի 21-ին նախկին խորհրդային մյուս 8 հանրապետությունները՝ [[Հայաստան|Հայաստանը]]ը, [[Ադրբեջան|Ադրբեջանը]]ը, [[Ղազախստան|Ղազախստանը]]ը, [[Ղրղզստան|Ղրղզստանը]]ը, [[Մոլդովա|Մոլդովան]]ն, [[Թուրքմենստան|Թուրքմենստանը]]ը, [[Տաջիկստան|Տաջիկստանը]]ը և [[Ուզբեկստան|Ուզբեկստանը]]ը ստորագրեցին [[Ալմա-Աթա|Ալմա-Աթայի]]յի արձանագրությունը, որը մեկնաբանվում է կամ որպես ԱՊՀ համալրում այս պետություններով, կամ ԱՊՀ ստեղծման կամ վերստեղծման ամսաթիվ<ref>Plokhy, Serhii, The Last Empire: The final days of the Soviet Union, Oneworld, London (2014), {{ISBN|9781780746463}}, pp 356 – 365</ref>, որով ԱՊՀ անդամների թիվը դարձավ 11<ref name="declaration">[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/belarus/by_appnc.html Alma-Ata Declaration]: 11 countries accede to the CIS, 21 December 1991 ('''English translation'''). '''Russian''' text here [http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=178]</ref>։ Վրաստանը միացավ 2 տարի անց՝ 1993 թվականին<ref name="ratification">[http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 Ratification status of CIS documents as of 15 January 2008] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081030122332/http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368|date=30 October 2008}} ('''Russian''')</ref>։ Այդ պահի դրությամբ նախկին խորհրդային 15 հանրապետություններից 12-ը անդամակցեցին ԱՊՀ-ին։ 3 Բալկանյան երկրները չեն անդամակցել՝ հիմնվելով իրենց կառավարությունների և բնակչության այն տեսակետի վրա, որ 1940 թվականից հետո Խորհրդային միության կողմից իրենց տարածքի օկուպացիան անօրինական է (2004 թվականին նրանք անդամակցեցին [[ՆԱՏՕ]]-ին և [[ԵՄ]]-ին)։
 
2003-ից 2005 թվականների ընթացքում ԱՊՀ 3 անդամ երկրներում տեղի ունեցան կառավարությունների փոփոխություններ գունավոր հեղափոխությունների տեսքով՝ [[Էդուարդ Շևարդնաձե|Էդուարդ Շևարդնաձեն]]ն իշխանությունից հեռացվեց Վրաստանում, [[Ասկար Ակաև|Ասկար Ակաևը]]՝ը՝ Ղրղզստանում և [[Վիկտոր Յուշչենկո|Վիկտոր Յուշչենկոն]]ն ընտրվեց Ուկրաինայում։ 2006 թվականի փետրվարին Վրաստանին դուրս թողեցին Պաշտպանության նախարարների խորհրդից՝ պնդելով, որ «Վրաստանը ընտրել է [[ՆԱՏՕ]]-ին միանալու ուղին, և այն չի կարող միաժամանակ 2 ռազմական կառույցների մաս կազմել»<ref>{{cite web|author=3 February 2006 |url=http://english.pravda.ru/news/world/03-02-2006/75406-georgia-0 |title=Georgia opts out of ex-Soviet military cooperation body |publisher=Pravda.Ru |date=11 September 2001 |accessdate=23 July 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://en.rian.ru/world/20060203/43324440.html |title=RIA Novosti – World – Georgia's quitting CIS council will not affect security – Russian minister |publisher=En.rian.ru |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref>։ Բայց Վրաստանը շարունակեց մնալ ԱՊՀ լիիրավ անդամ մինչև 2009 թվականի օգոստոսը, այսինքն Ռուս-վրացական պատերազմի արդյունքում պաշտոնապես դուրս գալուց մեկ տարի անց։ 2007 թվականի մարտին Իգոր Իվանովը՝ Ռուսաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը, մտահոգություն հայտնեց ԱՊՀ անօգտակար լինելու մասին՝ ընդգծելով, որ Եվրասիական տնտեսական համայնքը դառնում է առավել մրցունակ կազմակերպություն, որը միավորում է ԱՊՀ մեծ պետություններին։պետություններին<ref>[http://www.infoniac.com/news/russia-nato.html Russia questions further existence of the CIS post-soviet organisation] ''InfoNIAC''</ref>։ Վրաստանի կազմակերպությունից դուրս գալուն հաջորդեց Ուզբեկստանի, Տաջիկստանի և Թուրքմենստանի նախագահների կողմից 2009 թվականի հոկտեմբերին ԱՊՀ շրջանակներում հանդիպումը բաց թողնելը։ Այս պետություններից յուրաքանչյուրն ուներ իր խնդիրներն ու անհամաձայնությունները ՌԴ-ի հետ<ref>{{cite web|last=Pannier |first=Bruce |url=http://www.rferl.org/content/Russia_Facing_Resistance_With_Allies_On_CISs_Southern_Flank/1847880.html |title=Russia Facing Resistance With Allies On CIS's Southern Flank |publisher=Rferl.org |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref>։
 
2009 թվականի մայիսին Հայաստանը, Ադրբեջանը, Բելառուսը, Վրաստանը, Մոլդովան և Ուկրաինան միացան [[Արևելյան գործընկերություն|Արևելյալ գործընկերությանը]] մի նախագիծի, որը նախաձեռնվել է ԵՄ կողմից։
Տող 24.
ԱՊՀ-ն ունի 9 լիիրավ անդամ։
 
Ստեղծման մասին համաձայնագիրը շարունակում էր մնալ ԱՊՀ հիմնական փաստաթուղթը մինչև 1993 թվականի հունվար, երբ ընդունվեց արդեն ԱՊՀ կանոնադրությունը ({{lang-ru|Устав}}, ''Ustav'')<ref name=charter>[http://webarchive.loc.gov/all/20060720174729/http://www.therussiasite.org/legal/laws/CIScharter.html CIS Charter], 22 January 1993 ('''unofficial English translation'''). [https://web.archive.org/web/20060723002729/http://cis.minsk.by/main.aspx?uid=180 '''Russian''' text here]</ref> ։ Կանոնադրությունը ձևակերպեց նաև անդամության հասկացությունը․ անդամ պետություն է համարվում այն պետությունը, որը վավերացրել է ԱՊՀ կանոնադրությունը (2-րդ գլուխ, 7-րդ հոդված)։
 
