«Տնտեսական համակարգ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Տնտեսական համակարգ''', նյութական և ոչ նյութական <nowiki/> [[Բարիք|բարիքներբարիք]] ներ արտադրողների, սպառողների միջև կարգավորված փոխհարաբերությունների, որոշումներ ընդունելու և իրագործելու մեխանիզմների ու ինստիտուտների ամբողջություն։ Յուրաքանչյուր երկրի տնտեսությունը մի մեծ համակարգ է, որում առկա են գործունեության բազում տեսակներ, և գործունեության յուրաքանչյուր ձև կարող է գոյատևել միայն այլ գործունեությունների հետ կապի և փոխհարաբերության պայմաններում։ Տնտեսական համակարգը բարիքների արտադրությունը  [[արտադրություն]]ը և <nowiki/> [[Սպառում|սպառումըսպառում]] ը յուրահատուկ ձևերով կանոնակարգելու գործողությունների ամբողջություն է։

·        *Մասնավոր սեփականության վերացումը և պետական (հասարակական) սեփականության հաստատումը ունեցվածքի նկատմամբ։ Այդ ժամանակ մասնավոր սեփականության առարկա է համարվում միայն անձնական օժանդակ տնտեսության հողը, դրա մշակման համար անհրաժեշտ գործիքները, այդ տարածքում կառուցված տունը, ավտոմեքենան, տան իրերը, ձեռք բերված կենսական միջոցները։

Մի տնտեսական համակարգից մյուսին անցնելն է, անցումային շրջանը, կախված օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններից, կարող է ինչպես կարճատև (տասնամյակներ), այնպես էլ երկարատև (հարյուրավոր տարիներ) լինել։ Հետխորհրդային երկրներում տեղի է ունենում անցում վարչահրամայական տնտեսական համակարգից շուկայականի, անցումային տնտեսություն է եղել նաև <nowiki/> [[Ավանդական տնտեսություն|ավանդական տնտեսական համակարգիցհամակարգ]] ից շուկայականին անցման ժամանակ։ Անցումային տնտեսությանը բնորոշ են սեփականության ձևի և տնտեսական գործունեության համակարգման հատկանիշներ։ Անցումային տնտեսությանը հատուկ են բազմակացութաձևություն, սոցիալ-տնտեսական հարաբերությունների սրացում, տնտեսության անկում, գործազրկության աճ, փողի արժեզրկում և այլն։ Հին համակարգի լիարժեք կերպափոխությունը հիմնականում կախված է անցում կատարող երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացածության մակարդակից, ներքին ուժերի դիմադրության աստիճանից, ավանդույթներից, սովորույթներից, ինչպես նաև արտաքին գործոնների ազդեցությունից։ Անցումային շրջանն ավարտված կարելի է համարել, երբ նոր տնտեսական համակարգն ապացուցում է իր տնտեսական և սոցիալական կենսունակությունը, իսկ երկրի բնակչությունը համոզվում է դրանում։

Ցանկացած հասարակությունում գոյություն ունեցող <nowiki/> [[Տնտեսություն|տնտեսության]]  կազմակերպման ազգային մոդելները կարող են կրել ամենատիպիկ երկրի անվանումը, քանի որ երկրները տարբերվում են իրենց <nowiki/> [[Պատմություն|պատմությամբ]], տնտեսական զարգացման մակարդակով, սոցիալական և ազգային պայմաններով։

Ամերիկյան մոդելը լիբերալ շուկայական <nowiki/> [[Կապիտալ|կապիտալիստականկապիտալ]] իստական մոդել է, որը կառուցված է անհատականության, ձեռնարկատիրական ակտիվության, <nowiki/> [[Բնակչություն|բնակչության]]<nowiki/> առավել ակտիվ մասի հարստացումն ամենայն կերպ խրախուսելու համակարգի վրա։ Բնակչության անապահով խմբերի համար մասնակի արտոնությունների և նպաստների հաշվին ստեղծվում է կյանքի ընդունելի մակարդակ։ Սոցիալական հավասարության կամ արդարության խնդիր այստեղ չի դրվում։ Այս մոդելը հիմնված է մասնավոր սեփականության, շուկայական մրցակցային մեխանիզմի, կապիտալիստական դրդապատճառների,  [[աշխատանքի արտադրողականություն|աշխատանքի արտադրողականության ]] բարձր մակարդակի և անձնական հաջողության նվաճման մասսայական կողմնորոշման վրա։ Ամերիկյան մոդելին ամբողջությամբ վերցված բնորոշ է նաև պետական ներգործությունը, որն ուղղված է կայուն ենթակառուցվածքի և տնտեսական հավասարակշռության պահպանմանը։

