|
| պատկեր = Hasht-Behesht Palace tar.jpg
}}
'''Թառ''' ({{lang-fa|تار}} — «լար», «թել» բառերից), լարավոր-կնտնտոցային նվագարան։ Տարածված է [[Հայաստան]]ում, [[Անդրկովկաս]]ի երկրներում, [[Իրան]]ում, [[Թուրքիա]]յում, [[Աֆղանստան]]ում, [[Մերձավոր Արևելք]]ի երկրներում։ Երկգավաթ իրանը փորված է թթենու ամբողջական կտորից՝ ծածկված կենդանական թաղանթային մեմբրանով։ Երկարավուն կոթը ականջակիր գլխամասում պատրաստված է ընկուզենուց։ Կոթի վրա 22 աղիքե փարդաններ են, լարերը՝ մետաղյա։
«Թառ» բառարմատն ընկած է նաև մի շարք այլ նվագարանների անվան հիմքում, ինչպես օրինակ «[[կիթառ]]», «սիթառ», «դութառ» (բառացի՝ երկու լար) և այլն:
==Թառի կառուցվածքը==
Թառի երկգավաթ իրանը փորված է [[Թթենի|թթենու]] ամբողջական կտորից՝ ծածկված կենդանական թաղանթային մեմբրանով։ Ընդհանուր ձևը նմանություն ունի [[կիթառ]]ի հետ: Երկարավուն կոթը ականջակիր գլխամասում պատրաստված է ընկուզենուց։[[Ընկուզենի|ընկուզենուց]]։ Կոթի վրա 22 աղիքե փարդաններ են (լադ), որոնց միջև եղած ինտերվալները միկրոխրոմատիկ են, այսինքնայսինքն՝ կիսատոնից էլ ցածր: Լարերն այսօր մետաղյա են, իսկ հնում պատրաստվել են կենդանու աղիքից։ Նվագելիս թառը սեղմում են կրծքին և պահում հորիզոնական դիրքով: Նվագարանի ձայնը ստացվում է [[կնտնտոց]]ը (միդիատոր) լարերին հարվածելու միջոցով: Թառի երկու հիմնական տեսակ կա՝ իրանյան վեցլարանի, որը նվագարանի հնագույնը տարբերակն է, և տասնմեկլարանի, որը ստեղծվել է 19-րդ դարում ներկայիս [[Ադրբեջան]]ի տարածքում:
Թառի երկու հիմնական տեսակ կա՝ իրանյան վեցլարանի, որը նվագարանի հնագույն տարբերակն է, և տասնմեկլարանի, որը ստեղծվել է 19-րդ դարում ներկայիս [[Ադրբեջան]]ի տարածքում:
==Պատմություն==
[[Պատկեր:Gusan Sheram.jpg|thumb|mini|250px|ձախից|[[Շերամ (գուսան)|Աշուղ Շերամը]]՝ թառը ձեռքին:]]
Գալով հազարամյակների խորքերից,խորքերից՝ հայ ժողովուրդը, երաժշտական ավանդույթների հետ մեկտեղ, պահպանել է հնագույն նվագարանները և զարգացնելով հասցրել կատարելության: Ք.աՄ․թ․ա. VI6-րդ դարից հայերը, տարածվելով Հայկական լեռնաշխարհից դուրս, բնակություն են հաստատում նաև Հյուսիսային [[Միջագետք]]ի և [[Անատոլիա|Անատոլիայի]]յիա տարածքում և, բնականաբար, նշանակալի հետք են թողնում մի շարք նվագարանների ստեղծման և պահպանման գործում: Այսօր դժվար է հստակորեն ասել, թե թառը հատկապես որ երկրում է ստեղծվել, որ ժողովրդի ներկայացուցիչներն են առաջին անգամ այն նվագել, քանի որ այն, ուրիշ շատ նվագարանների նման, հին ժամանակներից տարածված է եղել նույն տարածաշրջանի տարբեր ժողովուրդների մոտ:
Թառը մեծ դերակատարություն է ունեցել Իրանի, Հայաստանի և կովկասյան երկրների դասական երաժշտության զարգացման գործում: Նվագարանն այսօր էլ, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ [[Իրան]]ում մեծ ժողովրդականություն է վայելում: Իրանում հատուկ կարևորություն է տրվում թառ նվագելու ուսուցման գործընթացին, քանի որ թառի նվագածությունը պարտադիր է Իրանի ժողովրդի ազգագրական տոների ու հանդիսությունների արարողությունների ընթացքում:
Չնայած նրան, որ թառը վաղուց ևեթ տարածաշրջանային նվագարան է, սակայն Ադրբեջանը 2012 թվականին հասավ նրան, որ [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ն այն ճանաչեց ադրբեջանական ոչ նյութական մշակութային արժեք:
==Թառը Հայաստանում==
[[Պատկեր:Bunii hamuyt.jpg|thumb|mini|250px|ձախից|[[Վարդան Բունի]]ի (Բունիաթյանց) ստեղծած արեւելյանարևելյան հնագույն նվագարանների (աշուղական) համույթը: Ձախից աջ` մենակատար Լ. Կարախան (քամանչա), Գրիգորյան (թավ-քամանչա-բամբիռ), Վ. Բունի (թառը ձեռքին), Բազյան, Եսայան:]]
Հայաստանում թառի պատկերներ պահպանվել են հին տապանաքարերի վրա կատարված հարթաքանդակներում, որտեղ նվագարանը ներկայացված է երաժշտի ձեռքին: Բացի տապանաքարերից, թառի պատկերներ հանդիպում են նաև [[հայկական մանրանկարչություն|հայկական մանրանկարներում]]՝ սկսած XIII13-րդ դարից: Դրանցում թառահարները ներկայացված են թե՛ որպես մենակատարներ, թե՛ որպես համույթի անդամներից մեկը՝ լարային-կսմիթային, աղեղնավոր, փողային և հարվածային գործիքներ նվագող երաժիշտների շարքում: Ըստ հայկական մանրանկարների՝ թառ նվագել են ինչպես տղամարդիկ, այնպես էլ կանայք, ընդ որում՝ տարբեր դասի ներկայացուցիչներ՝ հովվից մինչև ազնվականներ: Սակայն ավելի շատ տարածված է եղել քաղաքային աշուղական երաժշտական միջավայրում: Թառահարների հիմնական նվագացանկը եղել է [[Մերձավոր Արևելք]]ի ժողովուրդների շրջանում տարածված մուղամը, որը տարածաշրջանային երաժշտական ժանր է, ոչ թե ադրբեջանական, ինչպես ներկայացնում են կովկասյան թաթարները:
Թառն ունի ութաձև իրան, երկար կոթ և քառանկյուն գլխիկ: Տեխնիկական լայն հնարավորությունների և հարուստ հնչողության համադրությունը նվագախմբի տպավորություն է թողնում, որի շնորհիվ էլ թառը հիմնական մենանվագային գործիքներից մեկն է հայկական երաժշտարվեստում: Հայ անվանի աշուղներից թառ են նվագել [[Շերամ (գուսան)|Շերամը]], Իգիթը եւ ուրիշներ:
1920-ական թվականներին [[Վարդան Բունի]]ն ստեղծել է չորս տարբեր մեծության թառերի ընտանիք և գործածել իր «Արևելյան վերակառուցման սիմֆոնիկ նվագախմբում»։ Թառի կատարողական արվեստի զարրգացմանզարգացման գործում ներդրում ունեն հայ երաժիշտներ [[Բալա Մելիքյան]]ը, Ա․ Մելիք Աղամալյանը, [[Սողոմոն Սեյրանյան]]ը և ուրիշներ<ref>{{Գիրք:ՀՀՀ2|267}}</ref>։
Երաժշտական գործիքներիցգործիքների շարքում թառն այն եզակի ժողովրդական նվագարաններիցեզակիներից է, որի համար տարբեր կոմպոզիտորներ պարտիտուր են գրել սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ հանդեռսհանդես գալու համար: Հայ կոմպոզիտորներից [[Ավետ Տերտերյան]]ն է իր սիմֆոնիաներում, ժողովրդական նվագարաններ՝ [[դուդուկ]], [[զուռնա]] և թառ է օգտագործել:
Այսօր Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում ուսուցանվում է ժողովրդական նվագարանների տիրապետման վարպետություն, որոնց շարքում է նաև թառը: Պրոֆեսիոնալ կատարողները հանդես են գալիս ոչ միայն ժողովրդի կենցաղում (հարսանեկան, թաղման ծեսեր, տարբեր հանդիսություններ), այլ նաև տարբեր համույթներում ու նվագախմբերում, որոնցից ամենագլխավորն է Ազգային նվագարանների պետական նվագախումբը:
|