Թուրքմենստանը չի վավերացրել կանոնադրությունը և փոխել է լիիրավ անդամի կարգավիճակը ասոցացված անդամի կարգավիճակով 2005 թվականի օգոստոսի 26-ին՝ նպատակ ունենալով համապատասխանել ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված [[Միջազգային չեզոքություն|միջազգային չեզոքության]] կարգավիճակին<ref name="turkru">[http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=4018 Decision on Turkmenistan's associate membership]{{dead link|date=August 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, CIS Executive Committee meeting in Kazan, Russia, 26 August 2005 {{Ru icon}}.</ref><ref name="turken">[http://www.rferl.org/content/article/1061002.html Turkmenistan reduces CIS ties to "Associate Member"], Radio Free Europe/Radio Liberty, 29 August 2005.</ref>։
Տող 30.
Չնայած նրան, որ Ուկրաինան հիմնադիր անդամ է և վավերացրել է 1991 թվականի դեկտեմբերի Ստեղծման մասին համաձայնագիրը, որոշեց չվավերացնել կանոնադրությունը, քանի որ նա համաձայն չէր, որ Ռուսաստանը լիներ ԽՍՀՄ միակ օրինական իրավահաջորդը<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=O-v2Uhprr7cC&pg=PA44&dq=Ukraine+did+not+choose+to+ratify+the+CIS+Charter&hl=nl&sa=X&ei=PLSgUqm1McGR1AX16IGwAw&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q=Ukraine%20did%20not%20choose%20to%20ratify%20the%20CIS%20Charter&f=false|title=Conflict in the Former USSR|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=to6U__f00b8C&pg=PA16&dq=Ukraine+founding+countries+CIS&hl=nl&sa=X&ei=07SgUvqLIIHJ0AWo2oCwBQ&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q=Ukraine%20founding%20countries%20CIS&f=false|title=Russia and Nis Mineral Industry Handbook|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref> ։ Ուստի նա իրեն չի համարում ԱՊՀ անդամ<ref name="ratification1">[http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 Ratification status of CIS documents as of 15 January 2008] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20081030122332/http://cis.minsk.by/sm.aspx?uid=11368 |date=30 October 2008 }} ('''Russian''')</ref><ref>[http://www.unian.net/eng/news/news-268085.html September 2008 Statement by Foreign Minister of Ukraine Volodymyr Ohryzko], “Ukraine does not recognise the legal personality of this organisation, we are not members of the CIS Economic Court, we did not ratify the CIS Statute, thus, we cannot be considered a member of this organisation from international legal point of view. Ukraine is a country-participant, but not a member country”</ref> ։ 1993 թվականին Ուկրաինան դարձավ ասոցացված անդամ<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=0IMaWuaYRnQC&pg=PA142&dq=CIS+Ukraine+membership&hl=nl&sa=X&ei=urWgUtGoNMLD0QWcwoGgAg&ved=0CHUQ6AEwCTgK#v=onepage&q=CIS%20Ukraine%20membership&f=false|title=Economic Interdependence in Ukrainian-Russian Relations|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref>։ 2014 թվականի մարտի 14-ին Ուկրաինայի խորհրդարան ներկայացվեց խնդրագիր, որով չեղյալ էր հայտարարվում 1991 թվականի ԱՊՀ ստեղծման համաձայնագրի վավերցումը իրենց կողմից՝ որպես պատասխան Ռուսաստանի ռազմական միջամտությանը Ուկրաինայում և [[Ղրիմի բռնակցում|Ղրիմի բռնակցման<nowiki/>ը]]։ Բայց այդ խնդրագիրը չընդունվեց<ref>{{cite web|url=http://www.kyivpost.com/content/politics/bill-introduced-to-withdraw-ukraine-from-cis-339433.html|title=Bill introduced to withdraw Ukraine from CIS|date=15 March 2014|accessdate=27 March 2014|newspaper=[[Kyiv Post]]}}</ref><ref>{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc2_5_1_J?ses=10008&num_s=2&num=0074&date1=&date2=&name_zp=&out_type=&id=|title=Результати пошуку законопроектiв, зареєстрованих Верховною Радою України|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://en.itar-tass.com/world/733566|title=Draft documents on Ukraine’s withdrawal from CIS submitted to Verkhovna Rada|date=27 May 2014|accessdate=21 June 2014|publisher=[[Information Telegraph Agency of Russia]]}}</ref> ։ 2014 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո ներկայացվեց ԱՊՀ համաձայնագիրը չեղյալ հայտարարելու նոր խնդրագիր<ref>{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52424|title=Проект Постанови про припинення членства та участі України в органах Співдружності Незалежних Держав|publisher=[[Verkhovna Rada]]|accessdate=30 November 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=52644|title=Проект Закону про зупинення дії Угоди про створення Співдружності Незалежних Держав|publisher=[[Verkhovna Rada]]|accessdate=26 December 2014}}</ref>։ 2015 թվականի սեպտեմբերին [[Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարություն|Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարարություն<nowiki/>ը]] հաստատեց, որ Ուկրաինան շարունակելու է մասնակցել ԱՊՀ-ին ընտրողական սկզբունքով<ref name="ultb">[http://m.eng.belta.by/politics/view/ukraine-to-selectively-work-as-part-of-cis-25-2015 Ukraine to selectively work as part of CIS], [[BelTA]] (21 September 2015)</ref><ref>[http://www.kyivpost.com/content/ukraine/yatsenyuk-says-ukraine-will-drop-commonwealth-of-independent-states-criminal-search-database-system-on-aug-24-396167.html Yatsenyuk says Ukraine will drop Commonwealth of Independent States criminal search database system on Aug 24], [[Kyiv Post]] (20 August 2015)</ref>։ Այդ ամսից սկսած Ուկրաինան ԱՊՀ Գործադիր կոմիտեի կառույցում ներկայացուցիչ չունեցավ<ref name="ultb" />։
 
Ռուսաստանի՝ Մոլդովայի, Վրաստանի և Ուկրաինայի<ref>{{cite web|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/0898a824-74a6-11e4-b30b-00144feabdc0.html#axzz3ZeRLwHMN|title=Georgia calls on west to condemn Abkhazia treaty with Russia|date=25 November 2014|accessdate=9 May 2015|newspaper=[[Financial Times]]|first=Neil|last=Buckley}}</ref><ref>{{cite web|url=https://euobserver.com/foreign/128618|title=Donbas: A new 'black hole' in Europe|date=7 May 2015|accessdate=9 May 2015|first=Andrew|last=Rettman}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.themoscowtimes.com/news/article/russia-erecting-monument-to-little-green-men-who-took-over-crimea/519768.html|title=Russia Erecting Monument to 'Little Green Men' Who Took Over Crimea|date=26 April 2015|accessdate=9 May 2015|newspaper=[[Moscow Times]]}}</ref> անջատված տարածքների անկախությանը աջակցելու, ինչպես նաև [[Ստամբուլ|Ստամբուլի]]ի համաձայնագիրը խախտելու լույսի ներքո ԱՊՀ ստեղծման մասին համաձայնագիրը չեղյալ հայտարարելու օրենսդրական նախաձեռնություններ էին ներկայացվել Մոլդովայի խորհրդարանում 2014 թվականի մարտի 25-ին, սակայն դրանք չեն ընդունվել<ref>[http://www.ukrinform.ua/rus/news/v_moldove_predlagayut_denonsirovat_soglashenie_o_sozdanii_sng_1616922 In Moldova propose to denounce the agreement on creation of CIS]. [[Ukrinform]]. 25 March 2014</ref><ref>{{cite web|url=http://www.parlament.md/ProcesulLegislativ/Proiectedeactelegislative/tabid/61/LegislativId/2227/language/ro-RO/Default.aspx|title=Proiectul hotărîrii cu privire la denunțarea Acordului de constituire a Comunității Statelor Independente|accessdate=4 November 2014|publisher=[[Parliament of the Republic of Moldova]]}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.parlament.md/ProcesulLegislativ/Proiectedeactelegislative/tabid/61/LegislativId/2230/language/ro-RO/Default.aspx|title=Proiectul legii cu privire la denunțarea Acordului de constituire a Comunității Statelor Independente nr.40-XII din 08.04.1994|accessdate=4 November 2014|publisher=[[Parliament of the Republic of Moldova]]}}</ref> ։ Նմանատիպ խնդրագիր է առաջարկվել նաև 2018 թվականի հունվարին<ref>{{citeweb|url=http://www.parlament.md/ProcesulLegislativ/Proiectedeactelegislative/tabid/61/LegislativId/4050/language/ro-RO/Default.aspx|title=Proiectul hotărîrii cu privire la denunțarea Acordului de constituire a Comunității Statelor Independente|date=2018-01-02|accessdate=2018-01-29|publisher=[[Parliament of the Republic of Moldova]]}}</ref><ref>{{citeweb|url=https://www.rferl.org/a/moldova-eu-candidate-cis-leanca/28998630.html|title=Moldova Says It Would Leave CIS Only After Becoming EU Candidate|date=2018-01-25|accessdate=2018-01-29|publisher=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]]}}</ref>
։
 
