«Թառ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 7.
== Կառուցվածք ==
Թառի երկգավաթ իրանը փորված է [[Թթենի|թթենու]] ամբողջական կտորից՝ ծածկված կենդանական թաղանթային մեմբրանով։ Ընդհանուր ձևը նմանություն ունի [[կիթառ]]ի հետ: Երկարավուն կոթը ականջակիր գլխամասում պատրաստված է [[Ընկուզենի|ընկուզենուց]]։ Կոթի վրա 22 աղիքե փարդաններ են (լադ), որոնց միջև եղած ինտերվալները միկրոխրոմատիկ են, այսինքն՝ կիսատոնից էլ ցածր: Լարերն այսօր մետաղյա են, իսկ հնում պատրաստվել են կենդանու աղիքից։ Նվագելիս թառը սեղմում են կրծքին և պահում հորիզոնական
=== Թառ պատրաստելու եղանակներ ===
Թառը ժողովրդական լարային կսմիթային երաժշտական նվագարան է։ Ունի երկու խոռոչ ութաձև արձագանքարան, երկար վզիկ, քառանկյուն գլխիկ։ Թառ պատրաստելու համար նախընտրելի է թթենու փայտը։ Թթենու փայտի կոճղը թառի արձագանքարանի գծագրով սղոցում են ու թաց վիճակում հատուկ ուրագի և այլ գործիքների օգնությամբ փորելուց հետո 15-20 օր չորացնելու նպատակով պահում են փայտի թեփի մեջ։ Այնուհետև արտաքին և ներքին մակերեսը մշակելուց հետո ընկուզենու փայտյա եռանկյունաձև կտրվածքով վզիկը արձագանքարանի կենտրոնացույց գծիկի ուղղությամբ կենդանական սոսնձով միացնում են։ Ապա վզիկի ծայրամասին բացված եզրային հարթակներին սոսնձում են ընկուզենու փայտյա գլխիկը, որի վրա հագցված են լարելու համար նախատեսված 6 մեծ և 3 փոքր ձգաններ։ Վզիկի եզրային նեղ ակոսների մեջ պահպանակ տեղադրելուց հետո նեյլոնե բարակ լարերի հինգանդամ խումբը հատուկ հյուսվածքով հանգուցելով պնդում են 22 հնչյունամիջնորմերը։ Թառի գլխիկը ու ձգանները փայլեցնելուց հետո խոշոր եղջերավոր անասունների սրտի թաղանթով երեսպատում են արձագանքարանի խոռոչները։ Թառի 11 մետաղյա լարերը բաժանվելով հետևյալ խմբերի՝ 1.սպիտակ (պողպատյա)-I,III լարի զույգը V, VI լարեր, 2․դեղին ( արուրե )-II լար, 3․պարուրված (պողպատալար միջուկով)-III լարի զույգը և IV լարը, ձգաններին ու ամրակներին պնդելուց հետո արձագանքարանի մեծ խոռոչի կենտրոնում տեղադրում են լարերի ճնշումը դիմակայող եռատոնի մեծ հենակը։ Կարգավորում են թառի լարվածքն ու հնչյունաշարը, իսկ հնչողական որակական բարձր հատկանիշներով օժտված նվագարանները սովորության համաձայն զարդարում են սադափով։
=== Թառ պատրաստող հայ վարպետներ ===
Թառ պատրաստող վարպետների փորձը սերնդեսերունդ փոխանցվելու ավանդույթը շարունակվում է մինչև մեր օրերը։ Նրանցից են 1920-ականներին Երևանում գործած Վասիլը և Երվանդ Բարսեղյանը։ Նրանց պատրաստած նվագարանները դեռևս կարելի է հանդիպել հին երևանցիների բնակարաններում։
