Վիքիպեդիա

«Պարթենոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 67.
=== Անտիկ Աթենասի տաճարը Պարթենոնի տեղում ===
[[Պատկեր:Athènes_Acropole_Caryatides.JPG|մինի|283x283փքս|[[Արտեմիս|Արտեմիսի]] տաճարի քրմուհիների՝ [[Կարիատիդ|կարիատիդների]] զարդաքանդակները<nowiki/>[[Էրեքթեոն|Էրեքթեոնի]] վրա։|ձախից]]
[[Ակրոպոլիս]]ում պահպանվել են հնագույն շինությունների հսկայական թվով [[Ճարտարապետություն|ճարտարապետական տարրեր]] և նրանց հիմքերը։ Նրանց պատկանելիությունը աղբյուրներից հայտնի այս կամ այն կառույցին, որպես օրենք, վիճելի է։ Նոր ժամանակներում հայտնի առաջին տաճարը [[Աթենաս]]ինն է, որի գոյությանը համաձայն է աշխարհի գիտնականների մեծամասնությունը, կառուցվել է [[Ակրոպոլիս|Ակրոպոլիսում]], հավանաբար [[Պիսիստրատոս|Պիսիստրատոսի]] օրոք։ Տաճարը կոչվում է նաև, ինչպես հետագայում և արդի շրջանում ''Պարթենոն Հեկատոմպեդոնիս'', այսինքն՝ հարյուր ոտնաչափ (երկարության չափ, որ հավասար է 30 սմ)։ Տաճարի կառուցումը Պիսիտրատոսի՝ [[Աթենք]]ի կառուցապատման և զարգացման քաղաքականության օրգանական մասն էր։ Հեկատոմպեդոնիսը ինչ-որ ձև նաև համարվում է [[ԷրեխտեյոնիսԷրեքթեոն|Էրեքթեոնի]]ի նախորդը (աթենական[[Աթենական պոլիս|Աթենական պոլիսի]] բոլոր գլխավոր սրբությունները պահպանվում էին այնտեղ)։ Այժմ ապացուցված է, որ երկար ժամանակ Հեկատոմպեդոնիսին վերագրվող հիմքը չունի անհրաժեշտ երկարություն, որպեսզի նրա վրա կառուցվեր հարյուր ոտնաչափ երկարությամբ սենյակ և հետևաբար, չի կարող լինել վերոհիշյալ տաճարը։ Բայց տաճարի գոյությունն ինքնին չի բացառվում։
 
Պարսկական աղբի միջից գտնվել են նրա երկու վերնաճակատները և այլ մասեր։ [[Մարաթոնի ճակատամարտ]]ից հետո անմիջապես սկսվեց [[Աթենք]]ի նոր տաճարի կառուցումը, որը աղբյուրներում հիշատակվում է որպես Օփիստոդոմիս։ Տաճարը տեղակայված էր ներկայիս Էրեխտեյոնիսի և Պարթենոնի միջև։ Տաճարի շինարարությունն ակնհայտ է, որ չի ավարտվել [[պարսիկներ]]ի հետ վերսկսված պատերազմի և Աթենքի մոտալուտ թալանի պատճառով<ref>Геродот "История" 8, 53</ref>։ Այս շինությունից Էրեխտեյոնիսի հյուսիսային պատի մոտ մնացել են միայն սյուների թմբուկները։ Հին Պարթենոնի մասերը [[Պերիկլես]]ի ժամանակաշրջանում օգտագործվել են [[Ֆիդիաս]]ի կողմից Ակրոպոլիսը կառուցելու համար։
=== Պարթենոնը Հռոմեական և Բյուզանդական կայսրությունների կազմում ===▼
 
=== Շինարարական աշխատանքներ ===
Պարթենոնը փառքի և Աթենքի հովանավոր Աթենաս աստվածուհու վեհության խորհրդանիշի պաշտոնում հանդես է գալիս շուրջ հազար տարի։ Արդի պատմագիտության մեջ չկա հստակ մատնանշված թվական, որը նշում է թե երբ է Պարթենոնը վերածվել քրիստոնեական եկեղեցու։ Հայտնի է, որ դա եղել է 4-րդ դարում՝ հռոմեացիների կողմից Աթենքի գրավումից հետո։ Բյուզանդական կայսրության կազմում Աթենքը վերածվում է հասարակ գավառական քաղաքի, իսկ այդ ժամանակահատվածում Պարթենոնը կորցնում է իր հեղինակությունը։ 5-րդ դարում տաճարը թալանվում է Հռոմեական կայսրության ղեկավարների կողմից, իսկ Պարթենոնի նախկին գանձերը տեղափոխվում են Բյուզանդիայի թագավորանիստ Կոստանդնուպոլիս։ [[Պատկեր:Παρθενώνας - Parthenon.jpg|մինի|272x272px|[[Արտեմիս|Արտեմիսի]] տաճարի քրմուհիների՝ [[Կարիատիդ|կարիատիդների]] զարդաքանդակները<nowiki/>[[Էրեքթեոն|Էրեքթեոնի]] վրա։]]▼