Տող 121.
 
===Միջխորհրդարանական վեհաժողով===
[[ԱՊՀ Միջխորհրդարանական վեհաժողով|ԱՊՀ Միջխորհրդարանական վեհաժողովը]]ը ստեղծվել է 1992 թվականի մարտի 27-ին Ղազախստանում։ 1995 թվականի մայիսի 26-ին ԱՊՀ առաջնորդները ստորագրեցին ԱՊՀ անդամ պետությունների Միջխորհրդարանական վեհաժողովի կոնվենցիան։ Համաձայն կոնվենցիայի՝ Միջխորհրդարանական վեհաժողովը օժտված է միջազգային լեգիտիմությամբ և տեղակայված է [[Սանկտ Պետերբուրգ|Սանկտ Պետերբուրգի]]ի [[Տավրիկյան պալատ|Տավրիկյան պալատում]]։ում։ Այն գործում է որպես ԱՊՀ խորհրդատվական խորհրդարանական ճյուղ, որը ստեղծվել է խորհրդարանական համագործակցության խնդիրները և ընդհանուր հետաքրքրություն ներկայացնող փաստաթղթերի նախնական նախագծերը քննարկելու համար։ Այն ընդունում է մոդելային օրենքներ (ինչպես նաև խորհրդատվություններ) ԱՊՀ անդամ պետությունների ազգային օրենսդրությունների համար , որպեսզի դրանք կիրառվեն գործող օրենսդրության նոր օրենքներին և դրանց փոփոխություններին համապատասխան: Դրա վերաբերյալ ընդունվել է ավելի քան 130 փաստաթուղթ, որոնք հաստատում են ԱՊՀ-ում գործող օրենքների համապատասխանելիությունը ազգային օրենսդրություններին։ Վեհաժողովը ակտիվորեն ներգրավված է ԱՊՀ-ում ինտեգրացիոն գործընթացներում, ինչպես նաև դիտորդներ է ուղարկում ազգային ընտրությունների ժամանակ<ref>{{cite web|author=Information and Publish. Department |url=http://www.cisstat.com/eng/c3.htm |title=CIS Inter-Parliamentary Assembly |publisher=Cisstat.com |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref> ։ Վեհաժողովը անցկացրեց իր 32-րդ լիագումար նիստը 2009 թվականի մայիսի 14-ին Սանկտ Պետերբուրգում։ Ուկրաինան մասնակցում էր, բայց Ուզբեկստանը՝ ոչ<ref>{{cite web|url=http://www.iacis.ru/eng/parliaments/ |title=Member Nations of the CIS|publisher=CIS Interparliamentary Assembly |date= |accessdate=14 March 2015}}</ref><ref>http://m.ebrary.net/1043/economics/interparliamentary_assembly</ref>
։
==Մարդու իրավունքներ==
Հիմնադրման հենց սկզբից ԱՊՀ առաջնահերթ նպատակներից մեկը այնպիսի ֆոռումի ստեղծումն էր, որում կքննարկվեին նորանկախ պետությունների սոցիալական և տնտեսական զարգացմանն առնչվող հարցերը։ Այս նպատակին հասնելու համար անդամ երկրները համաձայնվել են խթանել և պաշտպանել մարդու իրավունքները։ Սկզբում այս նպատակներին հասնելու ջանքերը լոկ բարի կամքի դրսևորում էին, բայց 1995 թվականի մայիսի 26-ին ԱՊՀ-ն ընդունեց [[Մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների մասին ԱՊՀ կոնվենցիա|Մարդու իրավունքների և հիմնական ազատությունների մասին ԱՊՀ կոնվենցիա<nowiki/>ն]]<ref>{{cite web|url=http://www.unhcr.org/refworld/type,MULTILATERALTREATY,CIS,RUS,49997ae32c,0.html|title=Commonwealth of Independent States Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms|year=1995|accessdate=24 March 2013}}</ref>։
 
Անգամ մինչև 1995 թվականի մարդու իրավունքների վերաբերյալ պայմանագիրը, 1991 թվականին ընդունված ԱՊՀ կանոնադրության 33-րդ հոդվածով ստեղծվում էր Մարդու իրավունքների հանձնաժողով, որը տեղակայվելու էր [[Մինսկ|Մինսկում]]ում (Բելառուս)։ Սա հաստատվեց Պետությունների ղեկավարների խորհրդի 1993 թվականի որոշմամբ։ 1995 թվականին ԱՊՀ-ն ընդունեց մարդու իրավունքների պայմանագիրը, որն ընդգրկում էր քաղաքացիական և քաղաքական, ինչպես նաև սոցիալական և տնտեսական մարդու իրավունքներ։ Այս պայմանագիրը ուժի մեջ մտավ 1998 թվականին։ ԱՊՀ պայմանագիրը մոդելավորվել է [[Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիա|Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիայի]]յի հիման վրա, բայց չունի այն իմպլեմենտացիոն մեխանիզմները, որոնք ունի վերջինս։ ԱՊՀ պայմանագրում Մարդու իրավունքների հանձնաժողովը ունի բավականին անորոշ ձևակերպված լիազորություն։ Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի ստատուտը, որը նույնպես ընդունվել է ԱՊՀ անդամ պետությունների կողմից որպես որոշում, իրավունք է տալիս հանձնաժողովին ձևավորել միջպետական, ինչպես նաև անհատական հաղորդակցություն։
 
