Վիքիպեդիա

«Թբիլիսի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-(հարավ|հյուսիս)\-(արևելյան|արևմտյան) +\1\2); կոսմետիկ փոփոխություններ
No edit summary
Տող 1.
{{Cite news|url=https://www.britannica.com/biography/Timur|title=Թուրքմենների արշավանքները դեպի Թբիլիսի|last=|first=|date=|work=|newspaper=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2017-10-12|via=}}
{{Գնահատում}}
{{Արևմտահայերեն|Թիֆլիս (արեւմտահայերէն)}}
{{այլ|Թբիլիսի (այլ կիրառումներ)}}
Տող 67.
'''Թբիլիսի'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=54}}</ref> ({{lang-ka|თბილისი}}, {{Audio|Tbilisi.ogg|Թբիլիսի <small>«լսել»</small>}}; {{IPA1|tʰbilisi|pron}}, [[Հին հայերեն|հին հայկական]] անվանումը՝ '''Տփղիս''', [[Ցարական Ռուսաստան|ռուսական]] և [[ԽՍՀՄ|խորհրդային]] իրականության մեջ հայտնի է եղել, որպես '''Թիֆլիս'''), [[Վրաստանի Հանրապետություն|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաքը, ինչպես նաև՝ պետության [[Վրաստանի քաղաքների ցանկ|խոշորագույն քաղաքը]]<ref name=":0">{{Cite web|url=https://tonkosti.ru/%D0%A2%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%81%D0%B8|title=Թբիլիսին 2017` տոներ, տուրեր, թանգարաններ, գնումներ ևտեսարժան վայրեր|last=|first=|date=|website=Тонкости туризма|publisher=|language=ru-RU|accessdate=2017-08-09}}</ref>։ Գտնվում է երկրի կենտրոնական հատվածում՝ [[Կուր գետ]]ի երկու ափերին<ref name=":0" />։ Համարվում է աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկը<ref>{{Cite news|url=http://www.routesonline.com/news/29/breaking-news/249808/inside-tbilisi-one-of-the-worlds-oldest-cities/|title=Inside Tbilisi - One Of The World's Oldest Cities|last=2017|first=UBM (UK) Ltd.|newspaper=Routesonline|language=en-GB|access-date=2017-08-09}}</ref>, որը հիմնադրվել է [[5-րդ դար]]ում՝ [[Վիրք|Վիրքի թագավոր]] [[Վախթանգ Գորգասալ]]ի կողմից<ref>{{Cite web|url=http://www.advantour.com/georgia/tbilisi/history.htm|title=Վրաստանի մայրաքաղաքի՝ Թբիլիսիի պատմությունը|last=|first=|date=|website=www.advantour.com|publisher=|language=en|accessdate=2017-08-09}}</ref>։ Դարավերջին, Վախթանգի որդին և իրավահաջորդը՝ Դաչի արքան, մայրաքաղաքը [[Մցխեթ]]ից տեղափոխում է Թբիլիսի։ [[Վրաստանը Ռուսական կայսրության կազմում|Ռուսական տիրապետության տարիներին]] Թբիլիսին եղել է [[Կովկաս|Կովկասյան տարածաշրջանի]] [[Քաղաքականություն|քաղաքական]] և [[Մշակույթ|մշակութային]] կենտրոնը։ Դարեր շարունակ [[հայեր]]ը եղել են Թբիլիսիի քաղաքային կյանքի անբաժանելի մասը։ Մինչ օրս էլ [[Հավլաբար|Հավլաբար թաղամասն]] ամբողջովին բնակեցված է հայերով։ Խորհրդանշական է, որ [[12-րդ դար]]ից մինչև [[Հոկտեմբերյան Հեղափոխություն|Հոկտեմբերյան հեղափոխությունն]] ընկած ժամանակահատվածում [[Թբիլիսիի քաղաքապետների ցանկ|Թբիլիսիի թվով 47 քաղաքապետներից]] 45-ը եղել են ազգությամբ [[հայեր]]<ref name="ՍԿԹՔԳ">[[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]], «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. [http://www.raa-am.com/TiflisMayors/Mayors_arm.amboxg.poqr.pdf {{ref-hy}}] [http://www.raa.am/TiflisMayors/Mayors_rus.amboxg.poqr.