Հունա-պարսկական պատերազմների ավարտից հետո՝ [[Պերիկլես]]ի կառավարման ժամանակաշրջանում, արդեն պատրաստված հրապարակումմիջնաբերդի որոշվեցտարածքում որոշվում է կառուցել նոր, ավելի փառահեղ ու շքեղ տաճար։ ԿառուցմանըՇինարարական ներգրավեցինաշխատանքների այնմեջ ներգրավվում են ժամանակ լավագույն նկարիչները, և ծախսվեցինծախսվում ահռելի միջոցներ։ Պարթենոնի շինարարներ են համարվում հին հույն ճարտարապետներ [[ԻկտինեսԻկտինոս|Իկտինեսը]]ը և [[Կալիկրատես]]ը։ Դասական հետազոտողները կարծում են, որ առաջինին պատկանում է կառույցի նախագիծը, իսկ երկրորդը ղեկավարում էր կառուցապատման աշխատանքները։ Հանճարեղ ճարտարապետ [[Ֆիդիաս]]ը կատարեցկատարում է երեսպատումը և Պերիկլեսի հետ հետևում էրվերահսկում շինարարությանը։▼
Որոշ աղբյուրներ հավաստում են այն մասին, որ Կոստանդնուպոլսի Պողոս III պատրիարքը Պարթենոնի տեղում կառուցում է Սուրբ Սոֆիայի անունը կրող եկեղեցական համալիր։ 13-րդ դարում՝ չորրորդ խաչակրաց արշավանքի ընթացքում, վնասվում է Աթենաս Պրոմախոսի արձանը, որը, հավանաբար, ստեղծվել էր մ․թ․ա․ 3-րդ դարում։ Հռոմեական և բյուզանդական կայսրերը բազմիցս հրովարտակներով արգելել են հեթանոսական պաշտամունքը կայսրության տարածքում, սակայն Հունաստանում այն չափազանց խոր արմատներ ուներ։ Մեր օրերում ընդունված է այն կարծիքը, որ Պարթենոնի տաճարը քրիստոնեական եկեղեցու վերածվել է միայն 6-րդ դարում։ Արևելյան Հռոմեական կայսրությունում՝ Բյուզանդիայում, այն ծառայել է որպես Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի ուղղափառ եկեղեցի։ Այն եղել է չորրորդ ամենակարևոր ուխտագնացության կենտրոնն ամբողջ Բյուզանդական կայսրությունում՝ Կոստանդնուպոլսի, Եփեսոսի և Սալոնիկի տաճարներից հետո։ Հայտնի է, որ Բյուզանդիայի կայսր Բարսեղ II Բուլղարասպանը՝ հայկական (մակեդոնական) հարստությունից, 1018 թվականին բուլղարացիների նկատմամբ տարած վճռական հաղթանակից հետո երկրպագել է Պարթենոնի տաճարում։ ▼
 
Շինարարության սկզբի ամսաթիվը գիտնականները կարողացան ճշգրիտ որոշել մարմարե փոքրիկ տախտակների շնորհիվ, որոնց վրա աթենական իշխանությունը պոլիսի բնակչությանը ներկայացնում էր պաշտոնական հրահանգներն ու ֆինանսական հաշվետվությունները։ Աթենացիների համար նման գրառումները ծախսերը վերահսկելու և գանձարանը թալանելուց զերծ պահելու միջոց էին։ Պարթենոնը կառուցեցին մ.թ.ա. 446-447 թվականներից ([[Հին Հունաստան]]ում տարին սկսվում էր ամառային գիշերահավասարից) տասը տարիների ընթացքում։ Առաջին տարում միջոցներ տրամադրվեցին պենթելական մարմար գտնելու և քաղաք տեղափոխելու համար։համար<ref>[http://boutique.info-grece.com/product_info.php/products_id/1874/language/el Manolis Korres. From Pentelicon to the Parthenon]</ref>։ Մ.