|
'''Մարդու իրավունքներ,''' բոլոր մարդիկ ունեն հավասար իրավունքներ և այդ իրավունքները անօտարելի են անկախ իրավունքի տեսակից, բնակության վայրից , էթնիկ կամ սոցիալական ծագումից , ազգային պատկանելությունից կամ կրոնից։
'''Մարդու իրավունքներ''', մարդկանց վարքագիծը բնութագրող [[բարոյականություն|բարոյական]] սկզբունքներ ու [[սոցիալական նորմա|նորմեր]]<ref name="twsStanfordEncyclopedia2">James Nickel, with assistance from Thomas Pogge, M.B.E. Smith, and Leif Wenar, December 13, 2013, Stanford Encyclopedia of Philosophy, [http://plato.stanford.edu/entries/rights-human/ Human Rights], Retrieved August 14, 2014</ref>, որոնք կանոնավոր կերպով պաշտպանված են [[ազգային]] և [[միջազգային]] [[իրավական ակտ]]երով<ref name=":0">{{Harvard citation no brackets|Nickel|2010}}</ref>։ Դրանք սովորաբար ընկալվում են որպես [[անօտարելի իրավունքներ|անօտարելի]] հիմնարար [[իրավունք]]ներ, որոնք տրված են մարդուն ի ծնե, քանի որ մարդը բանական էակ է<ref name=":1">{{Harvard citation no brackets|Sepúlveda et al.|2004|p=3}}{{cite web|url=http://www.hrea.org/erc/Library/display_doc.php?url=http%3A%2F%2Fwww.hrc.upeace.org%2Ffiles%2Fhuman%2520rights%2520reference%2520handbook.pdf&external=N|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120328001040/http://www.hrea.org/erc/Library/display_doc.php?url=http%3A%2F%2Fwww.hrc.upeace.org%2Ffiles%2Fhuman%2520rights%2520reference%2520handbook.pdf&external=N|archivedate=March 28, 2012|accessdate=2011-11-08|deadurl=yes|df=mdy-all}}</ref>։ Մարդու իրավունքները տրված են բոլոր մարդկանց՝ անկախ ազգային պատկանելությունից, բնակության վայրից, լեզվից, կրոնից, ազգային ծագումից և այլ կարգավիճակից<ref name="twsUnitedNations">The United Nations, Office of the High Commissioner of Human Rights, [http://www.ohchr.org/en/issues/pages/whatarehumanrights.aspx What are human rights?], Retrieved August 14, 2014</ref>։ Դրանք գործում են միշտ և ամենուր, քանի որ համընդհանուր<ref name="twsStanfordEncyclopedia2"/> են և հավասարազոր<ref name="twsUnitedNations" /> բոլոր մարդկանց համար։ Սրանք հիմնված են փոխադարձ կարեկցանքի և օրենքի իշխանության վրա<ref name="twsGaryJBass2">Gary J. Bass (book reviewer), Samuel Moyn (author of book being reviewed), October 20, 2010, The New Republic, [https://newrepublic.com/article/books-and-arts/magazine/78542/the-old-new-thing-human-rights The Old New Thing], Retrieved August 14, 2014</ref> ու պարտավորեցնում են մարդկանց հարգել մեկը մյուսի իրավունքները։ Դրանք չեն կարող օտարվել, բացառությամբ հատուկ նախատեսված հանգամանքների<ref name="twsUnitedNations" />։ Որպես օրինակ՝ մարդու իրավունքները կարող են ներառել ազատություն՝ [[ապօրինի ձերբակալությունից]], [[խոշտանգում]]ներից և [[մահապատիժ|մահապատժից]]<ref name="twsWebster">Merriam-Webster dictionary, [http://www.merriam-webster.com/dictionary/human%20rights Retrieved August 14, 2014, "rights (as freedom from unlawful imprisonment, torture, and execution) regarded as belonging fundamentally to all persons]"</ref>։