%20pdf..pdf {{ref-ru}}]</ref>։ Մինչև ԽՍՀՄ կազմավորման սկզբնական շրջանը հայերը կազմել են նաև [[Թբիլիսի#բնակչության|Թբիլիսի բնակչության]] մեծամասնությունը՝ թվապես գերազանցելով [[վրացիներ]]ին և մյուս էթնիկ խմբերին: Գտնվելով [[Եվրոպա]]յի և [[Ասիա]]յի խաչմերուկում՝ պատմական տարբեր ժամանակահատվածներում Թբիլիսին դարձել է առևտրային կարևոր հանգույց։ [[Թբիլիսիի պատմություն|Թբիլիսիի հազարամյա պատմությունը]] արտացոլված է [[Վրացական ճարտարապետություն|ճարտարապետության]] մեջ<ref>{{Cite web|url=https://www.kensingtontours.com/details/locale/5252|title=Թբիլիսի՝ պատմություն և ճարտարապետություն|last=|first=|date=օգոստոսի 10, 2017|website=|publisher=kensingtontours.com|accessdate=}}</ref>։ Այն իրենից ներկայացնում է դասական, մերձավորարևելյան, ռուսական և ժամանակակից ճարտարապետությունների համադրություն<ref>{{Cite web|url=https://www.budget.com.ge/tbilisi|title=Թբիլիսի՝ Վրաստանի մայրաքաղաքը, ընդհանուր տեղեկատվություն․ աշխարհագրություն, պատմություն և ճարտարապետություն|last=|first=|date=|website=www.budget.com.ge|publisher=|accessdate=2017-08-09}}</ref>։ Պատմականորեն Թբիլիսին եղել է տարբեր մշակութային, էթնիկական և կրոնական ծագում ունեցող անձանց գործունեության հարթակ։
 
Ըստ 2017 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ Թբիլիսիի բնակչության թիվը գերազանցելկազմում է 1 միլիոնը։108 717 մարդ։ Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը դավանում է [[քրիստոնեություն]]<ref>{{Cite news|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-23072361|title=10 things you might not know about Georgia|date=2013-07-04|newspaper=BBC News|language=en-GB|access-date=2017-08-09}}</ref>․ հիմնականում նրանք [[Վրաց ուղղափառ եկեղեցի|վրաց ուղղափառ եկեղեցու]] հետևորդներ են։ Թբիլիսիի ամենախոշոր ազգային փոքրամասնությունները [[Հայերը Թբիլիսիում|հայերն]] են, որոնք կազմում են ամբողջ քաղաքի բնակչության 4.8 %-ը (ավելի քան 53 հազար մարդ): Ապրում են նաև [[ռուսներ]], [[ադրբեջանցիներ]], [[եզդիներ]], [[ուկրաինացիներ]] և այլ ազգություններ<ref>{{Cite web|url=https://synnergy.wordpress.com/2010/10/19/ethnic-minorities-in-georgia/|title=Ethnic Minorities in Georgia: Problems and Resolutions|last=12|first=Basa, October|last2=Reply|first2=2013|date=2010-10-19|website=Synergy-Press|publisher=|accessdate=2017-08-09}}</ref>։
 
Թբիլիսիի հիմնական տեսարժան վայրերն են [[Սուրբ Երրորդության մայր տաճար (Թբիլիսի)|Սուրբ Երրորդության մայր տաճարը]]<ref>{{Cite web|url=http://www.orthodoxy.ge/tsnobarebi/tadzrebi/sameba_elia.htm|title=თბილისის ტაძრები - წმიდა სამების საკათედრო ტაძარი|website=www.orthodoxy.ge|accessdate=2017-08-09}}</ref>, [[Սիոնի|Սիոնի տաճարը]]<ref>{{Cite news|url=http://www.ambioni.ge/tbilisis-sionis-sakatedro-tazari|title=თბილისის სიონის საკათედრო ტაძარი|date=2012-03-31|newspaper=ამბიონი|language=en-US|access-date=2017-08-09}}</ref>, [[Ազատության հրապարակ (Թբիլիսի)|Ազատության հրապարակը]]<ref>{{Cite news|url=http://www.tbilisiarchitecture.net/ka/freedom-square/|title=Ազատության հրապարակ|last=|first=|date=2013-03-13|work=|newspaper=Tbilisi Architecture Network|language=անգլերեն|access-date=2017-08-09|via=}}</ref>, [[Ռուսթավելու պողոտա]]ն<ref>{{Cite web|url=http://speakingstones.jumpstart.ge/ka?pairing=21|title=გოლოვინის ქუჩა რუსთაველის გამზირი (წელი უცნობია - 2013)|website=ქვათა ღაღადი|accessdate=2017-08-09}}</ref>, [[Դավիթ Աղմաշենեբլու պողոտա]]ն<ref>{{Cite web|url=https://www.rutraveller.ru/place/11517|title=Проспект Агмашенебели: описание, фото, контакты, гиды, экскурсии|website=www.rutraveller.ru|language=ru|accessdate=2017-08-09}}</ref>, [[Նարիղալա]]ն<ref>{{Cite web|url=http://visitarm.com/hy/georgia/places/tbilisi/narikala-amrotse|title=Նարիկալա ամրոցը // VisitArm.com|last=|first=|date=|website=visitarm.com|publisher=|language=hy|accessdate=2017-08-09}}</ref>, [[Թբիլիսիի օպերայի և բալետի թատրոն]]ը և [[Վրաստանի ազգային թանգարան]]ը։
Տող 91.
