«Մաքս Բոռն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չNo edit summary
Տող 6.
'''Մաքս Բոռն '''(կամ Բորն) ({{lang-de|Max Born}}, [bɔɐ̯n], {{ԱԾ}}), գերմանացի [[ֆիզիկոս]], [[մաթեմատիկոս]], ով աշխատել է [[քվանտային մեխանիկա]]յի զարգացման բնագավառում։ Նա նաև ունեցել է ներդրումներ [[պինդ մարմնի ֆիզիկա]]յում, [[օպտիկա]]յում և 1920-1940- ական թվականներին ղեկավարել է բազմաթիվ հայտնի ֆիզիկոսների հետազոտությունները։ Բոռնը 1954 թվականին ստացել է ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ «քվանտային մեխանիկայում իր հիմնարար հետազոտությունների<ref name="quantenmechanik">{{cite doi|10.1007/BF01328531}}</ref><ref>{{cite doi|10.1007/BF01397477}}</ref>, հատկապես [[ալիքային ֆունկցիա]]յի վիճակագրական հետազոտությունների համար»<ref name="mathgene">http://www.genealogy.ams.org/id.php?id=18245</ref><ref name="frs">{{cite doi|10.1098/rsbm.1971.0002}}</ref><ref name="Nobel Prize">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1954/ |title=The Nobel Prize in Physics 1954 |publisher=Նոբելյան մրցանակի պաշտոնական կայք|accessdate=12.27.2014 }}</ref><ref name="mactutor">{{MacTutor Biography|id=Born}}</ref>։
 
1904 թ. ընդունվել է Գոթինգենի համալսարան, որտեղ նա ուսում է ստացել երեք հռչակավոր մաթեմատիկոսների՝ [[Ֆելիքս Կլայն]]ի, [[Դավիթ Հիլբերտ]]ի և [[Հերման Մինկովսկի]]ի մոտ։ «Հարթության և տարածության առաձգականության կայունություն» աշխատությունով դարձավ փիլիսոփայության դոկտոր և արժանացավ համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի մրցանակին։ 1905 թ. նա Մինկոսկու հետ սկսեց հետազոտություններ կատարել [[հարաբերականության հատուկ տեսություն|հատուկ հարաբերականության]] վերաբերյալ, և հետագայում գրեց ատոմի Թոմսոնի մոդելի վերաբերյալ իր հագեցած թեզը։ 1918 թ. Բեռլինում Ֆրից Հաբերի հետ հադիպումըհանդիպումը հանգեցրեց հալոգեների և մետաղների ռեակցիայի ժամանակ [[իոնային կապ]]ի առաջացման ձևի քննարկմանը, որն այսօր հայտնի է որպես [[Բոռն-Հաբերի ցիկլ]]։
 
1921 թ. վերադառնում է Գյոթինգեն։ Բոռնի ղեկավարության տարիներին Գյոթինգենի համալսարանը դառնում է աշխարհի ամենագլխավոր ֆիզիկայի կենտրոններից մեկը։ 1925 թ. ելնելով Վերներ Հայզենբերգի չդիտվող մոծությունների գաղափարից Պասկալ Յորդանի հատ միասին մշակել է մատրիցային մեխանիկան, այնուհետև տվել է քվանտային մեխանիկայի վիճակագրական մեկնաբանությունը, ինչի համար 1954 թ. արժանացել է ֆիզիկայի բնագավառում նոբելյան մրցանակի։ Գյոթինգենում դաստիարակել է ֆիզիկոսների մի ամբողջ սերունդ որոնց թվում են՝ [[Մաքս Դերբլուք]]ը, [[Զիգֆրիդ Ֆլուգե]]ն, [[Ֆրիդրիխ Հունդ]]ը, [[Պասկալ Յորդան]]ը, [[Մարիա Գյոպերտ-Մայեր]]ը, [[Ռոբերտ Օպենհեյմեր]]ը, [[Վիկտոր Վեյսկրոֆտ]]ը, [[Էնրիկո Ֆերմի]]ն, [[Գերհարդ Հերցբերգ]]ը, [[Վոլֆգանգ Պաուլի]]ն, [[Յուջին Պոլ Վիգներ]]ը, [[Էդվարդ Թեյլեր]]ը և այլն։