19-րդ դարի վերջին թառի տեխնիկական և երաժշտական հնարավորությունները բացահայտելու համար թառահար Բալա Մելիքյանը նվագարանին ավելացրեց ևս 5 լար։ Թառի արձագանքարանի պատրաստման մեծ վարպետ էր Եփրեմ Խաչատրյանը։ Այդ արվեստը սովորել է Աղամիր Ասրյանից և կատարելագործել, նրա պատրաստած արձագանքարանների համբավը տարածվել է Կովկասում և Միջին Ասիայում։ Բաքվեցի հայտնի վարպետ Բահատուր Պողոսյանը իր պատրաստած նվագարաններով տասնամյակներ շարունակ նպաստել է գործիքի զարգացմանը։
Կյանքի նոր պայմաններին համընթաց վերանայվում էին նախկին չափանիշները, որի ներկայացուցիչը եղավ տաղանդավոր վարպետ, ինժեներ և թառահար Ալբերթ Զաքարյանը։ Նա նաև կատարել է կառուցվածքային փոփոխություններ, թառի վզիկի չափերը փոխելու միջոցով ընդլայնեց նրա հնչյունածավալը։ Նա նաև ծայրագույն նրբության հասցրեց թառը սադափով զարդարելու արվեստը։ Նվագարանի ձայնը ստացվում է [[կնտնտոց]]ը (միդիատոր) լարերին հարվածելու միջոցով:
Թառի երկու հիմնական տեսակ կա՝ իրանյան վեցլարանի, որը նվագարանի հնագույն տարբերակն է, և տասնմեկլարանի, որը ստեղծվել է 19-րդ դարում ներկայիս [[Ադրբեջան]]ի տարածքում:
Հին ժամանակում թառն առավելապես մենակատար գործիք է եղել, սակայն միաժամանակ 18-19-րդ դարերի սազանդարական (նաև աշուղական) փոքր խմբերի մասն է կազմել։ Նվագացանկի գերակշռող մասը կազմել է արևելքի դասական բանավոր ավանդույթի ժանրերից '''մուղամաթն'''։
==Պատմություն==
Տող 26 ⟶ 38՝
Թառն ունի ութաձև իրան, երկար կոթ և քառանկյուն գլխիկ: Տեխնիկական լայն հնարավորությունների և հարուստ հնչողության համադրությունը նվագախմբի տպավորություն է թողնում, որի շնորհիվ էլ թառը հիմնական մենանվագային գործիքներից մեկն է հայկական երաժշտարվեստում: Հայ անվանի աշուղներից թառ են նվագել [[Շերամ (գուսան)|Շերամը]], Իգիթը եւ ուրիշներ:
Հայ երաժիշտ կատարողները մեծ ավանդ ունեն թառի կատարողական արվեստի զարգացման ասպարեզում։
1920-ական թվականներին [[Վարդան Բունի]]ն ստեղծել է չորս տարբեր մեծության թառերի ընտանիք և գործածել իր «Արևելյան վերակառուցման սիմֆոնիկ նվագախմբում»։ Թառի կատարողական արվեստի զարգացման գործում ներդրում ունեն հայ երաժիշտներ [[Բալա Մելիքյան]]ը, Ա․ Մելիք Աղամալյանը, [[Սողոմոն Սեյրանյան]]ը և ուրիշներ<ref>{{Գիրք:ՀՀՀ2|267}}</ref>։▼
Թառի հնչյունները հրապուրել են այլ ասպարեզների ներկայացուցիչներին`[[Մակար Եկմալյան]], [[Ալեքսանդր Ալեքսանդրյան]], [[Արամ Մերանգուլյան]], երաժիշտներ` [[Վարդան Բունին]], [[Կառլեն Միրզոյան]] և այլք:
Հայաստանում թառը համարվում է ժողովրդապրոֆեսիոնալ նվագարան, բացի մենակատարումից։
▲1920-ական թվականներին [[Վարդան Բունի]]ն ստեղծել է չորս տարբեր մեծության թառերի ընտանիք և գործածել իր «Արևելյան վերակառուցման սիմֆոնիկ նվագախմբում»
Թառի հնչողությունը գրավել է հայ կոմպոզիտորների ուշադրությունը, թառի համար սոնատներ, կոնցերտներ և այլ պիեսներ են գրել [[Գուրգեն Միրզոյան]]ը, [[Խաչատուր Ավետիսյան]]ը, [[Ստեփան Ջրբաշյան]]ը, [[Արգաս Ոսկանյան]]ը, Գեղունի Չթչյանը, Անդրանիկ Ներսիսյանը, [[Արտեմ Խաղատուր]]ը և ուրիշներ։
