|
| կանխատեսում = 5 տարվա ապրելիությունը՝ 66%
|}}
'''Քաղցկեղ''', հիվանդությունների խումբ, որի հիմքում [[Բջիջ|բջջի]] չկանոնակարգված բազմացումն է և դեպի այլ օրգաններ տարածվելու պոտենցիալ ունակությունը<ref name=WHO2018/><ref name=NCI2014>{{cite web |title=Defining Cancer |url=https://www.cancer.gov/about-cancer/understanding/what-is-cancer |website=National Cancer Institute |accessdate=28 March 2018 |dead-url=no |date=17 September 2007 }}</ref>։ Ի հակադրություն քաղցկեղի,քաղցկեղի՝ [[Բարորակ ուռուցքներ|բարորակ ուռուցքների]] մեծամասնությունը չի տարածվում օրգանիզմի այլ մասեր<ref name=NCI2014/> (բացառ.՝ արգանդի բարորակ լեյոմիոմա<ref>{{Cite journal|last=Barnaś|first=Edyta|last2=Książek|first2=Mariusz|last3=Raś|first3=Renata|last4=Skręt|first4=Andrzej|last5=Skręt- Magierło|first5=Joanna|last6=Dmoch- Gajzlerska|first6=Ewa|date=2017-04-20|title=Benign metastasizing leiomyoma: A review of current literature in respect to the time and type of previous gynecological surgery|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5398563/|journal=PLoS ONE|volume=12|issue=4|doi=10.1371/journal.pone.0175875|issn=1932-6203|pmc=PMCPMC5398563|pmid=28426767}}</ref>)։ Հնարավոր ախտանիշներն են՝ [[արյունահոսություն]], ձգձգվող [[հազ]], առանց ակնհայտ պատճառի քաշի կորուստ և այլն<ref name=NHS2012>{{cite web |title=Cancer – Signs and symptoms |url=http://www.nhs.uk/Conditions/Cancer/Pages/Symptoms.aspx |website=NHS Choices |accessdate=10 June 2014 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20140608104550/http://www.nhs.uk/Conditions/cancer/Pages/symptoms.aspx |archive-date=8 June 2014 |df=dmy-all}}</ref>։ Այս ախտանիշները կարող են ի հայտ գալ ինչպես քաղցկեղի, այնպես էլ այլ հիվանդությունների դեպքում<ref name=NHS2012/>։ Մարդկանց շրջանում հանդիպում է քաղցկեղի ավելի քան 100 տեսակ<ref name=NCI2014/>։
[[Ծխախոտ|Ծխախոտի]] օգտագործումը քաղցկեղից մահացության 22 %-ի պատճառն է<ref name=WHO2018>{{cite web |title=Cancer Fact sheet N°297 |url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs297/en/ |website=World Health Organization |accessdate=21 March 2018 |date=February 2018 |dead-url=no | df=dmy-all}}</ref>։ Եվս 10 % մահացության պատճառն է [[Ճարպակալում|ճարպակալումը]], ոչ ռացիոնալ սննդակարգը, ցածր ֆիզիկական ակտիվությունը, [[Սպիրտ|ալկոհոլի]] չարաշահումը<ref name="WHO2018" /><ref>{{cite web |title=Obesity and Cancer Risk |url=http://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/obesity/obesity-fact-sheet#q3 |website=National Cancer Institute |accessdate=4 July 2015 |date=January 3, 2012 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20150704154440/http://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/obesity/obesity-fact-sheet#q3 |archive-date=4 July 2015 |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Jayasekara H, MacInnis RJ, Room R, English DR | title = Long-Term Alcohol Consumption and Breast, Upper Aero-Digestive Tract and Colorectal Cancer Risk: A Systematic Review and Meta-Analysis | journal = Alcohol and Alcoholism | volume = 51 | issue = 3 | pages = 315–30 | date = May 2016 | pmid = 26400678 | doi = 