Հատկապես Կենտրոնական Ասիայի ԱՊՀ անդամները շարունակում են ունենալ մարդու իրավունքների բնագավառում ամենացածր ցուցանիշը։ Շատ ակտիվիստներ մատնանշում են 2005 թվականի [[Անդիջանի կոտորածներ|Անդիջանի կոտորածները]]ը Ուզբեկստանում կամ Թուրքմենստանում նախագահ [[Գուրբանգուլու Բերդըմուհամեդով|Գուրբանգուլու Բերդըմուհամեդովի]]ի անձի պաշտամունքը (չնայած որ ԱՊՀ անդամ չէ) ցույց տալու համար, որ այնտեղ Խորհրդային միության փլուզումից ի վեր մարդու իրավունքների առկայության ապացույցներ չկան ։ Նախագահ [[Վլադիմիր Պուտին|Վլադիմիր Պուտինի]]ի կողմից իշխանության կենտրոնացումը արտացոլվեց Ռուսաստանում նախորդ տարիներին ընդհանուր առաջընթացի կայուն անկմամբ։ Անկախ պետությունների համագործակցությունը շարունակում է լուրջ դժվարություններ ունենալ անգամ հիմնական միջազգային չափանիշներին բավարարելու տեսանկյունից<ref>
[http://www.freedomhouse.org/article/democracy-deficit-grows-former-soviet-union "Democracy Deficit Grows in Former Soviet Union"] 2011. date retrieved 12 February 2014</ref>։
==Ռազմական==
Տող 134.
ԱՊՀ կանոնադրությամբ հիմնվում է Պաշտպանության նախարարների խորհուրդը, որը կոչված է իրականացնելու ԱՊՀ անդամ պետությունների ռազմական համագործակցության կոորդինացումը։ Այս նպատակով խորհուրդը զարգացնում է ԱՊՀ անդամ պետությունների ռազմական և պաշտպանության քաղաքականության հարցերի կոնցեպտուալ մոտեցումներ, մշակում է առաջարկներ, որոնց նպատակն է կանխել անդամ պետությունների տարածքում կամ նրանց մասնակցությամբ ռազմական կոնֆլիկտները, տալիս է փորձագիտական կարծիք պայմանագրերի և համաձայնագրերի նախագծերի վերաբերյալ, որոնք վերաբերում են պաշտպանության և ռազմական զարգացման հարցերին, համապատասխան առաջարկների վերաբերյալ հրավիրում է ԱՊՀ Պետությունների ղեկավարների խորհրդի ուշադրությունը։ Կարևոր է նաև խորհրդի աշխատանքը պաշտպանության և ռազմական զարգացման ոլորտներում, իրավական ակտերի մերձեցման ոլորտում։
 
Ռազմական և պաշտպանության համագործակցության ոլորտներում ինտեգրացիոն գործընթացների դրսևորում է 1995 թվականին [[ԱՊՀ Միացյալ օդային պաշտպանության համակարգ|ԱՊՀ Միացյալ օդային պաշտպանության համակարգի]]ի ստեղծումը։ Տարիների ընթացքում Միացյալ օդային պաշտպանության համակարգի ռազմական անձնակազմը 2 անգամով մեծացավ արևմուտքում՝ ԱՊՀ եվրոպական սահմանի մոտ և 1,5 անգամ հարավային սահմանում<ref>{{cite web|url=http://www.cis.minsk.by/page.php?id=200 |title=Информация о Совете министров обороны государств – участников Содружества Независимых Государств |publisher=Cis.minsk.by |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref>։
 
Երբ 1992 թվականի մայիսի 7-ին [[Բորիս Ելցին|Բորիս Ելցինը]]ը դարձավ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար, [[Եվգենի Շապոշնիկով|Եվգենի Շապոշնիկովը]]՝ը՝ ԱՊՀ անդամ պետությունների զինված ուժերի հրամանատարը և իր աշխատակազմը հեռացվեցին Պաշտպանության նախարարությունից և Գլխավոր շտաբի շենքից և տեղակայվեցին նախկինում [[Վարշավյան պակտի գրասենյակ|Վարշավյան պակտի գրասենյակում]]ում, որը գտնվում է Մոսկվայի<ref>Odom, The Collapse of the Soviet Military, p.385-86</ref> հյուսիսային ծայրամասում՝ [[Լենինգրադյան պողոտա]] 41 հասցեում<ref>[http://www.cdi.org/russia/johnson/2142.html Johnson's Russia List #2142] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010306020516/http://www.cdi.org/russia/johnson/2142.html |date=6 March 2001 }}, 9 April 1998</ref> ։ Շապոշնիկովը պաշտոնաթող եղավ 1993 թվականի հունիսին։
 
1993 թվականի դեկտեմբերին ԱՊՀ Ռազմական ուժերի գլխավոր գրասենյակը փակվեց<ref>Interfax, 22 December 1993, via Zbigniew Brzezinski, Paige Sullivan, 'Russia and the Commonwealth of Independent States' CSIS, 1997, p.464 via [[Google Books]]</ref>։ Դրա փոխարեն «ԱՊՀ Պաշտպանության նախարարների խորհուրդը ստեղծեց ԱՊՀ Ռազմական համագործակցության կոորդինացման գրասենյակ Մոսկվայում, որի ֆինանսավորման 50 տոկոսը ապահովում է Ռուսաստանը»<ref>SIPRI 1998 Annual, p.18</ref>։ Գեներալ [[Վիկտոր Սամսոնով|Վիկտոր Սամսոնովը]]ը նշանակվեց աշխատակազմի ղեկավար։ Հիմա գլխավոր գրասենյակը տեղափոխվել է [[Մոսկվա]], Սվերչկով նրբանցք 3/2, իսկ Լենինգրադյան պողոտա 41 հասցեում այժմ տեղակայված է Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարության մեկ այլ գործակալություն։
 
ԱՊՀ գլխավոր շտաբների ղեկավարները կողմ են իրենց ազգային ռազմական ուժերի ինտեգրմանը<ref>[http://en.rian.ru/exsoviet/20101203/161615698.html "CIS chiefs of staff want military integration."] ''[[RIA Novosti]]'', 3 December 2010.</ref>։
Տող 146.
[[File:Commonwealth of Independent States CSTO vs GUAM.svg|thumb|300px|{{legend|#FFFFD0|CSTO members}}{{legend|#F8A20C|GUAM members}}{{legend|#3CE67B|Other CIS members}}]]
 
[[Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն|Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունը]]ը (ՀԱՊԿ, {{lang-ru|Организация Договора о Коллективной Безопасности}}) կամ պարզապես [[Տաշքենդի պայմանագիր|Տաշքենդի պայմանագիրը]]ը ({{lang-ru|Ташкентский договор}}) սկզբնավորվեց ԱՊՀ Հավաքական անվտանգության պայմանագրով<ref>[http://untreaty.un.org/unts/144078_158780/5/9/13289.pdf The Charter of the CSTO] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110515080137/http://untreaty.un.org/unts/144078_158780/5/9/13289.pdf |date=15 May 2011 }}</ref>, որը ստորագրվեց 1992 թվականի մայիսի 15-ին [[Հայաստան|Հայաստանի]]ի, [[Ղազախստան|Ղազախստանի]]ի, [[Ղրղզստան|Ղրղսզտանի]], [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]]ի, [[Տաջիկստան|Տաջիկստանի]]ի և [[Ուզբեկստան|Ուզբեկստանի]]ի կողմից [[Տաշքենդ|Տաշքենդում]]։ում։ [[Ադրբեջան|Ադրբեջանը]]ը ստորագրեց պայմանագիրը 1993 թվականի սեպտեմբերի 24-ին, [[Վրաստան|Վրաստանը]]՝ը՝ 1993 թվականի դեկտեմբերի 9-ին, իսկ [[Բելառուս|Բելառուսը]]՝ը՝ 1993 թվականի դեկտեմբերի 31-ին։ Պայմանագիրը ուժի մեջ մտավ 1994 թվականի ապրիլի 20-ին։
 