| նկարագրություն2 =
}}
Թբիլիսին հիմնադրել է [[Վիրք|Վիրքի թագավոր]] [[Վախթանգ Գորգասալ]]ը՝ [[5-րդ դար]]ի վերջին<ref name=":2">{{Cite web|url=http://abuladze1973.blogspot.am/p/blog-page_7.html|title=თბილისის ისტორია|website=abuladze1973.blogspot.am|accessdate=2017-08-24}}</ref>։ Մինչև [[458|458 թվականը]] Թբիլիսիի տարածքը լինելով անտառածածկ՝ բնակության համար անբարենպաստ էր։ Վախթանգ Գորգասալի որդին՝ Դաչի Ուջարմելին, հոր խնդրանքով մայրաքաղաքը [[Մցխեթ]]ից տեղափոխում է Թբիլիսի։ Նա ավարտում է բերդի պարիսպների շինարարությունը և հիմք դնում քաղաքի զարգացմանը։ Կարճ ժամանակահատվածում Թբիլիսին դառնում է [[Կովկաս]]ի խոշորագույն քաղաքներից մեկը<ref>{{Cite web|url=http://www.tbilisi.gov.ge/pages/history?lang=en|title=History of Tbilisi|website=www.tbilisi.gov.ge|accessdate=2017-08-24}}</ref>, որը սերտ կապեր է հաստատում [[Մեծ Հայք]]ի քաղաքների հետ։ Այդ ժամանակ, սակայն, Թբիլիսին Վրաստանի միայն արևելյան հատվածի [[մայրաքաղաք]]ն էր, քանի որ [[Կոլխիդա]]ն չէր մտնում [[Վրաստան]]ի սահմանների մեջ։ Թբիլիսիի առաջին բնակիչները հաստատվել են հանքային աղբյուրների թաղամասում (ներկայիս [[Գորգասալի հրապարակ]]ի տարածքը)։ Հին Թբիլիսիի տարածքը զբաղեցրել է հարավ-արևելքում Օռտաճալայի պարտեզը, հյուսիս-արևելքում՝ [[Կուր գետ]]ը, հարավ-արևմուտքում՝ [[Թաբոր]]ի սարալանջերը, հյուսիս-արևմուտքում՝ Ծավկիսծղալին։ [[4–րդ դար|4-րդ դարում]] ընդարձակվեց Թբիլիսիի երկրորդ թաղամասը՝ Կալա Բարդանը։ Հետագայում քաղաքը զարգանում է [[Հին Թբիլիսի]]ի և Կալայի շրջանակից դուրս<ref name=":2" />։ Քաղաքի զարգացմանը նպաստում էր բարեխառն կլիման։ Թբիլիսիի միջով էր անցնում նշանակալից առևտրային ճանապարհը, որը [[Կովկաս]]ը [[Ասիա]]յին միացնող գլխավոր ճանապարհներից էր։ Այդ ժամանակահատվածում Թբիլիսին դառնում է [[Մերձավոր Արևելք]]ի կենտրոններից մեկը, որից հետո հարևան երկրները սկսում են հետևել քաղաքի ռազմական և տնտեսական աճին և [[6-րդ դար]]ի վերջին սկսվում է երկարատև պայքար Թբիլիսիի համար։ Վրաց քաղաքական ու մշակութային վիճակն ուղղակիորեն կախված էր մայրաքաղաքի դրությունից։ [[537 թվական]]ին պարսկական զորքերը գրավում են Թբիլիսին, որից հետո [[Վիրք]]ը անկում է ապրում<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/place/Iberia-ancient-kingdom-Georgia|title=Իբերիա կամ Վիրք՝ Վրաստանի հնագույն թագավորություն|last=|first=|date=|work=|newspaper=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2017-08-24|via=}}</ref>։ Փոխարենը՝ ստեղծվում է [[Վրաց մարզպանություն]]ը և վրացիներն ընկնում են պարսկական տիրապետության տակ<ref>{{Cite web|url=https://ru.scribd.com/document/176772817/Battle-of-Krtsanisi|title=Battle of Krtsanisi {{!}} Georgia (Country) {{!