«Պեպո»–ի խմբագրումների տարբերություն

«'''Պեպոն'''», [[Գաբրիել Սունդուկյան]]ի պիեսներից, կատակերգություն, գրվել է 1870 թվականին<ref>{{Cite journal|last=Карапетян|first=Оксана|date=|title=Перевод Пепо на русский язык|url=http://lraber.asj-oa.am/5756/1/59.pdf|journal=Լրաբեր|issue=12-5|doi=|pmid=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/books/about/Pepo.html?id=1l5kAAAAMAAJ&redir_esc=y|title=Պեպո։ Կատակերգություն երեք արարվածով|last=Սունդուկյան|first=Գաբրիել|date=1950-01-01|publisher=Հայպետհրատ|year=|isbn=|location=|pages=|language=hy}}</ref>։ Բաղկացած է երեք արարվածից կամ գործողությունից, որոնցից առաջինը և վերջինը կատարվում են Պեպոյի, իսկ երկրորդը՝ Զիմզիմովի տանը։ Պիեսի գործողությունը տեղի է ունենում [[Թիֆլիս]]ում` 1870-ական թվականներին։ Պիեսում արտացոլված են այդ ժամանակի սոցիալական խնդիրները, հասարակ, ազնիվ մշակի՝ Պեպոյի պայքարը արդարության համար։ Առաջին բեմադրությունը տեղի է ունեցել 1871 թվականի ապրիլի 29֊ին29-ին` Թիֆլիսում։

Պեպոյին նախորդած պիեսներից ոչ մեկում Սունդուկյանը աշխատավոր մշակին գլխավոր հերոս չի դարձրել։ Սունդուկյանի առաջին կատակերգություններում չկան հասարակական այդ խավին պատկանող կերպարներ։ Նախորդ պիեսներում գործող անձինք ավելի շատ վաճառականներ էին, աստիճանավոր երիտասարդներ և այլն։ Պեպոն առաջին երկն է, որտեղ դեպքերն ու բախումը ծավալվում են աշխատավոր խավին պատկանող մարդկանց շուրջը։ Սունդուկյանի նախկին պիեսներից և ոչ մեկում չկան կերպարների, մարդկային հարաբերությունների և հատկանիշների այսպիսի բևեռացում։ Սկզբնական շրջանում Սունդուկյանին չի հետաքրքրել, թե մասնագիտությամբ ով է Պեպոն, ինչպիսի արտաքին ունի և այլնբևեռացում<ref name=":0" />։

Սկզբնական շրջանում Սունդուկյանին չի հետաքրքրել, թե մասնագիտությամբ ով է Պեպոն, ինչպիսի արտաքին ունի և այլն։ Կարևորը Պեպոյի մշակ լինելն էր, մի փաստ, որ փաստումխոսում էր հերոսի դժվար կյանքի ու դառը ճակատագրի մասին։ Սունդուկյանի մշակի վիճակը լավ պատկերացնում էր, քանի որ 1865 թվականին, [[Թիֆլիսի համքարների ապստամբություն|Թիֆլիսի համքարների ապստամբության]] ժամանակ եղել է ապստամբության գաղափարախոսներից մեկը։ Աշխատավոր մշակներին աջակցություն ցուցաբերելը երևում էր նաև նրանով, որ Սունդուկյանը մասլահաթները գրելիս ստորագրել է «Համալ», այսինքն՝ մշակ աշխատավոր։ Սոցիալական հակադիր խավերից ընտրելով պիեսի կոնֆլիկտի բախվող կողմերին՝ Սունդուկյանը ներկայացնումներկայացրել է այդ ժամանակվա հասարակությանհասարակական կարգը։ Պեպոյի մենախոսություններում կարելի է գտնել նրա սիրած գործի պատճառած ուրախությունն ու բերկրանքն արտահայտող տողեր։ Բայց անկախ ամեն ինչի, Պեպոն և նրա նմանները իրավազուրկ էին և ճնշված։ Պեպոն ազնիվ էր, նա չէր կարող իրեն թույլ տալ խաբել, կողոպտել և այս կերպ հարստություն դիզել, նա չուներ ուժ և իշխանություն։ Սունդուկյանը ցույց է տալիս բևեռացված իրականությունը, որտեղ մի կողմում ժլատ և դրամիփողի համար ամեն ինչի պատաստ  զիմզիմովներ են, մյուսում՝ նրանց զոհերը, ի դեմս Պեպոյի, Կեկելի և Շուշանի։ Վերջիններիս Սունդուկյանը տալիս է խղճի, ազնվության ու բարության արժեքները, որոնցից զիմզիմովները զուրկ էին<ref name=":1" />։

Սունդուկյանը Պեպոյում չի ներկայացրել սոցիալ֊տնտեսականսոցիալ-տնտեսական զարգացման այն պատմական օրինաչափությունները, որոնք պայմանավորել են այսպիսի ներկան։ Նա կենտրոնացել է անհատի վրա, փոքր -ինչ իդեալականացնելով և նրանց մեջ ստեղծելով մարդու կատարելատիպը։