10.1093/alcalc/agv110 }}</ref>։ Այլ գործոններից ենեն՝ ինֆեկցիաները, իոնիզացնող ճառագայթումը և միջավայրի աղտոտվածությունը<ref name="Enviro2008">{{cite journal |vauthors=Anand P, Kunnumakkara AB, Kunnumakara AB, Sundaram C, Harikumar KB, Tharakan ST, Lai OS, Sung B, Aggarwal BB |title=Cancer is a preventable disease that requires major lifestyle changes |journal=Pharmaceutical Research |volume=25 |issue=9 |pages=2097–116 |date=September 2008 |pmid=18626751 |pmc=2515569 |doi=10.1007/s11095-008-9661-9}}</ref>։ Արդի աշխարհում քաղցկեղի 15 %-ի պատճառը այնպիսի կենսաբանական ախտածիններն են, ինչպիսիք ենեն՝ [[Հելիկոբակտեր պիլորի վարակ|հելիկոբակտեր պիլորին]] ''(Helicobacter pylori''), [[հեպատիտ B]]-ն, [[Հեպատիտ C|հեպատիտ-C]]-ն, [[Մարդու պապիլոմա վիրուս|մարդու պապիլոմա վիրուսը]] (''Human papillomavirus infection''), [[Էպշտեյն-Բարր վիրուս|Էպշտեյն-Բարր վիրուսը]] (''Epstein-Barr virus''), [[ՄԻԱՎ|մարդու իմունային անբավարարության վիրուսը]] (ՄԻԱՎ, ''HIV'')<ref name=WHO2018/>։ Այս գործոններն իրենց ազդեցությունը թողնում ենեն՝ փոփոխելով բջջի [[Գեն|գեները]]<ref name=WCR2014Bio>{{cite book |title=World Cancer Report 2014 |date=2014 |publisher=World Health Organization |isbn=978-9283204299 |url=http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |pages=Chapter 1.1 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712114430/http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |archive-date=12 July 2017 |df=dmy-all}}</ref>։ Գենետիկ փոփոխությունները տեղի են ունենում նախքան քաղցկեղի զարգանալը<ref name=WCR2014Bio />։ Մոտ 5-10 % դեպքերում գենետիկ փոփոխույթունները ժառանգված են լինում ծնողներից<ref name=ACS-heredity>{{cite web |publisher=[[American Cancer Society]] |title=Heredity and Cancer |accessdate=July 22, 2013 |url=http://www.cancer.org/cancer/cancercauses/geneticsandcancer/heredity-and-cancer |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20130802043732/http://www.cancer.org/cancer/cancercauses/geneticsandcancer/heredity-and-cancer |archive-date=2 August 2013 |df=dmy-all}}</ref>։ Քաղցկեղը կարող է հայտնաբերվել նշաններով, ախտանիշներով և հետազոտություններով։ Ախտորոշմանը նպաստում են նաև բժշկական տեսանակարահանող միջոցները և [[Բիոպսիա|բիոպսիան]]<ref>{{cite web |title=How is cancer diagnosed? |url=http://www.cancer.org/treatment/understandingyourdiagnosis/examsandtestdescriptions/testingbiopsyandcytologyspecimensforcancer/testing-biopsy-and-cytology-specimens-for-cancer-how-is-cancer-diagnosed |website=American Cancer Society |date=29 January 2013 |accessdate=10 June 2014 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714120018/http://www.cancer.org/treatment/understandingyourdiagnosis/examsandtestdescriptions/testingbiopsyandcytologyspecimensforcancer/testing-biopsy-and-cytology-specimens-for-cancer-how-is-cancer-diagnosed |archive-date=14 July 2014 |df=dmy-all}}</ref>։