}} Caucasus|website=Scribd|language=en|accessdate=2017-08-24}}</ref>։ 627 թվականին Թբլիսին ենթարկվում է Բյուզանդիայի թագավոր [[Հերակլիոս Ա|Հերակլիոս I-ի]] արշավանքներին։ Հույն կայսրը կարողանում է պաշարել քաղաքը, սակայն վերջինիս այն գրավել չի հաջողվում։ Հեռակլիոսը թողնում է Վրաստանը և անցնում [[Միջագետք]]ը։ Հաջորդ տարի Թբիլիսին գրավվում և հրդեհվում է խազարների կողմից<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Obrasenie/frametext.htm Թբիլիսիի պատմությունը՝ Վրաստանի ժամանակակից տարածքը քոչվորական ցեղերի և ցեղախմբերի վայրագությունների թիրախակետում]</ref>։ [[7-րդ դար]]ում Վրաստանի արևելյան մասը անցնում է [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական Խալիֆայությանը]], իսկ արևմտյան մասը՝ [[Բյուզանդիա]]յին<ref>{{Cite web|url=|title=ლორთქიფანიძე მ., ქსე, ტ. 1, გვ. 525, თბ., 1975|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։ Խալիֆայության կազմում ստեղծվում է Արմինիա կուսակալությունը, որի մեջ մտնում են [[Հայաստան]]ը, [[Վրաստան]]ը և [[Աղվանք]]ը<ref>{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/dvin|title=DVIN – Encyclopaedia Iranica|last=electricpulp.com|website=www.iranicaonline.org|language=en|accessdate=2017-08-24}}</ref>: [[737|737 թվականին]] Թբիլիսին դառնում է առանձին ամիրայության կենտրոն<ref>{{Cite web|url=http://patrioti.clan.su/dir/tbilisis_saamiro/3-1-0-2|title=თბილისის საამირო - ისტორია - საიტების კატალოგი - პატრიოტ|website=patrioti.clan.su|accessdate=2017-08-24}}</ref>։ [[735]]-[[737|737 թվականներին]] արաբ ոստիկան Մըրվանը և իբն Մուհամեդը վերստին գրավեցին քաղաքը։ Արաբական տիրապետության օրոք Թբիլիսին նոր զարգացում ապրեց։ Այս տարածաշրջանում վրաց մայրաքաղաքը դարձավ [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական ամիրայության]] կենտրոններից մեկը՝ [[Դվին]]ի և [[Պարտավ]]ի հետ միասին։ [[764|764 թվականին]] խազարների դիրքը թուլացավ Թբիլիսիում։ [[853|853 թվականին]] խալիֆայության իշխանությունն ամրապնդելու նպատակով ոստիկան Բուղայի հրամանատարությամբ արաբական զորքերը կենտրոնացվեցին Թբիլիսիում։
 
<center>'''Շինություններ Հին Թբիլիսիում'''</center>
Տող 106.
 
=== Մուսուլմանական տիրապետություն (1226-1795) ===
{{Հիմնական|Վրաստանի պատմություն {{!}} Վրաստանը ուշ միջնադարում}}[[1226|1226 թվականին]] Թբիլիսին պաշարեց խազար ոստիկան [[Ջալալեդդին Ռումի|Ջալալեդին]], ով ավերեց քաղաքը և բնակչությանը դաժանաբար կոտորեց<ref>{{Cite web|url=http://www.eanc.net/EANC/library/Fiction/Original/Raffi/Jalaleddin.htm?page=1&interface_language=am|title=Րաֆֆի․ Ստեղծագործություններ․ Ջալլալեդին|last=Րաֆֆի|first=|date=|website=www.eanc.net|publisher=|accessdate=2017-08-24}}</ref>։կոտորեց։ [[13-րդ դար]]ի [[1240|40-ական թվականներին]] [[մոնղոլներ]]ը գրավեցին քաղաքը։ Նրանք չվերացրեցին վրաց իշխանությունը և Թբիլիսին նորից դարձավ երկրի կենտրոն։ [[1259|1259 թվականին]] [[Վրացի թագավորների ցանկ|վրաց թագավոր]] [[Դավիթ VI (Վրաց արքա)|Դավիթ VI-ի]] գլխավորությամբ վրաց զորքը ջախջախեց մոնղոլներին՝ ազատագրելով Թբիլիսին։ [[1260|1260 թվականին]] [[Դավիթ VII (Վրաց արքա)|Դավիթ VII-ն]] ապստամբեց [[մոնղոլներ]]ի դեմ, սակայն ապստամբությունը ճնշվեց։ [[14-րդ դար]]ի [[1320|20-ական թվականներին]], մոնղոլների