Ըստ ՀՀ Սահմանադրության հոդված 3-ը<ref>{{Cite web|url=https://www.arlis.am/documentview.aspx?docID=102510|title=DocumentView|website=www.arlis.am|accessdate=2019-01-26}}</ref> սահմանում է․
Մարդու իրավունքների դոկտրինը իր ազդեցությունն է ունեցել [[միջազգային իրավունք]]ի, համաշխարհային և տարածաշրջանային կառույցների վրա<ref name="twsUnitedNations" />։ [[Պետություն]]ների և [[ոչ կառավարական կազմակերպություն]]ների գործունեության արդյունքում ձևավորվում է [[համաշխարհային քաղաքականություն]]ը։ Մարդու իրավունքները<ref name=":2">{{Harvard citation no brackets|Beitz|2009|p=1}}</ref> ենթադրում են, որ եթե համաշխարհային խաղաղաստեղծ հանրությունը ունի մեկ ընդհանուր բարոյական լեզու, ապա դա հենց մարդու իրավունքներն են։ Մարդու իրավունքների բովանդակության, ծագման, արդարացիության մասին պնդումները առ այսօր [[թերահավատության]] բանավեճերի առարկա են դառնում։ «Իրավունք» տերմինի նշանակությունը հակասական է և այն ևս շարունակական բանավեճերի առարկա է<ref name=":3">{{Harvard citation no brackets|Shaw|2008|p=265}}</ref>։ Սակայն, համաձայնություն կա այն մասին, որ մարդու իրավունքները մի լայն հասկացություն է, որն ներառում է իրավունքներ, ինչպիսիք են՝ [[արդարադատություն|արդար դատավարության]] իրավունքը, [[ստրկություն|ստրկության]] չենթարկվելու իրավունքը, [[ցեղասպանություն|ցեղասպանության]] բացառումը, ազատ խոսքի իրավունքը<ref name="twsMacmillan">Macmillan Dictionary, [http://www.macmillandictionary.com/us/dictionary/american/human-rights human rights - definition], Retrieved August 14, 2014, "the rights that everyone should have in a society, including the right to express opinions about the government or to have protection from harm"</ref> կամ [[կրթության իրավունք|կրթության]] իրավունքը։ Եվ հակասություններ կան այն մասին, թե այս իրավունքներից, որոնք պետք է ներառվեն մարդու իրավունքների ընդհանուր շրջանակներում։ Որոշ մտածողներ առաջարկում են, որ մարդու իրավունքները<ref name="twsStanfordEncyclopedia2"/> պետք է լինեն այն նվազագույն պահանջները, որոնք պետք է կանխեն չարաշահումները, մինչ մյուսները դիտարկում են դրանք որպես ավելի բարձր չափորոշիչներ<ref name="twsStanfordEncyclopedia2"/>։ ▼
# Հայաստանի Հանրապետությունում մարդը բարձրագույն արժեք է: Մարդու անօտարելի արժանապատվությունն իր իրավունքների և ազատությունների անքակտելի հիմքն է:
[[Մարդու իրավունքների շարժում|Մարդու իրավունքների շարժման]] հիմնական գաղափարները զարգացել են [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից և [[Հոլոքոսթ]]ից<ref name="twsGaryJBass2"/> հետո։ Իրենց զարգացման գագաթնակետին են հասել 1948 թվականին Փարիզում, երբ [[ՄԱԿ-ի Գերագույն Խորհուրդ]]ը ընդունեց [[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]]ը։ Հին ժամանակներում մարդիկ չունեին մարդու իրավունքների<ref name="Freeman152">{{Harvard citation no brackets|Freeman|2002|pp=15–17}}</ref> վերաբերյալ այսօրվա ժամանակակից ընկալումները: Մարդու իրավունքների գաղափարական առաջատարը [[բնական իրավունք]]ին էր, որն ի հայտ է եկել որպես միջնադարյան բնական օրենքի ավանդույթ և գերակա է դարձել Եվրոպական [[Լուսավորության դարաշրջան]]ում այնպիսի փոլիսոփաների