Քաղցկեղով կարող են տառապել անգամ չծխող, նորմալ քաշ ունեցող, ալկոհոլը չչարաշահող, մրգեր ու բանաջարեղեն օգտագործող, քաղցկեղածին ինֆեկցաների դեմ պատվաստված մարդիկ<ref name=Kushi2012>{{cite journal |vauthors=Kushi LH, Doyle C, McCullough M, Rock CL, Demark-Wahnefried W, Bandera EV, Gapstur S, Patel AV, Andrews K, Gansler T |title=American Cancer Society Guidelines on nutrition and physical activity for cancer prevention: reducing the risk of cancer with healthy food choices and physical activity |journal= CA Cancer J Clin |volume=62 |issue=1 |pages=30–67 |year=2012 |pmid=22237782 |doi=10.3322/caac.20140}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Parkin DM, Boyd L, Walker LC |title=16. The fraction of cancer attributable to lifestyle and environmental factors in the UK in 2010 |journal=British Journal of Cancer |volume=105 Suppl 2 |pages=S77–81 |date=December 2011 |pmid=22158327 |pmc=3252065 |doi=10.1038/bjc.2011.489}}</ref>։ [[Սկրինինգ|Սկրինինգի]] օգնությամբ քաղցկեղի ախտորոշումը կիրառելի է [[Արգանդի վզիկի քաղցկեղ|արգանդի վզիկի]] և ուղիղ աղու քաղցկեղի դեպքում<ref name=WCR2014Scr>{{cite book |title=World Cancer Report 2014 |date=2014 |publisher=World Health Organization |isbn=978-9283204299 |url=http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |pages=Chapter 4.7 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712114430/http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |archive-date=12 July 2017 |df=dmy-all}}</ref>։ Սկրինինգ թեստերի նպատակահարմարությունը [[Կրծքագեղձի քաղցկեղ|կրծքագեղձի քաղցկեղի]] դեպքում հաստատված չէ<ref name=WCR2014Scr/><ref name=Got2013>{{cite journal |vauthors=Gøtzsche PC, Jørgensen KJ |title=Screening for breast cancer with mammography |journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews |volume=6 |issue=6 |pages=CD001877 |date=June 2013 |pmid=23737396 |doi=10.1002/14651858.CD001877.pub5}}</ref>։ Քաղցկեղը հաճախ բուժվում է [[Ճառագայթային թերապիա|ճառագայթային թերապիայի,]], վիրաբուժական միջամտության, [[Քիմիոթերապիա|քիմիոթերապիայի]] և թիրախային թերապիայի համակցության միջոցով<ref name=WHO2018/><ref name=TCT2018>{{cite web |url=https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types/targeted-therapies/targeted-therapies-fact-sheet |title=Targeted Cancer Therapies |author=National Cancer Institute |date=26 February 2018 |website=www.cancer.gov |accessdate=28 March 2018 }}</ref>։ Ցավի և այլ ախտանիշների թեթևացումը հիվանդի խնամքի կարևոր բաղադրիչն են։ [[Պալիատիվ օգնություն|Պալիատիվ խնամքը]] կարևոր է հիվանդության ծանր ընթացքի դեպքում<ref name=WHO2018/>։ [[Ապրելիություն|Ապրելիությունը]] կախված է քաղցկեղի տեսակից և բուժման սկզբում հիվանդության փուլից<ref name=WCR2014Bio/>։ Քաղցկեղ ունեցող 15 տարեկանից ցածր երեխաների 5 տարվա ապրելիության ցուցանիշը գերազանցում է 80 %-ը<ref name=WCR2014Peads>{{cite book |title=World Cancer Report 2014 |date=2014 |publisher=World Health Organization |isbn=978-9283204299 |url=http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |pages=Chapter 1.3 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712114430/http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |archive-date=12 July 2017 |df=dmy-all}}</ref>։ ԱՄՆ-ում քաղցկեղ ունեցողների 5 տարվա ապրելիության ցուցանիշը 66 % է<ref name=Seer2014>{{cite web |title=SEER Stat Fact Sheets: All Cancer Sites |url=http://seer.cancer.gov/statfacts/html/all.html |website=National Cancer Institute |accessdate=18 June 2014 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20100926191037/http://seer.cancer.gov/statfacts/html/all.html |archive-date=26 September 2010 |df=dmy-all}}</ref>։