լուծը թոթափելուց հետո, Թբիլիսին դարձյալ միացյալ Վրաստանի մայրաքաղաքն է դառնում։ [[1366|1366 թվականին]] Թբիլիսիում [[Ժանտախտը (վեպ)|ժանտախտի]] համաճարակ է սկսվում, որին զոհ է գնում բնակչության կեսը։[[Պատկեր:Mosquée - panoramio (3).jpg|մինի|274x274px|Շիա մզկիթ Թբիլիսիում|ձախից]][[1386|1386 թվականին]] [[Թուրքմեններ|թուրքմեն]] [[Լենկթեմուր|զորավար Լենկթեմուրը]] պաշարեց Թբիլիսին<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/biography/Timur|title=Timur {{!}} Turkic conqueror|newspaper=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2017-08-24}}</ref>։ Նա Վրաստանի վրա հարձակվում է ութ անգամ, որոնցից միայն երկուսի ժամանակ է կարողանում ծնկի բերել վրացիներին։վրացիներին<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/biography/Timur|title=Թուրքմենների արշավանքները դեպի Թբիլիսի|last=|first=|date=|work=|newspaper=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2017-10-12|via=}}</ref>։ Այս արշավանքներից հետո Թբիլիսիի միջազգային դիրքերը թուլացան։ Ալեքսանդր I Մեծ թագավորը (1412-1243) սկսեց քաղաքի վերականգման աշխատանքները, բայց չկարողացավ վերջացնել իր նախաձեռնածը։ Արտաքին զավթիչների մշտական գրոհները բացասաբար էին ազդել տնտեսության վրա։ Քաղաքի որոշ թաղամասեր շարունակում էին ավերակների մեջ մնալ։ [[1444|1444 թվականին]]՝ [[Շահ Ջահան|Ջահան շահի]] օրոք, քաղաքը կռվախնձոր դարձավ մոնղոլների և պարսիկների միջև։ [[15-րդ դար]]ի 70-ական թվականներին Թբիլիսին նորից պարսիկների ձեռքում հայտնվեց։ [[1490|1490 թվականին]] Վրաստանը մասնատվեց և նրա տարածքում ձևավորվեցին առանձին թագավորություններ՝ օտար տիրակալների իշխանության տակ։ Միայն Թբիլիսին դարձավ վրաց թագավորների քաղաքական և վարչական կենտրոնը։ [[1522|1522 թվականին]] Թբիլիսիում հաստատվեցին պարսիկները։ Երկու տարի անց վրաց թագավոր [[Դավիթ X|Դավիթ X-ը]] քաղաքն ազատագրեց պարսիկներից։ [[1524]]-[[1541|1541 թվականներին]] քաղաքը ծաղկում ապրեց։ Վերանորոգվեցին հին շինությունները և կառուցվեցին նորերը, զարգացան առևտուրն ու մշակույթը։ [[1541|1541 թվականին]] քաղաքը գրավեց պարսից շահ Թամազ I-ը։ [[1578|1578 թվականին]] Չիլդիրի պատերազմում [[օսմաններ]]ը հաղթեցին վրացիներին, այնուհետև [[Հյուսիսային Կովկաս]]ն անցավ օսմանների տիրապետության տակ։ Թբիլիսին նոր թշնամու ձեռքին հայտնվեց։ Վրաց թագավոր Սիմոն I-ը ապարդյուն կերպով քաղաքը պարսիկ և սելջուկ զավթիչներից ազատելու փորձեր կատարեց։ [[1609|1609 թվականին]] սպարապետ դարձավ [[Գեորգի Սաակաձե]]ն։ 17-րդ դարի առաջին կեսին պարսիկները դաժան ասպատակություններ իրականացրին Թբիլիսիում, որի արդյունքում այն հիմնովին ավերվեց։ [[1633|1633 թվականից]], երբ քաղաքի նահանգապետ նշանակվեց Ռոստոմը, Թբիլիսին նորից զարթոնք ապրեց։ Դարձյալ աշխուժացավ տնտեսական և մշակութային կյանքը։ Նա որոշակի գումար տրամադրեց քաղաքի բարելավման համար։ [[1700|1700 թվականին]] Թբիլիսիի բնակչությունը կազմում էր 20 հազար։ Քաղաքը նորից զարթոնք է ապրում, աճում էր բնակչության թիվը։ Այս ընթացքում հանքային ջրերի