շնորհիվ, ինչպիսիք են՝ [[Ջոն Լոք]]ը, [[Ֆրանսիս Հաչիսոն]]ը, [[Ժան ժակ Բորլամեկի]]ն, որոնք իրենց ուրույն տեղն են գտել [[Ամերիկյան հեղափոխություն|Ամերիկյան]] և [[Ֆրանսիական հեղափոխություն]]ների<ref name="twsGaryJBass2"/> ընթացքում։ Մինչև XX դարի<ref name=":4">{{Harvard citation no brackets|Moyn|2010|p=8}}</ref> վերջը մարդու իրավունքների վերաբերյալ ժամանակակից պնդումները զարգանում էին որպես հակազդեցություն ընդդեմ ստրկության, խոշտանգումների, ցեղասպանության և պատերազմների<ref name="twsGaryJBass2"/>, որպես մարդու խոցելիության պաշտպան և [[արդար հասարակության]]<ref name="twsBritannica">Burns H. Weston, March 20, 2014, Encyclopædia Britannica, [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/275840/human-rights human rights], Retrieved August 14, 2014</ref> երաշխիք։ ▼# Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների հարգումն ու պաշտպանությունը հանրային իշխանության պարտականություններն են:
# Հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք:
<<Մարդու իրավունքներ>> արտահայտությունը հանրահայտ արտահայտություն է,քանի որ մեր օրերում չկան այնպիսի անձինք ովքեր գոնե մեկ անգամ լսած չլինեն այս արտահայտությունը։ Մարդու իրավունքների սահմանման վերաբերյալ կան բազմաթիվ բացատրություններ տարբեր մասնագետների կողմից։ Դրանցից ոմանք էլ հաճախ այնքան տարբեր են լինում , որ հակասությունների տեղիք են տալիս։ Սակայն ավե;ի հաճախ օգտագործվում են մարդու իրավունքների վերաբերյալ հետևյալ սահմանումերը․<ref>{{Cite web|url=https://www.osce.org/hy/yerevan/100924?download=true|title=ՄԱրդու իրավունքների սահմանման տեսակները|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>
{{quote|Քանզի մարդկության ընտանիքի բոլոր անդամներին հատուկ արժանապատվության եւ հավասար ու անօտարելի իրավունքների ճանաչումն աշխարհի ազատության, արդարության եւ խաղաղության հիմքն է։|«[[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]]», առաջին նախադասություն}} ▼
# Մարդու իրավունքները կոչված են ապահովելու յուրաքանչյուր անձի` հասարակության մնացած անդամների և պետական մարմինների կողմից իր մարդկային արժանապատվությանն ու պատվին համապատասխան վերաբերմունքի արժանանալու իրավունքը:
{{quote|Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար՝ իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով։|«[[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]]», հոդված 1<ref name=UDHR>{{Harvard citation no brackets |UDHR |1948 }}</ref>}}
# Մարդու իրավունքները ամեն տեսակ անարդարությունների դեմ պայքարելու բարոյապես արդարացված միջոց են:
# Մարդու իրավունքները ստիպում են, որ դատարաններն ու ոստիկանությունը պաշտպանեն հանցագործներին և ահաբեկիչներին` ի հաշիվ ժողովրդի մեծամասնության միջոցների և անվտանգության:
Մարդու իրավունքները մարդկանց վարքագիծը բնութագրող բարոյական սկզբունքներն ու նորմերն են , որոնք պաշտպանված են ներպետական և միջազգային իրավական ակտերով։ Սահմանման բովանդակությունից պարզ է դառնում որ, մարդու իրավունքները հիմնարար և անօտարելի իրավունքներ են , որոնք մարդը ձեռք է բերում մարդուն ի ծնե, քանի որ մարդը բանական էակ է։ Մարդու իրավունքները տրված