Հավաքական անվտանգության պայմանագիրը նախատեսված էր 5 տարի ժամկետով՝ երկարաձգման հնարավորությամբ։ 1999 թվականի ապրիլի 2-ին Հավաքական անվտանգության պայմանագրի միայն 6 անդամ ստորագրեցին արձանագրություն, որը երկարաձգում էր պայմանագիրը ևս 5 տարով, մինչդեռ Ադրբեջանը, Վրաստանը և Ուզբեկստանը հրաժարվեցին ստորագրել և դուրս եկան պայմանագրից։ Նրանք [[Մոլդովա|Մոլդովայի]]յի և [[Ուկրաինա|Ուկրաինայի]]յի հետ միասին ստեղծեցին ավելի արևմտամետ խմբավորում՝ առավել հայտնի որպես [[ՎՈՒԱՄ]] (''Վ''րաստան, ''Ու''կրաինա, ''Ա''դրբեջան, ''Մ''ոլդովա)։ Կազմակերպությունը անվանվեց ՀԱՊԿ 2002 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Տաշքենդում։ [[Նիկոլայ Բորդյուժա|Նիկոլայ Բորձյուժան]] նշանակվեց նորաստեղծ կազմակերպության գլխավոր քարտուղար։ 2005 թվականի ընթացքում ՀԱՊԿ դաշնակիցները իրականացրեցին որոշ համատեղ ռազմական գործողություններ։ 2005 թվականին Ուզբեկստանը դուրս եկավ ՎՈՒԱՄ-ից և 2006 թվականի հունիսի 23-ին դարձավ ՀԱՊԿ-ի անդամ, և այդ անդամությունը վավերացվեց խորհրդարանի կողմից 2008 թվականի մարտի 28-ին<ref>{{cite web |url=http://www.eurasianhome.org |title=Евразийский дом – информационно-аналитический портал |publisher=Eurasianhome.org |date= |accessdate=23 July 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140227124643/http://www.eurasianhome.org/ |archivedate=27 February 2014 |df=dmy }}</ref> ։ ՀԱՊԿ-ը դիտորդ է [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի [[Գլխավոր ասամբլեա|Գլխավոր Ասամբելայում]]։
 
Կանոնադրությունը վերահաստատեց բոլոր մասնակից պետությունների ցանկությունը ձեռնպահ մնալ ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառումից։ Ստորագրողները հնարավորություն չէին ունենա միանալ այլ ռազմական դաշինքների կամ պետությունների այլ խմբի։ Ագրեսիան ստորագրողներից մեկի նկատմամբ կդիտվեր որպես ագրեսիա բոլորի նկատմամբ։ Այս նպատակով ՀԱՊԿ-ը անց է կացնում ամենամյա ռազմական հրամանատարական վարժություններ, որպեսզի ՀԱՊԿ անդամները հնարավորություն ունենան բարելավել կազմակերպության ներսում համագործակցությունը։ Ամենամեծամասշտաբ զորավարժությունները, որ անց են կացվել, դա Հայաստանում իրականացվող «<nowiki/>[[Ռուբեժ-2008]]<nowiki/>»-ն է, որտեղ ընդհանուր հաշվարկվում էր 4000-անոց զորք ՀԱՊԿ անդամ բոլոր 7 երկրներից, որն իրականացնում էր օպերատիվ, ռազմավարական և մարտավարական զորավարժություն՝ շեշտը դնելով ՀԱՊԿ համագործակցության մեջ հավաքական անվտանգության տարրի արդյունավետության հետագա մեծացման վրա<ref>[http://www.pims.org/news/2008/08/06/rubezh-2008-the-first-large-scale-csto-military-exercise “Rubezh 2008”: The First Large-Scale CSTO Military Exercise | PfP Information Management System (PIMS)] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120218084334/http://www.pims.org/news/2008/08/06/rubezh-2008-the-first-large-scale-csto-military-exercise |date=18 February 2012 }}</ref>։
 
2007 թվականի մայիսին ՀԱՊԿ քարտուղար գեներալ Նիկոլայ Բորձյուժան նշեց, որ [[Իրան|Իրանը]]ը կարող է միանա ՀԱՊԿ-ին, նշելով, որ «ՀԱՊԿ-ը բաց կազմակերպություն է։ Եթե Իրանը մեր կանոնադրությանը համապատասխան դիմում ներկայացնի անդամակցելու համար, մենք հաշվի կառնենք դիմումը»։ Եթե Իրանը միանա, դա կլինի առաջին պետությունը նախկին ԽՍՀՄ-ից դուրս, որ կանդամակցի կազմակերպությանը։
 
2007 թվականի հոկտեմբերի 6-ին ՀԱՊԿ անդամ պետությունները համաձայնեցին կազմակերպության խոշոր ընդլայնմանը, որով կստեղծվեին ՀԱՊԿ խաղաղապահ ուժեր, որոնք կտեղակայվեին ՄԱԿ-ի մանդատի ներքո կամ առանց դրա անդամ պետություններում։ Այդ ընդլայնումը թույլ կտար նաև բոլոր անդամներին ձեռք բերել ռուսական զենք Ռուսաստանի գներով<ref>{{cite web|url=http://www.kommersant.com/p812422/CIS_CSTO_Russia_Lebedev/ |title=Gendarme of Eurasia – Kommersant Moscow |publisher=Kommersant.com |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref>։ ՀԱՊԿ-ը ստորագրել է համաձայնագիր [[Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն|Շանհայի համագործակցության կազմակերպության]] հետ Տաջիկստանի մայրաքաղաք [[Դուշանբե|Դուշանբեում]]՝ում՝ ընդլայնելու համար համագործակցությունը այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսին է անվտանգությունը, հանցագործությունը և թմրանյութերի թրաֆիքինգը<ref>{{cite web|url=http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2007%5C10%5C06%5Cstory_6-10-2007_pg4_3 |title=Leading News Resource of Pakistan |publisher=Daily Times |date=6 October 2007 |accessdate=23 July 2013}}</ref>։
 
2008 թվականի օգոստոսի 29-ին Ռուսաստանը հայտարարեց, որ կձգտի հասնել ՀԱՊԿ-ի կողմից [[Աբխազիա|Աբխազիայի]]յի և [[Հարավային Օսիա|Հարավային Օսեթիայի]] անկախության ճանաչմանը, որից 3 օր անց Ռուսաստանը ճանաչեց նրանց անկախությունը<ref>{{cite news| url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article4635843.ece | work=The Times | location=London | title=Kremlin announces that South Ossetia will join one united Russian state | first=Tony | last=Halpin | date=30 August 2008 | accessdate=30 April 2010}}</ref> ։ 2008 թվականի սեպտեմբերի 5-ին Հայաստանը ստանձնեց ՀԱՊԿ-ի նախագահությունը (ռոտացիոն կարգով) ՀԱՊԿ-ի մոսկովյան հանդիպման ժամանակ Ռուսաստանում<ref>{{cite web|url=http://www.panarmenian.net/news/eng/?nid=26902 |title=Armenian News – PanARMENIAN.Net &#124; Armenian News Agency – CSTO Security Councils Secretaries meet in Yerevan |publisher=Panarmenian.Net |date=3 September 2008 |accessdate=23 July 2013}}</ref>։
 