տարածքում բաղնիքներ կառուցվեցին։ [[1709|1709 թվականին]] հիմնվեց քաղաքի առաջին տպարանը, որտեղ տպագրվեց [[Շոթա Ռուսթավելի|Շոթա Ռուսթավելու]] «[[Ընձենավորը]]» պոեմը։ [[1723|1723 թվականին]] քաղաքը կրկին գրավեցին օսմանցիները, իսկ [[1735]] թվականին՝ [[Նադիր շահ]]ը ետ գրավեց այն։ [[1784|1784 թվականին]] հակապարսկական շարժումը Վրաստանում մեծ վերելք ապրեց և թագավոր [[Հերակլ II]]-ի գլխավորությամբ վրացիները սկսեցին պայքարել հանուն իրենց երկրի ազատության։ Կարճ ժամանակահատվածում վրացիները ազատագրեցին մայրաքաղաքը շահ Նադիրի զորքերից։ [[1755]] թվականին հիմնվեց Թբիլիսիի իմաստասիրաց ճեմարան։ [[1762|1762 թվականին]] Վրաստանի պատմության մեջ տեղի ունեցավ դարակազմիկ փոփոխություն․ միմյանցից անջատ զարգացող վրաց երկու թագավորությունները՝ [[Քարթլի]]ն ու [[Կախեթի մարզ|Կախեթը]], միավորվեցին և նորաստեղծ միացյալ թագավորության մայրաքաղաք դարձավ Թբիլիսին։ 17-րդԿրցանիսի դարիդաշտում դարիվրացական 70-ականբանակի թվականներինկրած Թբիլիսինպարտությունից արտադրում էր աղ և կավե անոթներ։հետո 1795 թվականին այն վերջնականապես հայտնվեցԹբիլիսինհայտնվեց պարսից լծի տակ։
 
=== Ռուսական տիրապետություն (1800-1900) ===
Տող 141.
[[Պատկեր:Botanic_Garden,_Tbilisi.jpg|մինի|266x266px|[[Վրաստանի ազգային բուսաբանական այգի]]՝ հանրային զբոսայգի Թբիլիսիում]][[Պատկեր:Tbilisi sea.jpg|մինի|266x266px|[[Թբիլիսյան ծով]]ը [[Վրաստան]]ի մայրաքաղաքի խոշորագույն [[ջրամբար]]ն է։]]Թբիլիսի քաղաքը տեղակայված է [[Հարավային Կովկաս|Հարավկովկասյան տարածաշրջանում]]՝ [[Վրաստան]]ի [[արևելք]]ում, [[Կուր գետ]]ի ափին։ Գտնվում է [[Ծովի մակարդակի բարձրութիւնը|ծովի մակարդակից]] 380-770 մետր բարձրության վրա<ref name=":5">{{Cite web|url=http://www.tbilisi.gov.ge/page/9|title=გეოგრაფია და ბუნება|website=www.tbilisi.gov.ge|accessdate=2017-09-21}}</ref>։ Թբիլիսիի մերձակայքում առանձնացվում են 6, 7, 8 բալանի [[Սեյսմիկ ալիքներ|սեյսմիկ գոտիներ]]։ Արևելքում, հարավում և մասամբ արևմուտքում սահմանն անցնում է Գարդաբանյան շրջանով, հյուսիսում և արևմուտքի մնացյալ մասում՝ [[Մցխեթի մունիցիպալիտետ|Մցխեթյան շրջանով]]: Երեք կողմերից շրջապատված է բարձրադիր լեռներով։ Հյուսիսում Թբիլիսին սահմանակցում է Սագուրամոյի լեռնաշղթային, արևելքում և հարավ-արևելքում՝ Իորիի հարթավայրին, իսկ հարավ-արևմուտքում՝ [[Թրիալեթի լեռնաշղթա]]յին<ref name=":5" /><ref>{{Cite web|url=http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=93751|title=თრიალეთის ქედი, ქედი მცირე კავკასიონის დასავლეთ ნაწილში|last=|first=ქედი მცირე კავკასიონის დასავლეთ ნაწილში|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>։
 
Թբիլիսիի ռելիեֆը բարդ է: Կուր գետի ձախ ափին գտնվող քաղաքի մի մասը տարածվում է Ավչալա թաղամասից մինչև Լոչինի գետն ընկած հատվածը՝ ներառելով ավելի քան 30 կմ (19 մղոն): Մթքվարի (Կուր) գետի աջ կողմում գտնվող քաղաքի մի մասը կառուցված է Թրիալեթի շրջանի ստորոտի երկայնքով, որի լանջերը շատ դեպքերում իջնում ​​են բոլոր ճանապարհները դեպի ծովի եզրերին: Չափազանց լեռնային դիրքը հանդիսանում է քաղաքի զարգացման գլխավոր խոչընդոտներից մեկը<ref name=":5" />։
 