2015 թվականին քաղցկեղով էր տառապում 90,5 միլիոն մարդ։ Տարեկան գրանցվում է 14,1 միլիոն նոր դեպք (այս թիվը մաշկային քաղցկեղներից ներառում է միայն մելանոման )<ref name=WCR2014Bio/>։ Քաղցկեղի պատճառով տարեկան մահանում է 8,8 միլիոն մարդ (ընդհանուր մահացության 15,7 %-ը)։ Տղամարդկանց մոտ քաղցկեղի ամենահաճախ հանդիպող տեսակներն են [[Թոքի քաղցկեղ|թոքի քաղցկեղը]], [[Շագանակագեղձի քաղցկեղ|շագանակագեղձի քաղցկեղը]], հաստ աղու և [[Ուղիղ աղու քաղցկեղ|ուղիղ աղու քաղցկեղը]], [[Ստամոքսի քաղցկեղ|ստամոքսի քաղցկեղը]]<ref name=WCR2014>{{cite book |title=World Cancer Report 2014 |date=2014 |publisher=World Health Organization |isbn=978-9283204299 |pages=Chapter 1.1}}</ref>։ Կանանց մոտ ամենահաճախ հանդիպող տեսակներն են կրծքագեղձի քաղցկեղը, հաստ աղու և ուղիղ աղու քաղցկեղը, թոքի քաղցկեղը և [[Արգանդի վզիկի քաղցկեղ|արգանդի վզիկի քաղցկեղը]]<ref name=WCR2014Bio />։ Եթե մաշկային քաղցկեղի բոլոր տեսակները ներառվեին քաղցկեղի նոր դեպքերի տարեկան ցուցանիշում, ապա դեպքերը կաճեին 40 տոկոսով%-ով<ref>{{cite journal |vauthors=Dubas LE, Ingraffea A |title=Nonmelanoma skin cancer |journal=Facial Plastic Surgery Clinics of North America |volume=21 |issue=1 |pages=43–53 |date=February 2013 |pmid=23369588 |doi=10.1016/j.fsc.2012.10.003}}</ref><ref name=Cak2012>{{cite journal |vauthors=Cakir BÖ, Adamson P, Cingi C |title=Epidemiology and economic burden of nonmelanoma skin cancer |journal=Facial Plastic Surgery Clinics of North America |volume=20 |issue=4 |pages=419–22 |date=November 2012 |pmid=23084294 |doi=10.1016/j.fsc.2012.07.004}}</ref>։ Երեխաների մոտ սուր լիմֆոբլաստային լեյկեմիան և գլխուղեղի ուռուցքներն ամենահաճախն են հանդիպում (բացառությամբ Աֆրիկայի, որտեղ ոչ-Հոջկինի լիմֆոման հանդիպում է ավելի հաճախ)<ref name=WCR2014Peads/>։ 2012 թվականին 15 տարեկանից ցածր 165․000 երեխայի մոտ ախտորոշվել է քաղցկեղ<ref name=WCR2014/>։ Քաղցկեղի ռիսկն աճում է տարիքի հետ, և քաղցկեղի շատ տեսակներ ավելի հաճախ հանդիպում են զարգացած երկրներում<ref name=WCR2014Bio/>։ Հաճախականությունն ավելանում է մարդկանց կյանքի տևողության ավելացման և զարգացած երկրներում ապրելակերպի փոփոխության հետ<ref name=Epi11>{{cite journal |vauthors=Jemal A, Bray F, Center MM, Ferlay J, Ward E, Forman D |title=Global cancer statistics |journal=Ca |volume=61 |issue=2 |pages=69–90 |date=February 2011 |pmid=21296855 |doi=10.3322/caac.20107}}</ref>։ Քացկեղի հետ կապված ֆինանսական ծախսերը 2010 թվականին աճել են մինչև 1,16 տրիլիոն դոլար<ref name=WCR2014Eco>{{cite book |title=World Cancer Report 2014 |date=2014 |publisher=World Health Organization |isbn=978-9283204299 |url=http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |pages=Chapter 6.7 |dead-url=no |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712114430/http://www.searo.who.int/publications/bookstore/documents/9283204298/en/ |archive-date=12 July 2017 |df=dmy-all}}</ref>։
=== Սահմանումներ ===
|