թ.ա. 444-443 թվականներին փայտի համար նախատեսված ծախսերը կապված էին շինարարական անտառների կառուցման հետ։ Այն մասին, որ մ.թ.ա. 438-437 թվականներին [[Աթենաս Պալլաս]]ի արձանը Ֆիդիասը ավարտել էր, վկայում է աշխատանքների ավարտից հետո մնացած ոսկու վաճառքը։վաճառքը<ref>Lisa Kallet. Accounting for culture in Fifth-Centure Athens//Democracy, Empire, and the Arts in Fifth-Century Athens. — Cambridge, Massachusetts, — 1998</ref>։ Տաճարի օծումը տեղի ունեցավ [[Պանաթենաս]]ի տոնի ժամանակ՝ մ.թ.ա. 438 թվականին, բայց ձևավորումը (հիմնականում քանդակագործական աշխատանքները) շարունակվեցին մինչև մ.թ.ա. 432 թվականը։▼
13-րդ դարում Հունաստանի տարածքն անցնում է Լատինական կայսրությանը, իսկ Աթենքի դքսության ղեկավարումն անցնում է Օտտոն դե լա Ռոշին։ Կարճ ժամանակահատվածում Պարթենոնը վերածվում է Նոթր Դամ դ'Աթենս անվանումով կաթոլիկ տաճարի։ Հաջորդ երկուս ու կես դարերի ընթացքում վարձկանների հարձակումների, ռազմական հեղաշրջումների և դիվանագիտական խարդավանքների հետևանքով Աթենքն անցնում նախ ֆրանսիացիներին և ապա՝ կատալոնացիներին։ Աթենքն ու շրջակա տարածքները միասին կազմում են Աթենքի դքսությունը, որը 1371 թվականին մտնում է Արագոնի թագավորության մեջ։ Աթենքը մնում է կատալոնական տիրապետության տակ մինչև 1386 թվականը։ Այդ ժամանակ Աթենքի պաշտոնական լեզուն կատալոներենն էր, իսկ պետական կրոնը՝ կաթոլիկությունը։ 1387 թվականին իշխանությունն անցնում է ֆլորենցիական Աչայոլի ազնվականական ընտանիքին , որի վերահսկողության տարիներին հունարեն լեզուն և հույն ուղղափառ եկեղեցին վերադարձնում են իրենց դիրքերը։ Զարգացած միջնադարի այս դարակազմիկ փոփոխությունների ընթացքում Պարթենոնը վերածվում է լավ ամրեցված վերածննդի պալատի։ Վերջինս ստանում է նախ Սանտա Մարիա դը Սեթինաս (կատալանացիների իշխանության ներքո) և ապա Սանտա Մարիա դի Ատեն (իտալացիների իշխանության ներքո) անվանումները: ▼
▲=== Պարթենոնը Հռոմեական և Բյուզանդական կայսրությունների կազմում ===
 
▲Պարթենոնը փառքի և [[Աթենք|Աթենքի]] հովանավոր [[Աթենաս|Աթենաս աստվածուհու]] վեհության խորհրդանիշի պաշտոնում հանդես է գալիս շուրջ հազար տարի։ Արդի պատմագիտության մեջ չկա հստակ մատնանշված թվական, որը նշում է թե երբ է Պարթենոնը վերածվել [[Եկեղեցի|քրիստոնեական եկեղեցու։եկեղեցու]]։ Հայտնի է, որ դա եղել է [[4–րդ դար|4-րդ դարում՝դարում]]՝ հռոմեացիների կողմից Աթենքի գրավումից հետո։ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] կազմում Աթենքը վերածվում է հասարակ գավառական քաղաքի, իսկ այդ ժամանակահատվածում Պարթենոնը կորցնում է իր հեղինակությունը։ [[5-րդ դար|5-րդ դարում]] տաճարը թալանվում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] ղեկավարների կողմից, իսկ Պարթենոնի նախկին գանձերը տեղափոխվում են Բյուզանդիայի թագավորանիստ Կոստանդնուպոլիս։[[Կոստանդնուպոլիս]]։ [[Պատկեր:Παρθενώνας - Parthenon.jpg|մինի|272x272px|[[Արտեմիս|Արտեմիսի]] տաճարի քրմուհիների՝ [[Կարիատիդ|կարիատիդների]] զարդաքանդակները<nowiki/>[[Էրեքթեոն|Էրեքթեոնի]] վրա։]]