Թբիլիսիի հյուսիսարևելյան հատվածում՝ <nowiki/>[[Իորի]] գետի և երեք աղի լճերի միախառնման հետևանքով ստեղծվել է [[Թբիլիսյան ծով|Թբիլիսիի ծովը]], որն իրենից ներկայացնում է ոռոգման նկատառումներով օգտագործվող ջրամբար<ref>{{Cite web|url=http://www.city.kvira.ge/2016/06/18/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98-%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90/|title=რატომ შეიქმნა თბილისის ზღვა – დედაქალაქის უდიდესი წყალსაცავის საგანძური  {{!}} CITY.KVIRA.GE|last=city|website=www.city.kvira.ge|language=en-US|accessdate=2017-09-21}}</ref>։ Գարնանը, ամռանն ու աշնանը ջրամբարի ջրի մակարդակը բարձրանում է և ըստ այդմ ջրի խորության սեզոնային տատանումը կազմում է 7-10 մետր: Թբիլիսյան ջրամբարը դասվում է օլիգոտրոֆ լճերի շարքին<ref name=":5" />։
Տող 464.
{{Հիմնական|Վրացական ճարտարապետություն}}
{{Ֆոտոշարք|լ1=225|Shota_Rustaveli_Monument_(Tbilisi).jpg|լ2=200|Kartlis deda.JPG|տեքստ=Շոթա Ռուսթավելու արձանը և Մայր Քարթլի հուշահամալիրը|align=left}}
[[Թբիլիսիի պատմություն|Թբիլիսիի հազարամյա պատմությունն]] ամփոփված է [[Վրացական ճարտարապետություն|ճարտարապետության]] մեջ։ Քաղաքի հարավարևելյան հատվածում [[Հին Թբիլիսի|հին քաղաքն]] է՝ նեղ փողոցներով, փայտյա նախշազարդ պատշգամբներով, 2-3 հարկանի աղյուսե բնակելի տներով, որոնք յուրովի ներդաշնակում են [[կլասիցիզմ]]ի տարրերը տեղական ճարտարապետական ձևերին<ref>{{Cite web|url=https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_4.djvu/156|title=Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/156 — Վիքիդարան|website=hy.wikisource.org|language=hy|accessdate=2017-08-06}}</ref>: Հին քաղաքում են գտնվում [[Նարիղալա|Նարիղալա միջնաբերդի ավերակները]], [[Անչիսխաթի եկեղեցի|Անչիսխաթի եռանավ բազիլիկը]], [[Մետեխի վանք]]ը, [[Աիոնի վանք|Աիոնի կաթողիկեն]], [[Ռոստոմ արքայի բաղնիք]]ը: [[19-րդ դար]]ի սկզբից զարգացել է, այսպես կոչված, նոր քաղաքը՝ ժամանակակից Թբիլիսիի կենտրոնը, ուղղանկյուն հատակագծային սկզբունքով և հիմնականում ուշ կլասիցիզմի ոճի շենքերով։ [[19-րդ դար]]ում կառուցվել են բազմաթիվ եկամտաբեր տներ, վարչական, հասարակական, մշակութային շինություններ, որոնք առաջնակարգ տեղ են գրավել քաղաքի համակառույցում: Այդ շրջանի ճարտարապետական էկլեկտիկ բնույթի էր [[Թբիլիսիի օպերայի և բալետի թատրոն|Զաքարիա Փալիաշվիլիի անվան օպերայի և բալետի թատրոնը]], [[Շոթա Ռուսթավելու անվան պետական ակադեմիական թատրոն|Շոթա Ռուսթավելու անվան թատրոնը]]՝ նախկին «Արտիստական ընկերության» տունը: [[Վրացական ճարտարապետություն|Վրաց միջնադարյան ճարտարապետական]] ձևերի հաջող կիրառմամբ առանձնանում է նախկին վրաց ազնվականների բանկը (ներկայումս՝ [[Վրաստանի Ազգային բանկ|Վրաստանի կենտրոնական բանկը]]): [[1905 թվական]]ին [[Մթածմինդա (լեռ)|Մթածմինդայի]] վրա կառուցվել է թեք վերելքով լարավոր երկաթուղի՝ [[ֆունիկուլյոր]]: Թբիլիսիի հատակագիծը կազմվել է [[1934 թվական]]ին, իսկ ներկայիս հատակագիծը՝ [[1970 թվական]]ին: Վրաստանի անկախության հռչակումից հետո Թբիլիսին դառնալով անկախ պետության մայրաքաղաք սկեց զարգանալ նոր տեմպերով։ Այս շրջանում կառուցվեցին նոր քաղաքային թաղամասեր և կառուցապատվեցին հները: Բարեկարգվել և վերակառուցվել են հին մայրուղիներն ու հրապարակները, զցվելգցվել են նորերը:
 