են բոլոր մարդկանց՝ անկախ ազգային պատկանելությունից, բնակության վայրից, լեզվից, կրոնից, ազգային ծագումից և այլ կարգավիճակից։ Դրանք գործում են միշտ և ամենուր, քանի որ դրանք համընդհանուր են և հավասարազոր բոլոր մարդկանց համար։ Սրանք հիմնված են փոխադարձ հարգանքի և օրենքի ուժի վրա ու պարտավորեցնում են մարդկանց հարգել մեկը մյուսի իրավունքները։ Դրանք չեն կարող օտարվել, բացառությամբ հատուկ նախատեսված դեպքերի։ Մարդու իրավունքների օրինակ կարող է լինել ազատություն։ Ոչ ոք չի կարող ապօրինի ձերբակալվել, ենթարկվել խոշտանգման անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի ինչպես նաև ոչ ոք չի կարող ենթարկվել մահապատժի։
▲Մարդու իրավունքների դոկտրինը իր ազդեցությունն է ունեցել [[միջազգային իրավունք]]իիրավունքի , համաշխարհային և տարածաշրջանային կառույցների վրա<refվրա։ name="twsUnitedNations" />։ [[Պետություն]]ներիՊետությունների և [[ոչ կառավարականպետական կազմակերպություն]]ներիկազմակերպությունների գործունեության արդյունքում ձևավորվում է [[համաշխարհային քաղաքականություն]]ը։քաղաքականությունը։ Մարդու իրավունքները <ref name=":2">{{Harvard citation no brackets|Beitz|2009|p=1}}</ref>իրենից ենթադրում են, որէ՝ եթե համաշխարհային խաղաղաստեղծ հանրությունը ունի մեկ ընդհանուր բարոյական լեզու, ապա դա հենց մարդու իրավունքներն են։ Մարդու իրավունքների բովանդակության, ծագման, արդարացիության մասին պնդումները առ այսօր [[թերահավատության ]] բանավեճերիբանավեճի առարկա են դառնում։ «Իրավունք» տերմինի նշանակությունընշանակությության հակասականվերաբերյալ էկան շատ հակասություններ և այն ևս շարունակականշատ հաճախ բանավեճերի առարկա է <ref name=":3">{{Harvard citation no brackets|Shaw|2008|p=265}}</ref>։ դառնում։ Սակայն, համաձայնություն կա այն մասին, որ մարդու իրավունքները մի լայն հասկացություն է, որն իր մեջ ներառում է տարատեսակ իրավունքներ, ինչպիսիք են՝ [[արդարադատություն|արդար դատավարության ]] իրավունքը, [[ստրկություն|ստրկության ]] չենթարկվելու իրավունքը, [[ցեղասպանություն|ցեղասպանության ]] բացառումը, ազատ խոսքի իրավունքը <ref name="twsMacmillan">Macmillan Dictionary, [http://www.macmillandictionary.com/us/dictionary/american/human-rights human rights - definition], Retrieved August 14, 2014, "the rights that everyone should have in a society, including the right to express opinions about the government or to have protection from harm"</ref> կամ [[կրթության իրավունք|կրթության]] իրավունքը։ ԵվԻնչպես հակասություններնաև կան հակասություններ այն մասին, թե այս իրավունքներից, որոնք պետք է ներառվեն մարդու իրավունքների ընդհանուր շրջանակներում։շրջանակում։ Որոշ մտածողներմասնագետների առաջարկումկարծիքով են, որ մարդու իրավունքները <ref name="twsStanfordEncyclopedia2"/> պետք է լինեն այն նվազագույն պահանջները, որոնք պետք է կանխեն իրավունքների չարաշահումները, իսկ մինչմյուս մյուսներըմասը դիտարկումմասնագետների ենլարծում է , որ դրանք որպես ավելի բարձր չափորոշիչներ <ref name="twsStanfordEncyclopedia2"/>։են։