=== Շինարարություն ===
▲Որոշ աղբյուրներ հավաստում են այն մասին, որ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] [[Պողոս|Պողոս III պատրիարքը]] Պարթենոնի տեղում կառուցում է [[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Կոստանդնուպոլիս)|Սուրբ Սոֆիայի]] անունը կրող [[Եկեղեցի|եկեղեցական համալիր։համալիր]]։ [[13-րդ դարում՝դար|13-րդ դարում]]՝ [[Խաչակրաց չորրորդ արշավանք|չորրորդ խաչակրաց արշավանքի]] ընթացքում, վնասվում է Աթենաս Պրոմախոսի արձանը, որը, հավանաբար, ստեղծվել էր [[Մ.թ.ա. 3-րդ դար|մ․թ․ա․ 3-րդ դարում։դարում]]։ Հռոմեական և բյուզանդական կայսրերը բազմիցս հրովարտակներով արգելել են [[Հեթանոսություն|հեթանոսական պաշտամունքը]] կայսրության տարածքում, սակայն [[Հունաստան|Հունաստանում]] այն չափազանց խոր արմատներ ուներ։ Մեր օրերում ընդունված է այն կարծիքը, որ Պարթենոնի տաճարը քրիստոնեական եկեղեցու վերածվել է միայն [[6-րդ դարում։դար|6-րդ դարում]]։ [[Արևելյան Հռոմեական կայսրություն|Արևելյան Հռոմեական կայսրությունում՝ Բյուզանդիայում]], այն ծառայել է որպես [[Մարիամ Աստվածածին|Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի]] [[Ուղղափառություն|ուղղափառ եկեղեցի։եկեղեցի]]։ Այն եղել է չորրորդ ամենակարևոր ուխտագնացության կենտրոնն ամբողջ [[Բյուզանդական կայսրությունում՝կայսրություն|Բյուզանդական կայսրությունում]]՝ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]], [[Եփեսոս|Եփեսոսի]] և [[Սալոնիկ|Սալոնիկի]] տաճարներից հետո։ Հայտնի է, որ Բյուզանդիայի կայսր [[Բարսեղ Բ Բուլղարասպան|Բարսեղ II Բուլղարասպանը՝Բուլղարասպանը]]՝ [[Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն|հայկական (մակեդոնական) հարստությունից]], [[1018|1018 թվականին]] բուլղարացիների նկատմամբ տարած վճռական հաղթանակից հետո երկրպագել է Պարթենոնի տաճարում։
▲Հունա-պարսկական պատերազմների ավարտից հետո՝ [[Պերիկլես]]ի կառավարման ժամանակաշրջանում, արդեն պատրաստված հրապարակում որոշվեց կառուցել նոր, ավելի փառահեղ ու շքեղ տաճար։ Կառուցմանը ներգրավեցին այն ժամանակ լավագույն նկարիչները, և ծախսվեցին ահռելի միջոցներ։ Պարթենոնի շինարարներ են համարվում հին հույն ճարտարապետներ [[Իկտինես]]ը և [[Կալիկրատես]]ը։ Դասական հետազոտողները կարծում են, որ առաջինին պատկանում է կառույցի նախագիծը, իսկ երկրորդը ղեկավարում էր կառուցապատման աշխատանքները։ Հանճարեղ ճարտարապետ [[Ֆիդիաս]]ը կատարեց երեսպատումը և Պերիկլեսի հետ հետևում էր շինարարությանը։
 