2009 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինան ՀԱՊԿ-ի Հակաահաբեկչական կենտրոնին չթույլատրեց իր տարածքում իրականացնել հակաահաբեկչական գործողություններ, քանի որ Ուկրաինայի սահմանադրությամբ արգելվում են օտարերկրյա ռազմական միավորումների գործողությունները իր տարածքում<ref>[http://www.kyivpost.com/news/nation/detail/51441/ Ukraine refuses to hold CIS anti-terrorist drills on its territory], [[Kyiv Post]] (29 October 2009)</ref>։
 
ՀԱՊԿ-ի իրականացրած ամենամեծ ռազմական գործողությունը իրականացվել է 12000-անոց զորքի կողմից 2001 թվականի սեպտեմբերի 19-ից 27 ընկած ժամանակահատվածում՝ բարձրացնելու համար ապակայունացման դեմ առկա մեթոդների պատրաստվածությունը և համակարգումը՝ պայքարելու համար ժողովրդական ապստամբության ցանկացած փորձի դեմ, ինչպիսին էր, օրինակ, [[Արաբական գարուն|Արաբական գարունը]]ը<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/tajikistan/8777123/Central-Asian-armies-start-exercises-to-counter-potential-Arab-Spring-style-unrest.html Central Asian armies start exercises to counter potential Arab Spring-style unrest], [[The Daily Telegraph]] (20 September 2011)</ref>
։
 
Տող 174.
Ազատ առևտրի պայմանագիրը մի շարք ապրանքների համար վերացրեց արտահանման և ներմուծման մաքսատուրքերը, բայց այն պարունակում էր նաև մի շարք բացառություններ, որոնք ի վերջո նույնպես պետք է վերացվեին<ref>[http://en.rian.ru/russia/20111018/167833875.html CIS leaders sign free trade deal], 19 October 2011</ref>։ Պայմանագիր ստորագրվեց նաև արտարժույթի կարգավորման և վերահսկման հիմնական սկզբուքների հիման վրա ԱՊՀ նույն 2011 թվականի հանդիպման ժամանակ<ref>[http://en.rian.ru/business/20111019/167852994.html Most CIS states sign free trade zone agreement], 19 October 2011</ref>։
 
Կաշառակերությունը և բյուրոկրատիան առևտուր իրականացնելու համար ԱՊՀ երկրների համար լուրջ խնդիրներ են։են<ref>{{cite web|url=https://www.utoronto.ca/jacyk/files/KuzioCorruptionCIS.pdf|title=Petro Jacyk Program – Centre for Russian and East European Studies, University of Toronto|publisher=|accessdate=25 September 2014}}</ref> ։
 
Ղազախստանի նախագահ [[Նուրսուլթան Նազարբաև|Նուրսուլթան Նազարբաևը]]ը առաջարկեց ԱՊՀ անդամները պետք է ունենան թվայնացման օրակարգ՝ արդիականացնելու համար ԱՊՀ տնտեսությունը<ref name="cisdigi">{{cite news|title=Nazarbayev proposes CIS modernisation, meets EUAU counterparts in Sochi|url=https://www.astanacalling.com/nazarbayev-proposes-cis-modernisation-meets-euau-counterparts-sochi/|publisher=Astana Calling}}</ref>։
 
=== Եվրասիական տնտեսական ընկերակցություն (ԵվրԱզԵս) ===
[[Եվրասիական տնտեսական ընկերակցություն|Եվրասիական տնտեսական ընկերակցությունը]]ը ծագել է Բելառուսի, Ռուսաստանի և Ղազախստանի միջև 1996 թվականի մարտի 29-ին ձևավորված Մաքսային միությունից<ref>[[WTO]] [https://wayback.archive-it.org/all/20090225175708/http://docsonline.wto.org/DDFDocuments/t/WT/ACC/KGZ30.DOC WT/REG71/1]</ref>։ Այն կոչվեց ԵվրԱզԵս 2000 թվականի հոկտեմբերի 10-ին<ref>{{cite web |url=http://www.worldtradelaw.net/fta/agreements/eaecfta.pdf |title=Foundation Agreement Of Eaec Agreement On Foundation Of Eurasian Economic Community |format=PDF |date= |accessdate=23 July 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140606044605/http://www.worldtradelaw.net/fta/agreements/eaecfta.pdf |archivedate=6 June 2014 |df=dmy-all }}</ref> , երբ Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Ռուսաստանը և Տաջիկստանը ստորագրեցին պայմանագիրը։ ԵվրԱզԵսը պաշտոնապես ստեղծվեց, երբ պայամանագիրը վավերացվեց բոլոր 5 անդամների կողմից 2001 թվականի մայիսին։ Հայաստանը, Մոլդովան և Ուկրաինան ունեն դիտորդի կարգավիճակ։ ԵվրԱզԵսը ձգտում է ստեղծել ընդհանուր էներգետիկ շուկա և գտնել առավել արդյունավետ ջրօգտագործման ձև Կենտրոնական Ասիայում։ Եվրասիական տնտեսական ընկերակցությունը չի գործում 2015 թվականի հունվարի մեկից՝ պայմանավորված [[Եվրասիական տնտեսական միություն|Եվրասիական տնտեսական միության]] ստեղծմամբ ։
 
===Միասնական տնտեսական տարածք===
ԱՊՀ անդամ երկրներ Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Բելառուսի և Ղազախստանի միջև միասնական տնտեսական տարածք ստեղծելու մասին քննարկումից հետո այդ տարածքի ստեղծման մասին պայմանագրի մասին հայտարարվեց Մոսկվայի [[Նովո-Օգարևո]] արվարձանում 2003 թվականի փետրվարի 23-ի հանդիպման ժամանակ։ Միասնական տարածքն ունենալու էր առևտրի և տարիֆների վերազգային հանձնաժողով Կիևում, սկզբում ղեկավարվելու էր Ղազախստանի ներկայացուցչի կողմից և չէր գտնվելու 4 պետությունների կառավարությունների ենթակայության տակ։ Վերջնական նպատակը տարածաշրջանային կազմակերպության ստեղծումն է, որը բաց կլինի այլ պետութունների անդամակցելու համար և ի վերջո կբերի միասնական դրամական միավորի ստեղծման։
 