Գերմանական մոդելը սոցիալական - շուկայական տնտեսության մոդել է, որում մրցակցային սկզբունքների ընդարձակումը կապվում է հատուկ սոցիալական ենթակառուցվածքների ստեղծման հետ, որը մեղմացնում է <nowiki/> [[Շուկա|շուկայիշուկա]] յի և կապիտալի թերությունները, ձևավորում բազմաշերտ ինդուստրիալ սոցիալական քաղաքականության սուբյեկտներ։ Այն ձևավորվել է հիտլերյան ժամանակների <nowiki/> [[Կոնցեռն|կոնցեռներիկոնցեռն]] երի վերացման և տնտեսության բոլոր ձևերին (խոշոր, միջին, մանր) կայուն զարգացման հնարավորության տրամադրման շնորհիվ։ <nowiki/> [[Պետություն|Պետությունն]] ն ակտիվորեն ազդում է գների, մաքսատուրքերի  [[մաքսատուրք]]երի և տեխնիկական նորմաների վրա և կոչված է երաշխավորելու ազատ գներ և մրցակցություն, շուկայական տնտեսության հավասարակշռվածություն և ապահովել նրա զարգացման սոցիալական ուղղվածությունը։

Շվեդական մոդելը իր դասական ձևով սոցիալական մոդել է, որը տարբերվում է բնակչության ամենաանապահով շերտերի օգտին ազգային եկամտի վերաբաշխմամբ, ունեցվածքային անհավասարության կրճատմանն ուղղված ուժեղ սոցիալական քաղաքականությամբ։ Այստեղ պետության ձեռքում է գտնվում հիմնական ֆոնդերիընդամենը [[ֆոնդ]]երի ընդամենը 4%-ը, սակայն պետական ծախսերի բաժինը 90-ական թ. կազմել է շուրջ 70% (համախառն ներքին արդյունքի)։ Այդ ծախսերի կեսից ավելին ուղղվում է սոցիալական կարիքներին։ Տնտեսական գործունեության 90%-ից ավելին իրականացնում են մասնավոր ֆիրմաները, կառավարությունը եռանդուն մասնակցում է տնտեսական կայունության ապահովմանը և եկամուտների վերաբաշխմանը։ Բնականաբար, դա հնարավոր է միայն հարկավորման բարձր նորմայի պայմաններում։ Այդպիսի մոդելը ստացել է «ֆունկցիոնալ սոցիալիզացիայի» անվանումը, որի ժամանակ արտադրության ֆունկցիան ընկնում է մրցակցային շուկայական պայմաններում գործող մասնավոր <nowiki/> [[Ձեռնարկություն|ձեռնարկություններիձեռնարկություն]] ների վրա, իսկ բարձր կենսամակարդակի (ներառյալ զբաղվածությունը, կրթությունը, սոցիալական ապահովագրումը) և ենթակառուցվածքի բազմաթիվ տարրերի (տրանսպորտի, գիտահետազոտական և փորձակոնստրուկտորական աշխատանքների) ապահովման գործառույթը՝ պետության վրա։

Ճապոնական մոդելի հիմքում ընկած է կոլեկտիվիզմի, փոխադարձ օգնության սկզբունքը։ Բնակչության բարձր կենսամակարդակը ապահովվում է <nowiki/> [[Աշխատավարձ|աշխատավարձիաշխատավարձ]]<nowiki/>ի նկատմամբ աշխատանքի արտադրողականության առավել բարձր աճի տեմպերով, որի հաշվին նվաճվում է արտադրանքի ինքնարժեքի իջեցում և համաշխարհային շուկայում նրա մրցունակության կտրուկ բարձրացում։ Ունեցվածքային շերտավորմանը խոչընդոտներ չեն դրվում։ Այդպիսի մոդելը հնարավոր է միայն ազգային ինքնագիտակցության զարգացման բացառիկ բարձր մակարդակի, կոնկրետ մարդու շահերի համեմատությամբ ազգային շահերի գերակայության դեպքում, երբ բնակչությունը պատրաստ է երկրի բարգավաճման համար գնալ որոշակի նյութական զոհաբերությունների։

Չինական մոդելը ձևավորվել է «մաքուր սոցիալիզմի» տնտեսությունից անցումային պայմաններում։ Շուկայական մեխանիզմը և ոչ պետական հատվածը վերափոխման տարիներին զգալիորեն ուժեղացրին իրենց դիրքերը, սակայն սոցիալ-տնտեսական քաղաքականության մեջ պետական կարգավորումն «ուղղորդիչ պլանավորման» ձևով և սոցիալական երաշխիքները մնում են որպես առաջնային։ Այդպիսի մոդելը կարող է որոշվել որպես գերազանցապես սոցիալիստական մոդել՝ խառը տնտեսությամբ։