Թբիլիսիի գլխավոր մայրուղում՝ [[Ռուսթավելու պողոտա]]յում գտնվում են երկրի կարևորագույն կառույցների մի մասը։ Հին վրացական ճարտարապետական կոմպոզիցիոն և դեկորատիվ միջոցներով վերակառուցվել են բազմաթիվ շենքերի ճակատներ։ Նշանավոր ճարտարապետական կառույցներից են նաև [[Շոթա Ռուսթավելու անվան կինոթատրոն]]ը, [[Թբիլիսիի կապի տուն|Կապի տունը]], [[Թբիլիսիի սպորտի պալատ|սպորտի պալատը]], [[Թբիլիսիի ֆիլհարմոնիայի համերգային դահլիճ|ֆիլհարմոնիայի համերգային դահլիճը]] և այլն: Քաղաքի բարձրության գլխավոր դոմինանտը ֆունիկուլյորի վերին կայանն է՝ կից կանգնեցված հեռուստատեսության աշտարակով։ Այստեղից երևում է Թբիլիսիի և նրա շրջակայքի համայնապատկերը: 1,5 կմ երկարությամբ ձգվող [[Ռուսթավելու պողոտա]]ն հանդիսանում է Թբիլիսիի կենտրոնական փողոցը։ Այն ձգվում է <nowiki/>[[Ազատության հրապարակ (Թբիլիսի)|Ազատության հրապարակից]] մինչև Ռուսթավելու հրապարակ։ Ռուսթավելու պողոտայում են տեղակայված կառավարական, հասարակական, մշակութային ու առևտրական բազմաթիվ կառույցներ, որոնցից են Վրաստանի խորհրդարանը, <nowiki/>[[Կաշվեթի եկեղեցի]]ն, <nowiki/>[[Վրաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիա|Վրաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան]], <nowiki/>[[Վրաստանի ազգային թանգարան]]ը, <nowiki/>[[Թբիլիսիի օպերայի և բալետի թատրոն|Զաքարիա Փալիաշվիլու անվան Թբիլիսիի օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոնը]], <nowiki/>[[Շոթա Ռուսթավելու անվան պետական ակադեմիական թատրոն]]ը, Թբիլիսիի Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի անվան ռուսական դրամատիկական թատրոնը և այլն։ Պողոտայի երկու կողմերում տնկված են <nowiki/>[[սոսի]]ներ: [[Կուր գետ]]ի ձախ ափին՝ Հին Թբիլիսիի պատմական կենտրոնում՝ [[Մետեխ|Մետեխի ժայռի]] վրա գտնվում է [[Էլգուջա Ամաշուկելի]]ի նախագծած [[Վախթանգ Գորգասալի արձան (Թբիլիսի)|Վախթանգ Գորգասալի արձանը]]։ Թբիլիսիում կանգնեցված են [[Շոթա Ռուսթավելու հուշարձան (Թբիլիսի)|Շոթա Ռուսթավելու]], [[Իլյա Ճավճավաձե]]ի, [[Ակակի Ծերեթելի]]ի, [[Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի հուշարձան (Թբիլիսի)|Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի հուշարձանները]] և [[Մայր Քարթլի (հուշարձան)|«Մայր Վրաստան» մոնումենտը]]։ Քաղաքը խիտ կանաչապատված է: Թբիլիսիի ճարտարապետության և քաղաքաշինության մեջ մեծ ավանդ ունեն նաև հայերը, որոնք դարեր շարունակ ապրել են հյուրընկալ եղբայրական վրաց ժողովրդի հետ կողք-կողքի՝ վերջիններիս հետ կիսելով հայրենիքին բաժին ընկած փորձությունները և քաղաքի վերաշինության մեջ ներդնելով իրենց ստեղծագործական ուժն ու ավյունը:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Թբիլիսի» էջից