2003 թվականի մայիսի 22-ին [[Ուկրաինայի Գերագույն Ռադա|Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան]]ն (Ուկրաինայի խորհրդարան) 266 կողմ և 51 դեմ ձայներով քվեարկեց տնտեսական տարածքի օգտին։ Այնուամենայնիվ շատերն են կարծում, որ Վիկտոր Յուշչենկոյի հաղթանակը 2004 թվականի Ուկրաինայի նախագահական ընտրություններում մեծ հարված էր այս նախագծին։ Յուշչենկոն թարմացրեց ԵՄ-ին Ուկրաինայի անդամակցելու հետաքրքրությունը, իսկ նմանատիպ անդամակցությունը անհամատեղելի կլինի նախատեսվող միասնական տնտեսական տարածքի հետ։ Յուշչենկոյին հաջորդող [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Յանուկովիչը]] 2010 թվականի ապրիլի 27-ին հաստատում է, որ «Ուկրաինայի մուտքը Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի մաքսային միություն այսօր հնարավոր չէ, քանի որ [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ)]] տնտեսական սկզբունքները և օրենքները դա չեն թույլատրում, իսկ մենք մեր քաղաքականությունը զարգացնում ենք ԱՀԿ սկզբունքներին համապատասխան»<ref name=WTO/>։ Ուկրաինան ԱՀԿ անդամ է։է<ref name=WTO>[http://www.kyivpost.com/news/nation/detail/65139/ Yanukovych: Ukraine won't join Customs Union], [[Kyiv Post]] (27 April 2010)</ref>։
Բելառուսի, Ղազախստանի և Ռուսաստանի Մաքսային միությունը ստեղծվեց 2010 թվականին<ref>{{cite web|url=http://www.rbcnews.com/free/20081225170003.shtml |title=Russia, Kazakhstan, Belarus plan on common economic space |publisher=Rbcnews.com |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref>՝ 2012 թվականին միասնական շուկա ստեղծելու նախագծով<ref>{{cite web|url=http://en.rian.ru/exsoviet/20100617/159463469.html |title=Russia expects CIS countries to create free trade area |publisher=En.rian.ru |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref>։
 
===Տնտեսական տվյալներ ===
Տող 215.
 
=== Կենտրոնասիական համագործակցության կազմակերպություն ===
Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Տաջիկստանը, Թուրքմենստանը և Ուզբեկստանը ձևավորեցին [[Կենտրոնասիական համագործակցության կազմակերպություն|Կենտրոնասիական համագործակցության կազմակերպությունը]]ը 1991 թվականին որպես Կենտրոնասիական համագործակցություն։ 1994 թվականին կազմակերպությունը գործում էր որպես Կենտրոնասիական տնտեսական միություն, որին Տաջիկստանը և Թուրքմենստանը չէին անդամակցում։ 1998 թվականին այն վերածվեց Կենտրոնասիական տնտեսական համագործակցության, ինչը խորհրդանշվեց Տաջիկստանի վերադարձով։ 2002 թվականի փետրվարի 28-ին այն անվանվեց Կենտրոնասիական համագործակցության կազմակերպություն։ Ռուսաստանը միացավ 2004 թվականի մայիսի 28-ին։ 2005 թվականի հոկտեմբերի 7-ին անդամ պետությունները որոշեցին, որ Ուզբեկստանը կմիանան Եվրասիական տնտեսական համայնքին և կազմակերպությունները պետք է միաձուլվեն, ինչն էլ տեղի ունեցավ 2006 թվականի հունվարի 25-ին։ Պարզ չէ ինչպես կլուծվի ներկայիս Կենտրոնասիական համագործակցության կազմակերպությունում դիտորդների հարցը, ովքեր դիտորդ չեն ԵվրԱզԵս-ում ([[Վրաստան]] և [[Թուրքիա]])։
 
===Ժողովրդավարության և ժողովուրդների իրավունքների համայնք ===
Հետխորհրդային չճանաչված կամ մասամբ ճանաչված պետություններ [[Աբխազիա|Աբխազիան]]ն, [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախը]], [[Հարավային Օսեթիա|Հարավային Օսեթիան]]ն և [[Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետություն|Մերձդնեստրը]] անդամակցում են Ժողովրդավարության և ժողովուրդների իրավունքների համայնքին, որի նպատակն է ստեղծել ավելի խորը ինտեգրացիա անդամների միջև։
 
==Այլ գործունեություն ==
Տող 225.
ԱՊՀ Ընտրական մոնիտորինգի կազմակերպությունը ({{lang-ru|Миссия наблюдателей от СНГ на выборах}}) ընտրական մոնիտորինգի մարմին է, որը ձևավորվել է 2002 թվականի հոկտեմբերին՝ հաջորդելով ԱՊՀ պետությունների ղեկավարների հանդիպմանը, որի ժամանակ ընդունվեց ԱՊՀ ժողովրդավարական ընտրությունների , ընտրական իրավունքի և ազատության չափանիշների կոնվենցիան։ Ընտրական մոնիտորինգի կազմակերպությունը դիտորդներ է ուղարկում անդամ երկրներ այդ պահից սկսած․ նրանք հավանության են արժանացրել այն ընտրությունները, որոնք քննադատվել են անկախ դիտորդների կողմից<ref>{{cite news |url=http://www.economist.com/node/21548933 |accessdate=19 May 2012 |title=Election fraud: How to steal an election |work=[[The Economist]] |date=3 March 2012}}</ref>։
 