Անհայտ է, թե արդյոք պիեսը գրելիս Սունդուկյանը ունեցել է Պեպոյի նախատիպը։ Այս առումով առաջարկում են մի շարք անձանց, որոնք կարող էին նախադեպ դառնալ։ Սունդուկյանը, սակայն պատասխանել է, որ Պեպոն բոլորովին ինքնուրույն ամբողջացում է զանազանտարբեր ժամանակ իրժամանակներում տեսած անզվասիրտ և աշխատավոր կինտորների։[[Կինտո|կինտոների]]։ Սունդուկյանը նաև Պեպոյին նմանացրել է իրեն<ref>{{Cite book|title=Ժամանակակիցները Սունդուկյանի մասին|last=|first=|publisher=Հայաստան|year=1976|isbn=|location=Երևան|pages=167}}</ref>։

Պեպոյի ստեղծման ժամանակ հեղինակի կենտրոնացումը եղել է պիեսի բուն բովանդակության վրա, արտաքին ձևն ու հանգամանքները նրան քիչ են հետաքրքրել։ Սրան կարելի է հանգել մի քանի փաստեր համադրելով։ Նախ պիեսի ձեռագրում «Գործող անձինք» բաժինը դրված է պիեսն սկսելուց շատ ավելի ուշ<ref>Պեպոյի ձեռագիրը, թիվ 1</ref>։ Ապա, կատակերգությունըհկատակերգությունը գրի առնելիս Սունդուկյանը ունեցել է դիպաշարային անհարթություններ․ մուրհակի գոյության և այն կորցնելու մասին պատմությունը սկզբում չի եղել։ Հետո միայն, զգալով դրա անհրաժեշտությունը, Սունդուկյանը վերափոխել է Պեպոյի և Կակուլու խոսակցության տեսարանն այնպես, որ հնարավոր լինի ավելացնել նաև մուրհակի մասին պատմությունը<ref>Պեպոյի ձեռագիրը, թիվ 7 և 8</ref>։ Սունդուկյանը պարզ որոշած չի եղել, թե ինչպես է գտնվելու մուրհակը։ Նրան հետաքրքրել է միայն այն, որ մուրհակը պետք է գտնվի, այսինքն՝ հարցի սկզբունքային կողմը միայն<ref>Սունդուկյանը ձեռագրի 17-րդ էջում գրել է՝ «Մինչև երրորդ արարվածը կսկսեի, իս համոզված էի, որ բարաթը պետք է Պեպոյի տունը լուս ընկնի»</ref>։ Եվ վերջապես, ընդարձակ և դիպուկ նշումները, որոնք կան Պեպոյի տպագիր տեքստում, հեղինակի ապագա աշխատանքի արդյունքն են։ Պեպոյի ձեռագրի մեջ դրանք շատ սեղմ են։ Իսկ Պեպոյի արտաքին նկարագիրը հեղինակը իր համար պարզել է շատ ավելի ուշ՝ պիեսը գրելուց հետո<ref name=":3">{{Cite book|title=Երկերի լիակատար ժողովածու|last=Սունդուկյան|first=Գաբրիել|publisher=Հայպետհրատ|year=1951|isbn=|volume=2|location=Երևան|pages=11}}</ref><ref name=":1" />։

Կրծանիստում[[Կրծանիս|Կրծանիսում]] գրի առած Պեպոն ավարտվում է նրանով, որ իր նպատակին չհասած Եովանեն Պեպոյին սպառնալով հեռանում է։ Եվոանեի վերջին խոսքերը կարծես կասեցնում են Պեպոյի ազնվության և արդարության պայքարը՝ թողնելով տագնապի և ափսոսանքի զգացում Պեպոյի ճակատագրի հանդեպ։ Նույն կերպ է արտահայտվել նաև Պեպոյի կերպարը Չմշկյանի դերակատարությամբ<ref>{{Cite book|title=Հուշեր և խոհեր հայ թատրոնի մասին|last=Դեմիրճյան|first=Դերենիկ|publisher=|year=1959|isbn=|volume=6|location=Երևան|pages=530}}</ref>։ Պեպոյի առաջին ավարտը չուներ այն հաղթանակի զգացումը, որը բնորոշ է երկրորդին։ Առաջին ավարտը, սակայն, չի գոհացրեց Սունդուկյանին։ Երկրորդ վերջաբան գրելով՝ Սունդուկյանը փոքր-ինչ իդեալականացնում է հերոսին, որտեղ հերոսը հպարտ է և վստահ արդարության և մարդկայնության հաղթանակին։ Ս․ Հարությունյանը գրել է, որ հանդիսատեսը միշտ մեծ ոգևորությամբ է ընդունել այս երկրորդ վերջաբանը։ Երկրորդ վերջաբանում չի վերջանում Պեպոյի՝ արդարության համար սկսած պայքարը, որը շարունակում է ընկեր կինտո Կակուլին<ref>{{Cite journal|last=Հարությունյան|first=Ս․|date=06.05.1966|title=Սունդուկյանի Պեպոն|url=|journal=Կոմունիստ|location=Երևան|doi=|pmid=|access-date=}}</ref><ref name=":1" />։