▲[[Մարդու իրավունքների շարժում|Մարդու իրավունքների շարժման ]] հիմնական գաղափարները զարգացել են [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]իցպատերազմից և [[Հոլոքոսթ]]իցՀոլոքոսթից<ref >{{Cite namejournal|date= "twsGaryJBass2"2017-07-02|title=Հոլոքոսթ|url=https:/ /hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%84%D5%B8%D5%BD%D5%A9&oldid=5257305|language=hy}}</ref> հետո։ Իրենց զարգացման գագաթնակետին են հասել 1948 թվականին Փարիզում, երբ [[ՄԱԿ-ի Գերագույն Խորհուրդ]]ըԽորհուրդը ընդունեց [[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]]ը։հռչակագիրը։ Հին ժամանակներում մարդիկ չունեին մարդու իրավունքների <ref name="Freeman152">{{Harvard citation no brackets|Freeman|2002|pp=15–17}}</ref> վերաբերյալ այսօրվա ժամանակակից ընկալումները: Մարդու իրավունքների գաղափարական առաջատարը [[բնական իրավունք]]ինիրավունքն էր, որն ի հայտ է եկել որպես միջնադարյան բնական օրենքի ավանդույթ և գերակա է դարձել Եվրոպական [[Լուսավորության դարաշրջանում<ref>{{Cite journal|date=2018-10-22|title=Լուսավորության դարաշրջան ]]ում|url=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&oldid=5993489|language=hy}}</ref> այնպիսի փոլիսոփաների շնորհիվ, ինչպիսիք են՝ [[Ջոն Լոք]]ըԼոքը, [[Ֆրանսիս Հաչիսոն]]ըՀաչիսոնը, [[Ժան ժակ Բորլամեկի]]նԲորլամեկին, որոնք իրենց ուրույն տեղն են գտել [[Ամերիկյան հեղափոխություն|Ամերիկյան]] և [[Ֆրանսիական հեղափոխություն]]ներիհեղափոխությունների<ref name="twsGaryJBass2"/> ընթացքում։ Մինչև XX դարի<ref name=":4">{{ HarvardCite citation no bracketsjournal| Moyndate=2018-01-24| 2010title=Ֆրանսիական հեղափոխություն| purl= 8https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&oldid=5613488|language=hy}}</ref> վերջըընթացքում։ Մինչև XX դարի վերջը մարդու իրավունքների վերաբերյալ ժամանակակից պնդումները զարգանում էին որպես հակազդեցություն ընդդեմ ստրկության, խոշտանգումների, ցեղասպանության և պատերազմների <ref name="twsGaryJBass2"/>, որպես մարդու խոցելիության պաշտպան և [[արդար հասարակության ]]<ref name="twsBritannica">Burns H. Weston, March 20, 2014, Encyclopædia Britannica, [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/275840/human-rights human rights], Retrieved August 14, 2014</ref> երաշխիք։
▲{{quote|Քանզի մարդկության ընտանիքի բոլոր անդամներին հատուկ արժանապատվության եւև հավասար ու անօտարելի իրավունքների ճանաչումն աշխարհի ազատության, արդարության եւև խաղաղության հիմքն է։|«[[Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր]]»է, առաջին նախադասություն}}
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր (10 դեկտեմբերի, 1948թ.)<ref>{{Cite web|url=http://www.un.am/res/Human%20Rights/Armenian%20Documents/UDHR_arm.pdf|title=Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>
Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար` իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով: Նրանք օժտված են բանականությամբ ու խղճով, և պարտավոր են միմյանց նկատմամբ վարվել եղբայրության ոգով:
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր (հոդված 1)<ref>{{Cite web|url=http://www.un.am/res/Human%20Rights/Armenian%20Documents/UDHR_arm.pdf|title=Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>
== Պատմություն ==
|