Երաժշտական գործիքների շարքում թառն այն եզակիներից է, որի համար տարբեր կոմպոզիտորներ պարտիտուր են գրել սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ հանդես գալու համար: Հայ կոմպոզիտորներից [[Ավետ Տերտերյան]]ն իր սիմֆոնիաներում ժողովրդական նվագարաններ՝ [[դուդուկ]], [[զուռնա]] և թառ է օգտագործել:
Թառը հնչել է մի շարք հայկական ֆիլմերի երաժշտական ձևավորման մեջ։ Թառի համար գրվել են մեթոդական ձեռնարկներ, ժողովածուներ, ներկայացրել թառի ուսուցման իրենց դիտարկումները, օրինակ՝ Ա․Մերանգուլյան՝ «Թառի ուսուցման դպրոց», Հ․Դարբինյան՝ «Թառի նվագներ», «Թառի ձեռնարկ», «Թառի ուսուցարան» և այլն։ Նախաձեռնությամբ է հանդես եկել նաև մեր օրերի լավագույն թառահարներից Հովիկ Սահակյանը։
Այսօր Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում ուսուցանվում է ժողովրդական նվագարանների տիրապետման վարպետություն, որոնց շարքում է նաև թառը: Պրոֆեսիոնալ կատարողները հանդես են գալիս ոչ միայն ժողովրդի կենցաղում (հարսանեկան, թաղման ծեսեր, տարբեր հանդիսություններ), այլ նաև տարբեր համույթներում ու նվագախմբերում, որոնցից ամենագլխավորն է Ազգային նվագարանների պետական նվագախումբը:
=== Թառ պատրաստող հայ վարպետներ ===
Թառ պատրաստող վարպետների փորձը սերնդեսերունդ փոխանցվելու ավանդույթը շարունակվում է մինչև մեր օրերը։ Նրանցից են 1920-ականներին Երևանում գործած Վասիլը և Երվանդ Բարսեղյանը։ Նրանց պատրաստած նվագարանները դեռևս կարելի է հանդիպել հին երևանցիների բնակարաններում։
19-րդ դարի վերջին թառի տեխնիկական և երաժշտական հնարավորությունները բացահայտելու համար թառահար Բալա Մելիքյանը նվագարանին ավելացրեց ևս 5 լար։ Թառի արձագանքարանի պատրաստման մեծ վարպետ էր Եփրեմ Խաչատրյանը։ Այդ արվեստը սովորել է Աղամիր Ասրյանից և կատարելագործել, նրա պատրաստած արձագանքարանների համբավը տարածվել է Կովկասում և Միջին Ասիայում։ Բաքվեցի հայտնի վարպետ Բահատուր Պողոսյանը իր պատրաստած նվագարաններով տասնամյակներ շարունակ նպաստել է գործիքի զարգացմանը։
Կյանքի նոր պայմաններին համընթաց վերանայվում էին նախկին չափանիշները, որի ներկայացուցիչը եղավ տաղանդավոր վարպետ, ինժեներ և թառահար Ալբերթ Զաքարյանը։ Նա նաև կատարել է կառուցվածքային փոփոխություններ, թառի վզիկի չափերը փոխելու միջոցով ընդլայնեց նրա հնչյունածավալը։ Նա նաև ծայրագույն նրբության հասցրեց թառը սադափով զարդարելու արվեստը։
=== Պայմանական նշաններ ===
n-հարված դեպի վար
v-հարված դեպի վեր
nn-միակողմանի հարված դեպի վար
vv-միակողմանի հարված դեպի վեր
nvn-երկկողմանի հարված
1,2,3 — մատները I լարի վրա
(1),(2),(3)— մատները II լարի վրա
1., 2., 3.— մատները III լարի վրա
== Ծանոթագրություններ ==
| |||