▲13-րդ դարում Հունաստանի տարածքն անցնում է [[Լատինական կայսրություն|Լատինական կայսրությանը]], իսկ [[Աթենքի դքսություն|Աթենքի դքսության]] ղեկավարումն անցնում էղեկավարումը՝ Օտտոն դե լա Ռոշին։ Կարճ ժամանակահատվածում Պարթենոնը վերածվում է Նոթր Դամ դ'Աթենս անվանումով կաթոլիկ տաճարի։ Հաջորդ երկուս ու կես դարերի ընթացքում վարձկանների հարձակումների, ռազմական հեղաշրջումների և դիվանագիտական խարդավանքների հետևանքով Աթենքն անցնում նախ [[Ֆրանսիացիներ|ֆրանսիացիներին]] և ապա՝ կատալոնացիներին։[[Կատալոնացիներ|կատալոնացիներին]]։ Աթենքն ու շրջակա տարածքները միասին կազմում են [[Աթենքի դքսություն|Աթենքի դքսությունը]], որը [[1371|1371 թվականին]] մտնում է [[Արագոնի թագավորություն|Արագոնի թագավորության]] մեջ։ Աթենքը մնում է կատալոնական տիրապետության տակ մինչև [[1386 թվականը։թվական|1386 թվականը]]։ Այդ ժամանակ Աթենքի պաշտոնական լեզուն [[Կատալաներեն|կատալոներենն]] էր, իսկ պետական կրոնը՝ կաթոլիկությունը։[[Կաթոլիկություն|կաթոլիկությունը]]։ [[1387|1387 թվականին]] իշխանությունն անցնում է ֆլորենցիական Աչայոլի ազնվականական ընտանիքին , որի վերահսկողության տարիներին [[Հունարեն|հունարեն լեզուն]] և [[Հույն ուղղափառ եկեղեցիներ|հույն ուղղափառ եկեղեցին]] վերադարձնում են իրենց դիրքերը։ Զարգացած միջնադարի այս դարակազմիկ փոփոխությունների ընթացքում Պարթենոնը վերածվում է լավ ամրեցված վերածննդի պալատի։ Վերջինս ստանում է նախ Սանտա Մարիա դը Սեթինաս (կատալանացիների իշխանության ներքո) և ապա Սանտա Մարիա դի Ատեն (իտալացիների իշխանության ներքո) անվանումները:
▲Շինարարության սկզբի ամսաթիվը գիտնականները կարողացան ճշգրիտ որոշել մարմարե փոքրիկ տախտակների շնորհիվ, որոնց վրա աթենական իշխանությունը պոլիսի բնակչությանը ներկայացնում էր պաշտոնական հրահանգներն ու ֆինանսական հաշվետվությունները։ Աթենացիների համար նման գրառումները ծախսերը վերահսկելու և գանձարանը թալանելուց զերծ պահելու միջոց էին։ Պարթենոնը կառուցեցին մ.թ.ա. 446-447 թվականներից ([[Հին Հունաստան]]ում տարին սկսվում էր ամառային գիշերահավասարից) տասը տարիների ընթացքում։ Առաջին տարում միջոցներ տրամադրվեցին պենթելական մարմար գտնելու և քաղաք տեղափոխելու համար։<ref>[http://boutique.info-grece.com/product_info.php/products_id/1874/language/el Manolis Korres. From Pentelicon to the Parthenon]</ref> Մ.թ.ա. 444-443 թվականներին փայտի համար նախատեսված ծախսերը կապված էին շինարարական անտառների կառուցման հետ։ Այն մասին, որ մ.թ.ա. 438-437 թվականներին [[Աթենաս Պալլաս]]ի արձանը Ֆիդիասը ավարտել էր, վկայում է աշխատանքների ավարտից հետո մնացած ոսկու վաճառքը։<ref>Lisa Kallet. Accounting for culture in Fifth-Centure Athens//Democracy, Empire, and the Arts in Fifth-Century Athens. — Cambridge, Massachusetts, — 1998</ref> Տաճարի օծումը տեղի ունեցավ [[Պանաթենաս]]ի տոնի ժամանակ՝ մ.թ.ա. 438 թվականին, բայց ձևավորումը (հիմնականում քանդակագործական աշխատանքները) շարունակվեցին մինչև մ.թ.ա. 432 թվականը։
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Պարթենոն» էջից