Առաջին բեմադրությունը տեղի է ունեցել 1871 թվականի ապրիլի 29֊ին29-ին և ունեցել հաջողություն (հանդիսատեսը փոթորկալից ծափահարություններով բեմ էր հրավիրել հեղինակին և շուրջ կես ժամ չէր թողել‚ որ հեռանա)։ Պեպոյի դերակատարն անվանի դերասան [[Գևորգ Չմշկյան|Գևորգ Չմշկյանն]] էր: 1874-75 թատերաշրջանում այն ներկայացվել է Թիֆլիսում ռուսերեն լեզվով‚ նույն թատերաշրջանում ներկայացումը կրկնվումկրկնվել է Մոսկվայում։ 1874 թվականի հոկտեմբերին [[Քութաիսի|Քութաիսիում]] Ան. Քուրցելիձեի և [[Քեթևան Արամյան|Քեթևան Արամյանի]] կատարմամբ «Պեպոն» բեմադրվում է վրացերեն լեզվով և այդ ժամանակվանից սկսած բեմադրվում է Վրաստանի զանազանտարբեր թատրոններում։ 20-րդ դարի սկզբին «Պեպոն» բեմադրվում է [[Թավրիզ|Թավրիզում]] ադրբեջաներեն լեզվով։ ԱդրբեջաներենովՀետագայում ադրբեջաներենով «Պեպոն» վերաբեմադրվում է Բաքվում և դառնում է թուրքականադրբեջանական թատրոնի ներկայացումներից մեկը<ref>{{Cite journal|last=Շտիկյան|first=Սուրեն|date=21.05.1976|title=Պեպոն|url=|journal=Ավանգարդ|issue=61|doi=|pmid=|access-date=}}</ref>։ Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնը բացվել է 1922 թվականի հունվարի 25-ին` Երևանում, Գաբրիել Սունդուկյանի «Պեպո» պիեսի բեմադրությամբ` որպես առաջին պետական թատրոն: 2016 թվականի դեկտեմբերի 13-ին [[Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոն|Սունդուկյանի թատրոնը]] վերանորոգումից հետո վերաբացվել է՝ կրկին «Պեպոյի» բեմադրությամբ<ref>{{Cite news|url=https://armenpress.am/arm/news/871704/|title=«Պեպոն» կրկին մայր թատրոնի բեմում է|newspaper=armenpress.am|language=hy|access-date=2018-11-27}}</ref>։

{{Հիմնական|Պեպո (ֆիլմ)}}Պեպոյի սյուժեի հիման վրա ստեղծվել է [[Պեպո (ֆիլմ)|էկրանավորումը]], որը եղել է առաջին հայկական հնչյունային ֆիլմն է։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 1935 թվականի հունիսի 15-ին, ռեժիսորը [[Համո Բեկնազարյան|Համո Բեկնազարյանն]] է։ Պեպոյին մարմնավորել է Հրաչյա Ներսիսյանը, իսկ Զիմզիմովին` Ավետ Ավետիսյանը<ref name=":2">{{Cite news|url=https://armenpress.am/arm/news/876047/haykakan-kinoyi-ejeric-tsragiry-meknarkec-pepo-filmi.html|title=«Հայկական կինոյի էջերից» ծրագիրը մեկնարկեց «Պեպո» ֆիլմի ցուցադրությամբ|newspaper=armenpress.am|language=hy|access-date=2018-11-27}}</ref>: Ունի 88 րոպե տևողություն<ref>{{Cite web|url=http://www.arm-cinema.am/am/m/153.html|title=Պեպո|last=|first=|date=|website=www.arm-cinema.am|publisher=|accessdate=2018-11-27}}</ref>։

Երևանում կա Պեպոյին նվիրված արձան։ Այն գտնվում է Երևանի [[Անգլիական այգի (Երևան)|անգլիական այգում՝այգում]]՝ [[Մովսես Խորենացու փողոց (Երևան)|Մովսես Խորենացու]] և [[Գրիգոր Լուսավորչի փողոց (Երևան)|Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցների]] միջև: Արձանի ճարտարապետն է [[Մարկ Գրիգորյան|Մարկ Գրիգորյանը]], քանդակագործը՝ ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ [[Գրիգոր Ահարոնյան|Գրիգոր Ահարոնյանը]]<ref>{{Cite book|title=Երևանի արձանները|last=Խանջյան|first=Արթուր|publisher=ՎՄՎ Փրինթ|year=2004|isbn=99941-920-1-9|location=Երևան|pages=}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://hushardzan.am/archives/5852|title=ՊԵՊՈ|newspaper=Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայության|language=am-AM|access-date=2018-11-27}}</ref>:

<references responsive="" /><references />