* 2004 թվականի Ուկրաինայի նախագահական ընտրությունների եզրափակիչ փուլի ժողովրդավարական բնույթը, որին հաջորդեց [[Նարնջագույն հեղափոխություն|Նարնջագույն հեղափոխությունը]]ը և իշխանության բերեց նախկին ընդդիմությանը, վիճարկվեց ԱՊՀ-ի կողմից, մինչդեռ ԵԱՀԿ-ն չարձանագրեց լուրջ խնդիրներ։ Սա առաջին անգամն էր, որ ԱՊՀ դիտորդական խումբը վիճարկում էր ընտրությունների վավերականությունը՝ պնդելով, որ դրանք պետք է անօրինական ճանաչվեն։ 2005 թվականի մարտի 15-ին Ուկրաինայի անկախ տեղեկատվական գործակալությունը, մեջբերելով Դմիտրո Սվիստկովին (Ուկրաինայի ԱԳՆ խոսնակ) նշեց, որ Ուկրաինան կասեցնում է իր անդամությունը ԱՊՀ ընտրական մոնիտորինգի կազմակերպությանը։
* ԱՊՀ-ն Ուզբեկստանի 2005 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները որակեց «օրինական, ազատ և թափանցիկ», մինչդեռ [[ԵԱՀԿ]]-ն Ուզբեկստանի ընտրություններին անդրադառնալիս նշում է, որ դրանք չեն համապատասխանում ժողովրդավարական ընտրությունների ԵԱՀԿ պարտավորություններին և այլ միջազգային չափանիշների<ref>{{cite web|url=http://enews.ferghana.ru/detail.php?id=85538093500.83,282,17595509 |title=Foreign observers differ in their evaluation of the election in Uzbekistan |publisher=Enews.ferghana.ru |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref><ref>[http://www.ln.mid.ru/brp_4.nsf/0/030111d3b474a94cc3256f790042f6f9?OpenDocument Alexander Yakovenko, the Spokesman of Russia's Ministry of Foreign Affairs, Answers a Russian Media Question Regarding International Observers' Conclusions on Election Results in Ukraine and Uzbekistan] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090123213327/http://www.ln.mid.ru/brp_4.nsf/0/030111d3b474a94cc3256f790042f6f9?OpenDocument |date=23 January 2009 }}</ref>։
* Մոլդովայի իշխանությունները հրաժարվեցին հրավիրել ԱՊՀ դիտորդներին 2005 թվականի Մոլդովայի խորհրդարանական ընտրություններին։ Դա քննադատվեց Ռուսաստանի կողմից։ Բելառուսից և Ռուսաստանից մի շարք դիտորդների չթույլատրեցին հասնել Մոլդովա<ref>[http://www.azi.md/news?ID=33324 CIS Observers Outraged by Deportation of Colleagues]</ref>։
* ԱՊՀ դիտորդները դիտորդական առաքելություն իրականացրեցին 2005 թվականի Տաջիկստանի խորհրդարանական ընտրություններում և վերջում հայտարարեցին, որ ընտրությունները օրինական, ազատ և թափանցիկ են։ Նույն ընտրությունները ԵԱՀԿ-ի կողմից ճանաչվեցին ժողովրդավարական ընտրությունների միջազգային չափանիշներին չհամապատասխանող։
* ԱՊՀ դիտորդների կողմից Ղրղզստանի 2005 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները «լավ կազմակերպված, ազատ և արդար» հռչակելուց հետո լայնամասշտաբ և բռնություններով ուղեկցվող ցույցեր սկսվեցին ամբողջ երկրում, որոնք ընդդիմության կողմից կեղծված անվանվող ընտրությունների դեմ էին։ Դրան հակառակ՝ ԵԱՀԿ-ն ընտրությունները մի շարք ոլորտներում միջազգային չափանիշներին չհամապատասխանող ճանաչեց<ref>{{cite web|last=Kupchinsky |first=Roman |url=http://www.rferl.org/featuresarticle/2005/04/e791916d-4690-4835-9f2d-d230541270e6.html |title=CIS: Monitoring The Election Monitors |publisher=Rferl.org |date= |accessdate=23 July 2013}}</ref>։
* Միջխորհրդարանական վեհաժողովի միջազգային դիտորդները պնդում էին, որ Ուկրաինայի 2010 թվականի տեղական ընտրությունները լավ էին կազմակերպված<ref name=Razumkov>[http://razumkov.org.ua/eng/expert.php?news_id=2417 EU will not condemn the local elections in Ukraine], [[Razumkov Centre]] (3 November 2010)</ref>։ Մինչդեռ Եվրոպայի խորհուրդը ընտրություններից առաջ ընդունված նոր ընտրական օրենքի հետ կապված մի շարք խնդիրներ բացահայտեց, և Օբամայի վարչակարգը քննադատեց ընտրությունների անցկացումը, ասելով, որ նրանք «չեն համապատասխանում թափանցիկության և արդարության չափանիշներին»<ref>[http://www.rferl.org/content/Interview_Top_US_Diplomat_Discusses_Regional_Developments_Abuses_Stalemates_And_Cooperation/2211838.html Interview: Top U.S. Diplomat Discusses Regional Developments, Abuses, Stalemates, And Cooperation], [[Radio Free Europe/Radio Liberty]] (5 November 2010)</ref><ref>[https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703506904575592431134922388 Ukraine's Ballot Flawed, U.S. Says], [[The Wall Street Journal]] (4 November 2010)</ref>։
 
===Ռուսերենի կարգավիճակ===
Ռուսաստանը պնդում էր, որ [[Ռուսերեն|ռուսերենըռուսերեն]]ը պաշտոնական կարգավիճակ ստանա ԱՊՀ անդամ երկրներում։ Մինչ օրս ռուսերենը միայն ԱՊՀ 4 պետության պաշտոնական լեզու է՝ Ռուսաստան, Բելառուս, Ղազախստան և Ղրղզստան։ Ռուսերենը պաշտոնական լեզու է համարվում նաև [[Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետություն|Մերձդնեստրում]] և Գագաուզիայի ինքնավար մարզում (Մոլդովա)։ [[Վիկտոր Յանուկովիչ|Վիկտոր Յանուկովիչը]]՝ը՝ 2004 թվականին Ուկրաինայի նախագահական ընտրություններում Մոսկվայի աջակցությունն ունեցող թեկնածուն, հայտարարեց ռուսերենը Ուկրաինայի երկրորդ պաշտոնական լեզու հռչակելու իր մտադրության մասին։Սակայն, արևմուտքի աջակցությունն ունեցող թեկնածու [[Վիկտոր Յուշչենկո|Վիկտոր Յուշչենկոն]]ն, ով հաղթեց, այդպես չվարվեց։ 2010 թվականի արտահերթ ընտրություններում նախագահ Յանուկովիչը հաստատեց (2010 թվականի մարտի 9-ին), որ «Ուկրաինան շարունակելու է [[Ուկրաիներեն|ուկրաիներենըուկրաիներեն]]ը պահպանել որպես միակ պետական լեզու»<ref>[http://www.kyivpost.com/news/nation/detail/61283/ Yanukovych: Ukraine will not have second state language], [[Kyiv Post]] (9 March 2010)</ref>։
 
===Սպորտային իրադարձություններ===
1991 թվականին Խորհրդային միության փլուզման ժամանակ նրա սպորտային թիմերը հրավիրվեցին կամ որակավորվեցին 1992 թվականի մի շարք սպորտային իրադարձությունների։ Դրանցից մի քանիսում ԱՊՀ միասնական թիմը փոխարինեց ԽՍՀՄ թիմին։ Այդ միասնական թիմը մասնակցեց 1992 թվականի [[Ձմեռային օլիմպիական խաղեր|ձմեռային օլիմպիադային]] և 1992 թվականի [[Ամառային օլիմպիական խաղեր|ամառային օլիմպիադաներին]], ԱՊՀ ֆուտբոլային թիմը մասնակցեց 1992 թվականի [[ՈՒԵՖԱ|ՈւԵՖԱ]]-ի Եվրոպայի գավաթին։ ԱՊՀ բենդիի թիմը ընկերական խաղեր խաղաց 1992 թվականի հունվարին և վերջին անգամ ներկայացավ 1992 թվականի Ռուսական կառավարական գավաթին, որտեղ խաղաց նոր Ռուսաստանի ազգային բենդիի թիմի հետ։ Խորհրդային միության բենդիի 1991-1992 առաջնությունը վերափոխվեց ԱՊՀ առաջնության։
 
Դրանից հետո ԱՊՀ անդամները առանձին սկսեցին մասնակցել միջազգային սպորտային խաղերին։
 
2017 թվականին ազգային սպորտի և խաղերի փառատոնը ({{Lang-ru|Фестиваль национальных видов спорта и игр государств — участников Содружества Независимых Государств}}) անցկացվեց Ուլյանովսկում։ Հիմնական սպորտաձևերն են [[Սամբո|սամբոնսամբո]]ն, պարանի ձգումը, մաս ռեստլինգը, քաղաքները (городки), լապտան, բենդին, մարզաքարային սպորտը, [[շախմատ|շախմատը]]ը և [[Նետաձգություն (մարզաձև)|նետաձգությունը]]։ Որոշակի ցուցադրական սպորտաձևեր նույնպես ընդգրկվել են ծրագրում<ref>[http://sportuln.ru/komandy-i-vidy-sporta]</ref>։
 
== Տես նաև ==
Տող 258.
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից|2018 թվականի [[Կաղապար:Օրվա հոդված/Ապրիլի 15, 2018 թ.|ապրիլի 15]]}}
 
[[Կատեգորիա:ԱՊՀ| ]]
[[Կատեգորիա:Եվրասիա]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Անկախ_Պետությունների_Համագործակցություն» էջից